Sjálfræðissvipting þjóðar Ægir Örn Arnarson skrifar 19. janúar 2025 21:32 Íslenska þjóðin hefur ítrekað staðið frammi fyrir spurningunni um hvort Ísland eigi að ganga í Evrópusambandið (ESB). Í umræðunni um aðild að ESB er sjaldan rætt hvað skilur okkur að frá meginlandi Evrópu. Okkar sérstaða er mikil þar sem við búum yfir gríðarlegum auðlindum, jarðnæði, orku og var sjálfræði okkar yfir því öllu háð baráttu forfeðra okkar. Nú sem aldrei fyrr er rétt að stikla á stóru varðandi þau atriði sem myndu fylgja aðild að ESB. Takmörkun á fullveldinu Einn helsti ókosturinn við aðild að ESB er sú takmörkun á fullveldinu sem því fylgir. Sem aðildarríki ESB yrði Ísland bundið af löggjöf sambandsins, sem er að miklu leyti sett af framkvæmdastjórn ESB og Evrópuþinginu. Þetta þýðir að löggjöf sem hefur bein áhrif á íslenskt samfélag yrði að miklu leyti ákveðin af erlendum aðilum, búsettum í Brussel með litla sem enga tengingu við landið. Með aðild yrði Ísland hluti af sameiginlegum landbúnaðar- og sjávarútvegsstefnum ESB, sem gæti haft alvarlegar afleiðingar fyrir einn af mikilvægustu atvinnuvegum landsins, fiskveiðum, og ekki síður fæðuöryggi þjóðarinnar og matvælaframleiðslu, landbúnaðinum. Núverandi fyrirkomulag á fiskveiðistjórnun Íslands, byggt á aflamarkskerfi, hefur gefist vel og tryggt sjálfbæra nýtingu auðlinda. Aðild að ESB gæti leitt til þess að önnur ríki fengju aðgang að íslenskum fiskimiðum, sem myndi grafa undan getu landsins til að stjórna sínum auðlindum sjálfstætt. Þannig færi umræðan frá því að innlendir aðilar hagnast um of á auðlindinni „okkar" yfir í að deila þeirri auðlind með öðrum ríkjum ESB. Það sama á við um orkuna okkar og nýtingu hennar. Þá getur landbúnaður í þeirri mynd sem við þekkjum lagst af að miklu leyti með þeim áhrifum sem slíkt fylgir á byggðafestu og líf í sveitum landsins. Það er grundvallar misskilningur í þessu samhengi að Ísland sé í þeirri stöðu að fá einhvern „sérsamning“ með sértækum undanþágum. Það er ESB sem semur samninginn, það er síðan okkar að samþykkja hann eður ei. ESB hefur enga hagsmuni af því að leyfa smáríki líkt og Íslandi að ráða inntaki aðildarinnar. Þannig er aðild allra ríkja sú sama að mestu leyti og felur í sér sömu réttindi og skyldur til handa ríkjunum; einstaka undanþágur hafa þannig einungis verið tímabundnar og í reynd sem hluti að aðlögunarferlinu. Varanlegar undanþágur þekkjast vart innan ESB og hvað þá í grunnatvinnuþáttum þjóðar. Efnahagslegt óhagræði Aðild að ESB felur ekki í sér öruggan efnahagslegan stöðugleika fyrir Ísland. Evrusvæðið hefur átt í viðvarandi efnahagslegum áskorunum, þar á meðal fjármálakreppum og skuldavanda sumra aðildarríkja, alveg eins og í ríkjum sem standa utan þess, eitthvað sem sumir telja óþarfi að ræða. Þótt Ísland þurfi ekki sjálfkrafa að taka upp evruna sem gjaldmiðil, þá getur aðild skapað þrýsting til þess á síðari stigum, enda felst slík samræming í eðli sambandsins. Það myndi því takmarka getu Íslands til sjálfstjórnar eigin peningamálastefnu, sem hefur reynst nauðsynlegt tól í kjölfar fjármálahrunsins 2008. Þó ekki viðfangsefnið hér þá eru aðrir ákjósanlegri gjaldmiðlar en evran sem okkur er fært að taka upp án samskonar aðildar. Auk þess yrðu íslenskir skattgreiðendur að taka þátt í fjármögnun sameiginlegra sjóða ESB, þar á meðal til stuðnings efnahagslega veikari ríkja innan sambandsins. Sem dæmi má nefna að prósentu af öllum virðisaukaskatti greiddum á Íslandi yrði að greiða til ESB. Ísland, sem lítið og velmegandi ríki, gæti því allt eins greitt meira út en við fáum úr þessum kerfum, sem myndi ekki endurspegla hagsmuni þjóðarinnar. Einsætt er að jafn farsælt ríki og Ísland er ekki hluti af þeim ríkjum er styrkjakerfi ESB er ætlað að styðja við og sú staðreynd virðist gleymast alltof oft í umræðunni. Samstarf án aðildar Það er mikilvægt að benda á að Ísland nýtur þegar góðs af ýmsum ávinningum Evrópusamstarfs án þess að vera aðildarríki ESB. Í gegnum EES-samninginn hefur Ísland aðgang að innri markaði Evrópu, sem er t.d. mikilvægur fyrir útflutning. Á sama tíma hefur Ísland haldið fullveldi sínu yfir grunnatvinnuvegum þjóðarinnar og málefnum þeirra, eins og sjávarútvegi og landbúnaði. Með aðild myndum við í rauninni og einföldu máli missa ákvörðunarvaldið hvað þessi málefni og svið varðar. Aðild að ESB myndi ekki aðeins gera Ísland háðara ákvörðunum sambandsins, heldur einnig grafa undan þeim sveigjanleika sem núverandi fyrirkomulag veitir. EES-samningurinn gerir Íslandi kleift að taka þátt í Evrópusamstarfi að vissu marki en halda samt eigin sérstöðu og stjórn á lykilmálum. Með því að treysta á núverandi fyrirkomulag, þar sem Ísland nýtur góðs af samstarfi án aðildar, getur landið áfram viðhaldið sjálfstæði sínu og sérstöðu, um leið og það nýtir sér ávinning af EES samstarfinu. Fólk vísar oft til þess að við séum nú þegar með 75% af löggjöf ESB í gegnum EES en áttar sig ekki á að hin 25% snerta á þeim atriðum er beinast að sjálfræði okkar og sjálfstæði. Að lokum Að ganga inn í ESB er líkt og fullorðinn maður óski eftir því að foreldrar hans taki aftur við honum sem barni og hann sé þar með sviptur sjálfræði og fjárræði, enda telji hann sig alltaf taka rangar ákvarðanir í lífinu og að ekkert gangi upp hjá honum. Í stað þess að reyna gera betur og taka réttar ákvarðanir þá sjá mamma og pabbi um allt það mikilvæga og hann fær vasapening og aðgang að heimilisbílnum en skortir þó sjálfstæðið. Forræðishyggjan allsráðandi og barnið verður aftur háð ákvörðunarvaldi foreldra sinna. Þeir stjórnmálamenn sem talað hafa fyrir aðild að Evrópusambandinu eru í grunninn einmitt þessi fullorðni maður. Það virðist sem þeir telja að allur sá árangur sem náðst hefur hér á landi frá sjálfstæði sé í raun ekki til staðar. Við eigum að afsala okkur fullveldi okkar, afsala yfirráðum á auðlindum okkar og senda peninga úr landi með von um að við fáum þá síðan endurgreidda í formi styrkja. Í þeirra huga er það einungis þá er við erum orðin eins og þessi fullorðni maður sem gefist hefur upp á lífinu, sem þeir telja að íslenska þjóðin hljóti raunverulega velsæld. Að vera öðrum háður er ekki eitthvað sem við eigum að stefna að, hvorki sem þjóð né einstaklingar. Sjálfstæði Íslands er ekki og var ekki sjálfsagður hlutur. Fyrir því var barist og við höfum sýnt það og sannað í verki sem þjóð að við erum fær um að sjá um okkur sjálf, sama hvað sumir virðast ætla. Höfundur er lögfræðingur og nemandi í LL.M. í evrópskum og alþjóðlegum skattarétti við Háskólann í Lundi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Evrópusambandið Mest lesið Fylgið fór vegna fullveldismáls Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Er Ísrael ennþá útvalin þjóð Guðs? Ómar Torfason Skoðun Flokkurinn hans Gunnars Smára? Guðbergur Egill Eyjólfsson Skoðun Falleinkunn skólakerfis? Helga Þórisdóttir Skoðun Hvers vegna berðu kross? Hrafnhildur Sigurðardóttir Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson Skoðun Hver borgar brúsann? Ingibjörg Isaksen Skoðun Hvar er auðlindarentan? Birta Karen Tryggvadóttir Skoðun Þannig gerum við þetta? Ísak Ernir Kristinsson Skoðun Frá Írak til Gaza: Hvað höfum við lært af lygunum og stríðsbröltinu? Helen Ólafsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Fylgið fór vegna fullveldismáls Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Er Ísrael ennþá útvalin þjóð Guðs? Ómar Torfason skrifar Skoðun Flokkurinn hans Gunnars Smára? Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Raforkuverð: Stórnotendur og almenningur Ingvar Júlíus Baldursson skrifar Skoðun Hætt við að hækka ekki skatta á almenning Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Skattafíkn í skjóli réttlætis: Tímavélin stillt á 2012 Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Hver borgar brúsann? Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Hvers vegna berðu kross? Hrafnhildur Sigurðardóttir skrifar Skoðun Þannig gerum við þetta? Ísak Ernir Kristinsson skrifar Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Falleinkunn skólakerfis? Helga Þórisdóttir skrifar Skoðun Þjónusta sem gleður – skilar sér beint í kassann Margrét Reynisdóttir skrifar Skoðun Hvar er auðlindarentan? Birta Karen Tryggvadóttir skrifar Skoðun Miðflokkurinn – Rödd skynseminnar í borginni Ómar Már Jónsson skrifar Skoðun Virði barna og ungmenna Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Sættir þú þig við þetta? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Alþingi gleymir aftur fötluðum börnum Lúðvík Júlíusson skrifar Skoðun Lægri gjöld, fleiri tækifæri Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Tölum um stóra valdaframsalsmálið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar Skoðun Öflugar varnir krefjast stöndugra fréttamiðla Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar Skoðun Gott frumvarp, en hvað með verklagið? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Augnablikið Magnús Jóhann Hjartarson skrifar Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar Skoðun Það þarf ekki að biðjast afsökunar á því að segja satt Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Lífeyrissjóðirnir og Íslandsbanki, hluthafafundur á mánudag Bolli Héðinsson skrifar Skoðun „Þegar arkitektinn fer á flug“ - opinber umræða á villigötum Eyrún Arnarsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðiskerfið þarf stjórnvöld með bein í nefinu Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Börn eru hvorki veiðigjöld né öryggis- og varnarmál Grímur Atlason skrifar Skoðun Í vörn gegn sjálfum sér? Ólafur Stephensen skrifar Sjá meira
Íslenska þjóðin hefur ítrekað staðið frammi fyrir spurningunni um hvort Ísland eigi að ganga í Evrópusambandið (ESB). Í umræðunni um aðild að ESB er sjaldan rætt hvað skilur okkur að frá meginlandi Evrópu. Okkar sérstaða er mikil þar sem við búum yfir gríðarlegum auðlindum, jarðnæði, orku og var sjálfræði okkar yfir því öllu háð baráttu forfeðra okkar. Nú sem aldrei fyrr er rétt að stikla á stóru varðandi þau atriði sem myndu fylgja aðild að ESB. Takmörkun á fullveldinu Einn helsti ókosturinn við aðild að ESB er sú takmörkun á fullveldinu sem því fylgir. Sem aðildarríki ESB yrði Ísland bundið af löggjöf sambandsins, sem er að miklu leyti sett af framkvæmdastjórn ESB og Evrópuþinginu. Þetta þýðir að löggjöf sem hefur bein áhrif á íslenskt samfélag yrði að miklu leyti ákveðin af erlendum aðilum, búsettum í Brussel með litla sem enga tengingu við landið. Með aðild yrði Ísland hluti af sameiginlegum landbúnaðar- og sjávarútvegsstefnum ESB, sem gæti haft alvarlegar afleiðingar fyrir einn af mikilvægustu atvinnuvegum landsins, fiskveiðum, og ekki síður fæðuöryggi þjóðarinnar og matvælaframleiðslu, landbúnaðinum. Núverandi fyrirkomulag á fiskveiðistjórnun Íslands, byggt á aflamarkskerfi, hefur gefist vel og tryggt sjálfbæra nýtingu auðlinda. Aðild að ESB gæti leitt til þess að önnur ríki fengju aðgang að íslenskum fiskimiðum, sem myndi grafa undan getu landsins til að stjórna sínum auðlindum sjálfstætt. Þannig færi umræðan frá því að innlendir aðilar hagnast um of á auðlindinni „okkar" yfir í að deila þeirri auðlind með öðrum ríkjum ESB. Það sama á við um orkuna okkar og nýtingu hennar. Þá getur landbúnaður í þeirri mynd sem við þekkjum lagst af að miklu leyti með þeim áhrifum sem slíkt fylgir á byggðafestu og líf í sveitum landsins. Það er grundvallar misskilningur í þessu samhengi að Ísland sé í þeirri stöðu að fá einhvern „sérsamning“ með sértækum undanþágum. Það er ESB sem semur samninginn, það er síðan okkar að samþykkja hann eður ei. ESB hefur enga hagsmuni af því að leyfa smáríki líkt og Íslandi að ráða inntaki aðildarinnar. Þannig er aðild allra ríkja sú sama að mestu leyti og felur í sér sömu réttindi og skyldur til handa ríkjunum; einstaka undanþágur hafa þannig einungis verið tímabundnar og í reynd sem hluti að aðlögunarferlinu. Varanlegar undanþágur þekkjast vart innan ESB og hvað þá í grunnatvinnuþáttum þjóðar. Efnahagslegt óhagræði Aðild að ESB felur ekki í sér öruggan efnahagslegan stöðugleika fyrir Ísland. Evrusvæðið hefur átt í viðvarandi efnahagslegum áskorunum, þar á meðal fjármálakreppum og skuldavanda sumra aðildarríkja, alveg eins og í ríkjum sem standa utan þess, eitthvað sem sumir telja óþarfi að ræða. Þótt Ísland þurfi ekki sjálfkrafa að taka upp evruna sem gjaldmiðil, þá getur aðild skapað þrýsting til þess á síðari stigum, enda felst slík samræming í eðli sambandsins. Það myndi því takmarka getu Íslands til sjálfstjórnar eigin peningamálastefnu, sem hefur reynst nauðsynlegt tól í kjölfar fjármálahrunsins 2008. Þó ekki viðfangsefnið hér þá eru aðrir ákjósanlegri gjaldmiðlar en evran sem okkur er fært að taka upp án samskonar aðildar. Auk þess yrðu íslenskir skattgreiðendur að taka þátt í fjármögnun sameiginlegra sjóða ESB, þar á meðal til stuðnings efnahagslega veikari ríkja innan sambandsins. Sem dæmi má nefna að prósentu af öllum virðisaukaskatti greiddum á Íslandi yrði að greiða til ESB. Ísland, sem lítið og velmegandi ríki, gæti því allt eins greitt meira út en við fáum úr þessum kerfum, sem myndi ekki endurspegla hagsmuni þjóðarinnar. Einsætt er að jafn farsælt ríki og Ísland er ekki hluti af þeim ríkjum er styrkjakerfi ESB er ætlað að styðja við og sú staðreynd virðist gleymast alltof oft í umræðunni. Samstarf án aðildar Það er mikilvægt að benda á að Ísland nýtur þegar góðs af ýmsum ávinningum Evrópusamstarfs án þess að vera aðildarríki ESB. Í gegnum EES-samninginn hefur Ísland aðgang að innri markaði Evrópu, sem er t.d. mikilvægur fyrir útflutning. Á sama tíma hefur Ísland haldið fullveldi sínu yfir grunnatvinnuvegum þjóðarinnar og málefnum þeirra, eins og sjávarútvegi og landbúnaði. Með aðild myndum við í rauninni og einföldu máli missa ákvörðunarvaldið hvað þessi málefni og svið varðar. Aðild að ESB myndi ekki aðeins gera Ísland háðara ákvörðunum sambandsins, heldur einnig grafa undan þeim sveigjanleika sem núverandi fyrirkomulag veitir. EES-samningurinn gerir Íslandi kleift að taka þátt í Evrópusamstarfi að vissu marki en halda samt eigin sérstöðu og stjórn á lykilmálum. Með því að treysta á núverandi fyrirkomulag, þar sem Ísland nýtur góðs af samstarfi án aðildar, getur landið áfram viðhaldið sjálfstæði sínu og sérstöðu, um leið og það nýtir sér ávinning af EES samstarfinu. Fólk vísar oft til þess að við séum nú þegar með 75% af löggjöf ESB í gegnum EES en áttar sig ekki á að hin 25% snerta á þeim atriðum er beinast að sjálfræði okkar og sjálfstæði. Að lokum Að ganga inn í ESB er líkt og fullorðinn maður óski eftir því að foreldrar hans taki aftur við honum sem barni og hann sé þar með sviptur sjálfræði og fjárræði, enda telji hann sig alltaf taka rangar ákvarðanir í lífinu og að ekkert gangi upp hjá honum. Í stað þess að reyna gera betur og taka réttar ákvarðanir þá sjá mamma og pabbi um allt það mikilvæga og hann fær vasapening og aðgang að heimilisbílnum en skortir þó sjálfstæðið. Forræðishyggjan allsráðandi og barnið verður aftur háð ákvörðunarvaldi foreldra sinna. Þeir stjórnmálamenn sem talað hafa fyrir aðild að Evrópusambandinu eru í grunninn einmitt þessi fullorðni maður. Það virðist sem þeir telja að allur sá árangur sem náðst hefur hér á landi frá sjálfstæði sé í raun ekki til staðar. Við eigum að afsala okkur fullveldi okkar, afsala yfirráðum á auðlindum okkar og senda peninga úr landi með von um að við fáum þá síðan endurgreidda í formi styrkja. Í þeirra huga er það einungis þá er við erum orðin eins og þessi fullorðni maður sem gefist hefur upp á lífinu, sem þeir telja að íslenska þjóðin hljóti raunverulega velsæld. Að vera öðrum háður er ekki eitthvað sem við eigum að stefna að, hvorki sem þjóð né einstaklingar. Sjálfstæði Íslands er ekki og var ekki sjálfsagður hlutur. Fyrir því var barist og við höfum sýnt það og sannað í verki sem þjóð að við erum fær um að sjá um okkur sjálf, sama hvað sumir virðast ætla. Höfundur er lögfræðingur og nemandi í LL.M. í evrópskum og alþjóðlegum skattarétti við Háskólann í Lundi.
Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar
Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar
Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar