Birtingarmynd fortíðar í nútímanum Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar 30. janúar 2025 08:00 Aldrei aftur. Þessi orð tákna alþjóðlegt loforð um að berjast gegn hatri, ofbeldi og mismunun. Þau tákna að sagan má aldrei aftur endurtaka sig, sagan sem við minnumst nú þegar 80 ár eru liðin frá því sovéskir hermenn frelsuðu eftirlifendur í útrýmingarbúðum nasista í Auschwitz-Birkenau. Þegar ég lærði um hörmungarsögu seinni heimsstyrjaldarinnar sem táningur þá leið mér eins og sagan hefði átt sér stað í fornöld. Líkt og Íslendingasögurnar þá tilheyrði hún fortíðinni og myndi ekki endurtaka sig aftur. Þegar ég eltist áttaði ég mig auðvitað á því hvað sagan var nálæg í tíma en það er ekki fyrr en á nýliðnum árum sem það skall á mér að sagan getur vel endurtekið sig. Kannski er hún jafnvel byrjuð að endurtaka sig. Fólk vaknaði ekki upp einn daginn og þótti það eðlilegt að taka þátt í að útrýma öðru fólki kerfisbundið. Þetta byrjaði smátt og smátt með hatursáróðri til þess að efla þjóðernishyggju. Við tóku pólitískar ákvarðanir sem skertu mannréttindi ákveðins hóps og inn í þetta blandaðist hernaðaruppbygging og alþjóðlegar deilur. Smám saman leiddi þetta allt til stríðsins sem við þekkjum og ætlum aldrei að upplifa aftur. Fjölmörg hafa upplifað það að ganga í gegnum minnisvarða Peter Eisenman sem stendur í Berlín og er tileinkaður fórnarlömbum helfararinnar. Minnisvarðinn samanstendur af um 2.700 gráum steinblokkum, misháum og þær ystu falla í raun ofan í gangstéttina, standa ekki uppúr. Smám saman hækka þær á sama tíma og gengið er ofan í nokkurs konar holu eða öldudal og fjögurra metra steinblokkir allt í kring sem verða virkilega yfirþyrmandi þar til maður gengur aftur upp og blokkirnar minnka. Úr fjarlægð líta steinblokkirnar út fyrir að vera nokkuð áþekkar í stærð. Minnisvarði um fórnarlömb helfararinnar í Berlín.Aðsend Eisenman segir verkið vera hannað til að skapa óþægilegt og ruglingslegt andrúmsloft fyrir þann sem það upplifir og verkið í heild sinni táknar kerfi sem á að vera skipulagt en hefur misst tengsl við mannlega skynsemi. Aðrir hafa lesið meira úr verkinu og túlkað það þannig að þegar gengið er óaðvitandi ofan á steinblokkum sé það samlíking við það hvernig áróðri var laumað inn í samfélagið án þess fólk gerði sér grein fyrir því. Það varð samdauna og fylgdi straumi hversdagsins án þess að veita því sérstaka athygli. Smám saman var hægt að auka áróðurinn þannig að þjóðerniskenndin varð svo skökk að fólk tók þátt í því að útrýma nágrönnum sínum vegna þess að þeir iðkuðu aðra trú, lifðu annars konar lífi eða litu öðruvísi út. Dæmin eru fleiri og nær okkur í tíma. Skipulagður hatursáróður í gegnum fjölmiðla og sérstaklega útvarpsstöðvar var aðdragandi þjóðarmorðanna í Rúanda 1994 þar sem ættbálkur Túta var afmennskaður m.a. með samlíkingu við kakkalakka sem leiddi til þess að ættbálkur Húta myrti tæplega milljón manns á 100 dögum. Við þekkjum líka hryllinginn sem hefur átt sér stað í Palestínu síðustu misseri og dæmin um það hvernig ísraelsk stjórnvöld afmennska fólkið sem þar býr. Í dag hefur fjölmiðlaumhverfið breyst. Okkur berast skilaboð í gegnum ýmsa samfélagsmiðla og hlaðvörp þar sem einn einstaklingur er nánast með heiminn í vasanum. Hver sem er getur nánast sagt hvað sem er. Á meðan standa íslenskir fjölmiðlar illa að vígi. Burðugum fréttamiðlum með ritstýrðum fréttastofum á Íslandi hefur fækkað hratt, starfandi fjölmiðlafólk er nú helmingi færra en fyrir rúmum áratug og hefðbundin tekjumódel fjölmiðla hafa hrunið með innreið samfélagsmiðla í tilveru fólks. Þessi breyting er mælanleg. Ísland hefur hríðfallið niður lista Blaðamanna án landamæra á fjölmiðlafrelsi og situr nú í 18. sæti hans. Við höfum aldrei verið neðar. Á sama tíma sitja nágrannar okkar á hinum Norðurlöndunum í efstu sætunum ár eftir ár. Nú fáum við nánast daglegar fréttir um aðför að réttindum minnihlutahópa frá nýkjörnum forseta Bandaríkjanna sem er búinn að fyrirskipa öllum stofnunum ríkisins að leggja niður stefnur um inngildingu, fjölbreytileika og jafnrétti og stór fyrirtæki eins og Amazon, McDonalds, Walmart og fleiri hafa fylgt í kjölfarið. Hægri hönd forsetans nýtir svo tilefnið á innsetningarathöfn hans til þess að heilsa að nasistasið. Þetta er fólkið sem stjórnar heiminum. Sem betur fer er til fólk eins og biskupinn Mariann Budde sem var nógu hugrökk til þess að nýta prédikun sína í þágu hópa sem nú er sótt að og hvetja forsetann til þess að sýna manngæsku og mannúð. Það verður að draga lærdóm af sögunni og í því samhengi þá er nauðsynlegt að átta sig á því að helförin hófst ekki með innrás Þjóðverja í Pólland 1939 heldur mun fyrr. Við þurfum að vera á varðbergi fyrir áróðri sem er því miður allt í kringum okkur flesta daga. Eins og Peter Eisenman, höfundur minnisvarðans í Berlín sagði: „Í dag getum við aðeins skilið fortíðina í gegnum birtingarmynd hennar í nútímanum”. Höfundur er þingmaður Samfylkingarinnar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ása Berglind Hjálmarsdóttir Mest lesið 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson Skoðun Skoðun Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar Skoðun Fjármál framhaldsskóla Róbert Ferdinandsson skrifar Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Varhugaverð sjónarmið eða raunsæ leið? Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Dýrin skilin eftir í náttúruvá Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Skapandi leiðir í skóla- og frístundastarfi Kolbrún Þ. Pálsdóttir skrifar Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Reykjavík er meðal dreifðustu höfuðborga Evrópu Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Verum öll tengd Sólrún Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Samræðulist í heimi gervigreindar Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Samræmt gæðanám eða einsleit kerfi? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson skrifar Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson skrifar Skoðun Tími til kominn að styðja öll framúrskarandi ungmenni Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir skrifar Skoðun Mótórhjólasamtök á Íslandi – hvers vegna öll þessi læti? Helgi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson skrifar Sjá meira
Aldrei aftur. Þessi orð tákna alþjóðlegt loforð um að berjast gegn hatri, ofbeldi og mismunun. Þau tákna að sagan má aldrei aftur endurtaka sig, sagan sem við minnumst nú þegar 80 ár eru liðin frá því sovéskir hermenn frelsuðu eftirlifendur í útrýmingarbúðum nasista í Auschwitz-Birkenau. Þegar ég lærði um hörmungarsögu seinni heimsstyrjaldarinnar sem táningur þá leið mér eins og sagan hefði átt sér stað í fornöld. Líkt og Íslendingasögurnar þá tilheyrði hún fortíðinni og myndi ekki endurtaka sig aftur. Þegar ég eltist áttaði ég mig auðvitað á því hvað sagan var nálæg í tíma en það er ekki fyrr en á nýliðnum árum sem það skall á mér að sagan getur vel endurtekið sig. Kannski er hún jafnvel byrjuð að endurtaka sig. Fólk vaknaði ekki upp einn daginn og þótti það eðlilegt að taka þátt í að útrýma öðru fólki kerfisbundið. Þetta byrjaði smátt og smátt með hatursáróðri til þess að efla þjóðernishyggju. Við tóku pólitískar ákvarðanir sem skertu mannréttindi ákveðins hóps og inn í þetta blandaðist hernaðaruppbygging og alþjóðlegar deilur. Smám saman leiddi þetta allt til stríðsins sem við þekkjum og ætlum aldrei að upplifa aftur. Fjölmörg hafa upplifað það að ganga í gegnum minnisvarða Peter Eisenman sem stendur í Berlín og er tileinkaður fórnarlömbum helfararinnar. Minnisvarðinn samanstendur af um 2.700 gráum steinblokkum, misháum og þær ystu falla í raun ofan í gangstéttina, standa ekki uppúr. Smám saman hækka þær á sama tíma og gengið er ofan í nokkurs konar holu eða öldudal og fjögurra metra steinblokkir allt í kring sem verða virkilega yfirþyrmandi þar til maður gengur aftur upp og blokkirnar minnka. Úr fjarlægð líta steinblokkirnar út fyrir að vera nokkuð áþekkar í stærð. Minnisvarði um fórnarlömb helfararinnar í Berlín.Aðsend Eisenman segir verkið vera hannað til að skapa óþægilegt og ruglingslegt andrúmsloft fyrir þann sem það upplifir og verkið í heild sinni táknar kerfi sem á að vera skipulagt en hefur misst tengsl við mannlega skynsemi. Aðrir hafa lesið meira úr verkinu og túlkað það þannig að þegar gengið er óaðvitandi ofan á steinblokkum sé það samlíking við það hvernig áróðri var laumað inn í samfélagið án þess fólk gerði sér grein fyrir því. Það varð samdauna og fylgdi straumi hversdagsins án þess að veita því sérstaka athygli. Smám saman var hægt að auka áróðurinn þannig að þjóðerniskenndin varð svo skökk að fólk tók þátt í því að útrýma nágrönnum sínum vegna þess að þeir iðkuðu aðra trú, lifðu annars konar lífi eða litu öðruvísi út. Dæmin eru fleiri og nær okkur í tíma. Skipulagður hatursáróður í gegnum fjölmiðla og sérstaklega útvarpsstöðvar var aðdragandi þjóðarmorðanna í Rúanda 1994 þar sem ættbálkur Túta var afmennskaður m.a. með samlíkingu við kakkalakka sem leiddi til þess að ættbálkur Húta myrti tæplega milljón manns á 100 dögum. Við þekkjum líka hryllinginn sem hefur átt sér stað í Palestínu síðustu misseri og dæmin um það hvernig ísraelsk stjórnvöld afmennska fólkið sem þar býr. Í dag hefur fjölmiðlaumhverfið breyst. Okkur berast skilaboð í gegnum ýmsa samfélagsmiðla og hlaðvörp þar sem einn einstaklingur er nánast með heiminn í vasanum. Hver sem er getur nánast sagt hvað sem er. Á meðan standa íslenskir fjölmiðlar illa að vígi. Burðugum fréttamiðlum með ritstýrðum fréttastofum á Íslandi hefur fækkað hratt, starfandi fjölmiðlafólk er nú helmingi færra en fyrir rúmum áratug og hefðbundin tekjumódel fjölmiðla hafa hrunið með innreið samfélagsmiðla í tilveru fólks. Þessi breyting er mælanleg. Ísland hefur hríðfallið niður lista Blaðamanna án landamæra á fjölmiðlafrelsi og situr nú í 18. sæti hans. Við höfum aldrei verið neðar. Á sama tíma sitja nágrannar okkar á hinum Norðurlöndunum í efstu sætunum ár eftir ár. Nú fáum við nánast daglegar fréttir um aðför að réttindum minnihlutahópa frá nýkjörnum forseta Bandaríkjanna sem er búinn að fyrirskipa öllum stofnunum ríkisins að leggja niður stefnur um inngildingu, fjölbreytileika og jafnrétti og stór fyrirtæki eins og Amazon, McDonalds, Walmart og fleiri hafa fylgt í kjölfarið. Hægri hönd forsetans nýtir svo tilefnið á innsetningarathöfn hans til þess að heilsa að nasistasið. Þetta er fólkið sem stjórnar heiminum. Sem betur fer er til fólk eins og biskupinn Mariann Budde sem var nógu hugrökk til þess að nýta prédikun sína í þágu hópa sem nú er sótt að og hvetja forsetann til þess að sýna manngæsku og mannúð. Það verður að draga lærdóm af sögunni og í því samhengi þá er nauðsynlegt að átta sig á því að helförin hófst ekki með innrás Þjóðverja í Pólland 1939 heldur mun fyrr. Við þurfum að vera á varðbergi fyrir áróðri sem er því miður allt í kringum okkur flesta daga. Eins og Peter Eisenman, höfundur minnisvarðans í Berlín sagði: „Í dag getum við aðeins skilið fortíðina í gegnum birtingarmynd hennar í nútímanum”. Höfundur er þingmaður Samfylkingarinnar.
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar
Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar
Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar
Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar
Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar
Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun