Hagur okkar allra Steinþór Logi Arnarsson skrifar 27. febrúar 2025 12:01 Það þykir eflaust í huga margra rómantískur blær yfir því að vera bóndi. Umvafinn náttúru, dýrum og sveitamenningu. Vinnan er erfið, í raun endalaus og kaupið er lágt sem ekkert en lífið er of stutt til að gera ekki það sem maður lifir fyrir, þannig sagði bóndi einn eitt sinn: „Ég sé engan skaða í því, þó ekki hafi allir allt til alls, því einu mennirnir á Íslandi sem eitthvert frelsi býr í ennþá eru fátækir bændur. Ríkir menn eru aldrei frjálsir því þeir verða þrælar eigna sinna." Efnahagslegur veruleiki bænda Sitt sýnist hverjum um orð þessa ágæta bónda en fimmti síðasti matvælaráðherra, sem var ekki fyrir mörgum áratugum heldur aðeins rúmu ári, hún Svandís Svavarsdóttir sem sagði bændur - ekki búa í sama efnahagslega veruleika og aðrir íbúar þessa samfélags og það gengi ekki. Það eru orð að sönnu en staðreyndin er gömul og ný og hefur lítið breyst en það ætti að vera hagur okkar allra að bæta úr því ef vel er að gáð. En hvað þarf til að bændur sitji ekki eftir til eilífðar, það er ekki síst sagan sem gefur okkur skýr dæmi um það. Þrátt fyrir óbilandi trú neytenda á íslenskum vörum þá er staðreyndin sú að íslensk matvælaframleiðsla hefur ekki náð að halda í við fólksfjölgun og fleiri munna sem borða hér mat á hverjum einasta degi. Aukinni eftirspurn og þörf matvæla hefur verið svarað með auknum innflutningi sem í ofanálag samanstendur í sífellt meira mæli af unnum matvælum en hlutfall þeirra hefur hækkað verulega á skömmum tíma. Það er því einfaldlega og eðlilega þaðan sem samkeppnin kemur við íslenska framleiðslu, erlendis frá. Það er því umhugsunarvert hvað við getum gert til að efla og styrkja innlendan landbúnað svo hann sé raunverulega samkeppnishæfur og lífvænlegur. Til að samkeppnin sé sanngjörn verður að horfa til aðstæðna Íslands samanborið við aðstæður matvælaframleiðslu þaðan sem við flytjum matvæli. Þannig má nefna að á Íslandi er launakostnaður hár í okkar ríka velferðarsamfélagi, fjármagnskostnaður er margfaldur á við nágrannalönd okkar, ekki síst í landbúnaði, sýklalyfjanotkun er margfalt minni og hverfandi miðað við flest samanburðarlönd okkar og þannig mætti áfram telja. En margt vinnur þó með okkur á sama tíma en það er vissulega áskorun að reka hagkvæman og samkeppnishæfan landbúnað á Íslandi en það getum við þó gert og ætlum okkur að gera áfram. Samhengi hlutanna Því verðum við að vera skynsöm og setja hlutina og raunveruleikann í samhengi. Við erum jú fámenn þjóð á eyju í Norður-Atlantshafi. Við þurfum að getað tekið tillit til raunverulegrar samkeppni í þessu samhengi. En ég tel að það endurspegli einmitt upplifun almennings á að aðhald um samkeppni sýni ekki alltaf væntan ávinning og á það við á hinum fjölbreyttu mörkuðum hérlendis. Það endurspeglast í því sem forstjóri Samkeppniseftirlitsins segir um þessar mundir, að gera þurfi enn betur. Ríkisstjórn sem beitir sér fyrir hagræðingu með til að mynda fækkun ráðuneyta hlýtur að sjá að það liggur í hlutarins eðli hver ávinningurinn getur verið í slíkum hagræðingum líkt og boðaðar voru með breytingum á Búvörulögum fyrri hluta síðasta árs. Þær áttu að færa aðstæður bænda og afurðafyrirtækja þeirra til jafns við það sem þekkist í samanburðar- og samkeppnislöndum okkar. Þar sem landbúnaður og einingar hans eru margfalt stærri en við munum nokkurn tímann þekkja hér innanlands. Fyrirtæki sem við stöndum í beinni samkeppni við. Það er þó mikilvægt að hér ríki aðhald og skýrar leikreglur, en festumst ekki í fangelsi óhagræðis vegna þess að við getum ekki séð hlutina í réttu samhengi og látum markmiðin snúast upp í andhverfu sína um heilbrigt viðskiptalíf. Ísland best í heimi Þetta er eins og við séum stödd á Ólympíuleikunum, í 110 metra grindahlaupi karla, í rásmarkið höfum við Íslendingar sent 12 ára barn sem við höfum óbilandi trú á enda sýnt yfirburði á sínu sviði hérlendis svo allir hafi tekið eftir. Svo mikla trú höfum við á fulltrúa okkar að við höfum sjálf óskað eftir að grindurnar á íslensku brautinni séu 10 sentimetrum hærri en hjá hinum. Ég tek fram að það er augljós myndlíking um þær ríku kröfur sem við gerum til okkar í framleiðslu matvæla, í þágu umhverfis, velferðar og heildstæðrar sjálfbærni sem meðal annars tryggir kjör og aðstæður þeirra sem að framleiðslunni koma í okkar ríka velferðarsamfélagi. Það er alveg sama hvað við hvetjum okkar fulltrúa mikið áfram, hversu mikla og sanna trú við höfum á honum að sigra hlaupið, þá er það auðséð hver úrslitin verða. En ætlaði Ísland sér einhvern tímann að vinna hlaupið í raun og veru? Með sama hætti eru það útséð úrslit ef innlendri matvælaframleiðslu eru ekki tryggð samkeppni, á réttlátum grunni. Það er óhagur okkar allra nema kannski þeirra sem munu maka krókinn í innflutningi matvæla. Áframhaldandi óvissa og afkomubrestur Ég segi því við stjórnvöld, ríkisstjórn okkar, skiljið íslenskan landbúnað ekki eftir í lausu lofti í þessum efnum. Talað hefur verið um að vinda þurfi ofan af ólöglegum breytingum á búvörulögum sem séu nú ólög. Vel má vera að sníða megi stakkinn betur en vinsamlegast vindið ykkur þá í það verkefni og leggið spilin á borðið, það hefur verið fjallað um ávinninginn sem af þessu getur orðið í hátt í 10 ár. Ekki ílengja það ástand, að afurðastöðvar bænda tapi hér hundruðum miljóna vegna óvissu og óhagræðis í stað hagræðis eins og hefur komið í ljós nú á síðustu dögum. Þar sem Norðlenska Kjarnafæði skilar tapi upp á 250 milljónir og Sláturhús Kaupfélags Vestur-Húnvetninga tapi upp á tæpar 60 milljónir. Þegar þessi fyrirtæki hafa í viðleitni sinni haldið aftur af verðhækkunum til neytenda en reynt eftir fremsta megni að leiðrétta afurðaverð bænda. Að framlengja það ástand bitnar einna verst, fyrst og síðast, á bændum og neytendum. Fyrir okkur öll Við verðum, eins og sagt hefur verið áratugum saman, að efla samkeppnishæfni íslensks landbúnaðar. Það svo ekki aðeins fáir útvaldir, heldur við öll, fáum áfram notið íslenskra heilnæmra afurða sem landið gefur okkur. Við verðum að gera betur í því að gera landbúnað okkar sjálfbæran í sinni víðustu mynd, umhverfislega, fjárhagslega og samfélagslega, það er hagur okkar allra og komandi kynslóða. Fæðufullveldi, lýðheilsa þjóðarinnar og aðrir almannahagsmunir sem felast í öflugum landbúnaði eru á pólitískri ábyrgð íslenskra stjórnvalda, en ekki verslunarvara í almennri samkeppni, sem lýtur lögmálum frjálsra viðskipta í öllu. Það kæra fólk, er hagur okkar allra. Erindi flutt á fundinum Íslensk matvæli: Einkamál fárra eða hagsmunir allra? Höfundur er formaður Samtaka ungra bænda. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Landbúnaður Samkeppnismál Mest lesið Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun Hvernig tryggir þú stærstu fjárfestingu lífins? Berglind Halla Elíasdóttir Skoðun Frá, frá, frá. Fúsa liggur á Eiríkur Hjálmarsson Skoðun Þakkir til starfsfólk Janusar Sigrún Ósk Bergmann Skoðun Mun gervigreindin senda konur heim? Björgmundur Örn Guðmundsson Skoðun Á uppgjör frá TR að koma eldri borgurum á óvart? Björn Snæbjörnsson Skoðun Fæðing Ísraels - Líkum misþyrmt BIrgir Dýrfjörð Skoðun Ritunarramminn - verkfæri fyrir kennara! Katrín Ósk Þráinsdóttir Skoðun Ráðalaus ráðherra Högni Elfar Gylfason Skoðun Hvað er markaðsverð á fiski? Sverrir Haraldsson Skoðun Skoðun Skoðun Hvað er markaðsverð á fiski? Sverrir Haraldsson skrifar Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar Skoðun Fæðing Ísraels - Líkum misþyrmt BIrgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Við eigum allt. Af hverju finnst okkur samt vanta eitthvað? Valentina Klaas skrifar Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar Skoðun Tíðaheilbrigði er lykilatriði í jafnrétti kynjanna Berit Mueller skrifar Skoðun Þjóðarmorð – frá orðfræðilegu sjónarmiði Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Borgarlína, barnleysi og bíllaus lífstíll – hentar það Kópavogi? Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun Þakkir til starfsfólk Janusar Sigrún Ósk Bergmann skrifar Skoðun Mun gervigreindin senda konur heim? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Frá, frá, frá. Fúsa liggur á Eiríkur Hjálmarsson skrifar Skoðun Nokkur orð um stöðuna Dögg Þrastardóttir skrifar Skoðun Kynbundinn munur í tekjum á efri árum Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun #blessmeta – þriðja grein Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvernig tryggir þú stærstu fjárfestingu lífins? Berglind Halla Elíasdóttir skrifar Skoðun Ritunarramminn - verkfæri fyrir kennara! Katrín Ósk Þráinsdóttir skrifar Skoðun Hvalveiðar eru ekki mannréttindi. Þetta er atvinnugrein sem hefur mistekist Ed Goodall skrifar Skoðun Feluleikur Þorgerðar Katrínar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Ráðalaus ráðherra Högni Elfar Gylfason skrifar Skoðun Spólum til baka Snævar Ingi Sveinsson skrifar Skoðun Sögulegur dómur Hæstaréttar – staðfestir sjálfstæði Alþingis Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Að vera fatlaður á Íslandi er full vinna Birna Ösp Traustadóttir skrifar Skoðun Sæluríkið Ísland Einar Helgason skrifar Skoðun Áskorun til Alþingis: Tryggið almannahagsmuni - afnemið samkeppnisundanþágu afurðastöðvanna Benedikt S. Benediktsson,Breki Karlsson,Halla Gunnarsdóttir,Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Stormurinn gegn stóðhryssunni Hallgerður Ljósynja Hauksdóttir skrifar Skoðun Kallið þið þetta fjölbreytni? Hermann Borgar Jakobsson skrifar Skoðun Til varnar Eyjafjöllum - og Íslandi öllu Pétur Jónasson skrifar Skoðun Réttlætið sem refsar Jóni Hjálmar Vilhjálmsson skrifar Skoðun Guðmundur Hrafn Arngrímsson er maður sem hefur aldrei rúllað sexum Kristján Blöndal skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm með titrandi tár Katrín Matthíasdóttir skrifar Sjá meira
Það þykir eflaust í huga margra rómantískur blær yfir því að vera bóndi. Umvafinn náttúru, dýrum og sveitamenningu. Vinnan er erfið, í raun endalaus og kaupið er lágt sem ekkert en lífið er of stutt til að gera ekki það sem maður lifir fyrir, þannig sagði bóndi einn eitt sinn: „Ég sé engan skaða í því, þó ekki hafi allir allt til alls, því einu mennirnir á Íslandi sem eitthvert frelsi býr í ennþá eru fátækir bændur. Ríkir menn eru aldrei frjálsir því þeir verða þrælar eigna sinna." Efnahagslegur veruleiki bænda Sitt sýnist hverjum um orð þessa ágæta bónda en fimmti síðasti matvælaráðherra, sem var ekki fyrir mörgum áratugum heldur aðeins rúmu ári, hún Svandís Svavarsdóttir sem sagði bændur - ekki búa í sama efnahagslega veruleika og aðrir íbúar þessa samfélags og það gengi ekki. Það eru orð að sönnu en staðreyndin er gömul og ný og hefur lítið breyst en það ætti að vera hagur okkar allra að bæta úr því ef vel er að gáð. En hvað þarf til að bændur sitji ekki eftir til eilífðar, það er ekki síst sagan sem gefur okkur skýr dæmi um það. Þrátt fyrir óbilandi trú neytenda á íslenskum vörum þá er staðreyndin sú að íslensk matvælaframleiðsla hefur ekki náð að halda í við fólksfjölgun og fleiri munna sem borða hér mat á hverjum einasta degi. Aukinni eftirspurn og þörf matvæla hefur verið svarað með auknum innflutningi sem í ofanálag samanstendur í sífellt meira mæli af unnum matvælum en hlutfall þeirra hefur hækkað verulega á skömmum tíma. Það er því einfaldlega og eðlilega þaðan sem samkeppnin kemur við íslenska framleiðslu, erlendis frá. Það er því umhugsunarvert hvað við getum gert til að efla og styrkja innlendan landbúnað svo hann sé raunverulega samkeppnishæfur og lífvænlegur. Til að samkeppnin sé sanngjörn verður að horfa til aðstæðna Íslands samanborið við aðstæður matvælaframleiðslu þaðan sem við flytjum matvæli. Þannig má nefna að á Íslandi er launakostnaður hár í okkar ríka velferðarsamfélagi, fjármagnskostnaður er margfaldur á við nágrannalönd okkar, ekki síst í landbúnaði, sýklalyfjanotkun er margfalt minni og hverfandi miðað við flest samanburðarlönd okkar og þannig mætti áfram telja. En margt vinnur þó með okkur á sama tíma en það er vissulega áskorun að reka hagkvæman og samkeppnishæfan landbúnað á Íslandi en það getum við þó gert og ætlum okkur að gera áfram. Samhengi hlutanna Því verðum við að vera skynsöm og setja hlutina og raunveruleikann í samhengi. Við erum jú fámenn þjóð á eyju í Norður-Atlantshafi. Við þurfum að getað tekið tillit til raunverulegrar samkeppni í þessu samhengi. En ég tel að það endurspegli einmitt upplifun almennings á að aðhald um samkeppni sýni ekki alltaf væntan ávinning og á það við á hinum fjölbreyttu mörkuðum hérlendis. Það endurspeglast í því sem forstjóri Samkeppniseftirlitsins segir um þessar mundir, að gera þurfi enn betur. Ríkisstjórn sem beitir sér fyrir hagræðingu með til að mynda fækkun ráðuneyta hlýtur að sjá að það liggur í hlutarins eðli hver ávinningurinn getur verið í slíkum hagræðingum líkt og boðaðar voru með breytingum á Búvörulögum fyrri hluta síðasta árs. Þær áttu að færa aðstæður bænda og afurðafyrirtækja þeirra til jafns við það sem þekkist í samanburðar- og samkeppnislöndum okkar. Þar sem landbúnaður og einingar hans eru margfalt stærri en við munum nokkurn tímann þekkja hér innanlands. Fyrirtæki sem við stöndum í beinni samkeppni við. Það er þó mikilvægt að hér ríki aðhald og skýrar leikreglur, en festumst ekki í fangelsi óhagræðis vegna þess að við getum ekki séð hlutina í réttu samhengi og látum markmiðin snúast upp í andhverfu sína um heilbrigt viðskiptalíf. Ísland best í heimi Þetta er eins og við séum stödd á Ólympíuleikunum, í 110 metra grindahlaupi karla, í rásmarkið höfum við Íslendingar sent 12 ára barn sem við höfum óbilandi trú á enda sýnt yfirburði á sínu sviði hérlendis svo allir hafi tekið eftir. Svo mikla trú höfum við á fulltrúa okkar að við höfum sjálf óskað eftir að grindurnar á íslensku brautinni séu 10 sentimetrum hærri en hjá hinum. Ég tek fram að það er augljós myndlíking um þær ríku kröfur sem við gerum til okkar í framleiðslu matvæla, í þágu umhverfis, velferðar og heildstæðrar sjálfbærni sem meðal annars tryggir kjör og aðstæður þeirra sem að framleiðslunni koma í okkar ríka velferðarsamfélagi. Það er alveg sama hvað við hvetjum okkar fulltrúa mikið áfram, hversu mikla og sanna trú við höfum á honum að sigra hlaupið, þá er það auðséð hver úrslitin verða. En ætlaði Ísland sér einhvern tímann að vinna hlaupið í raun og veru? Með sama hætti eru það útséð úrslit ef innlendri matvælaframleiðslu eru ekki tryggð samkeppni, á réttlátum grunni. Það er óhagur okkar allra nema kannski þeirra sem munu maka krókinn í innflutningi matvæla. Áframhaldandi óvissa og afkomubrestur Ég segi því við stjórnvöld, ríkisstjórn okkar, skiljið íslenskan landbúnað ekki eftir í lausu lofti í þessum efnum. Talað hefur verið um að vinda þurfi ofan af ólöglegum breytingum á búvörulögum sem séu nú ólög. Vel má vera að sníða megi stakkinn betur en vinsamlegast vindið ykkur þá í það verkefni og leggið spilin á borðið, það hefur verið fjallað um ávinninginn sem af þessu getur orðið í hátt í 10 ár. Ekki ílengja það ástand, að afurðastöðvar bænda tapi hér hundruðum miljóna vegna óvissu og óhagræðis í stað hagræðis eins og hefur komið í ljós nú á síðustu dögum. Þar sem Norðlenska Kjarnafæði skilar tapi upp á 250 milljónir og Sláturhús Kaupfélags Vestur-Húnvetninga tapi upp á tæpar 60 milljónir. Þegar þessi fyrirtæki hafa í viðleitni sinni haldið aftur af verðhækkunum til neytenda en reynt eftir fremsta megni að leiðrétta afurðaverð bænda. Að framlengja það ástand bitnar einna verst, fyrst og síðast, á bændum og neytendum. Fyrir okkur öll Við verðum, eins og sagt hefur verið áratugum saman, að efla samkeppnishæfni íslensks landbúnaðar. Það svo ekki aðeins fáir útvaldir, heldur við öll, fáum áfram notið íslenskra heilnæmra afurða sem landið gefur okkur. Við verðum að gera betur í því að gera landbúnað okkar sjálfbæran í sinni víðustu mynd, umhverfislega, fjárhagslega og samfélagslega, það er hagur okkar allra og komandi kynslóða. Fæðufullveldi, lýðheilsa þjóðarinnar og aðrir almannahagsmunir sem felast í öflugum landbúnaði eru á pólitískri ábyrgð íslenskra stjórnvalda, en ekki verslunarvara í almennri samkeppni, sem lýtur lögmálum frjálsra viðskipta í öllu. Það kæra fólk, er hagur okkar allra. Erindi flutt á fundinum Íslensk matvæli: Einkamál fárra eða hagsmunir allra? Höfundur er formaður Samtaka ungra bænda.
Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun
Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar
Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar
Skoðun Borgarlína, barnleysi og bíllaus lífstíll – hentar það Kópavogi? Einar Jóhannes Guðnason skrifar
Skoðun Kynbundinn munur í tekjum á efri árum Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar
Skoðun Hvalveiðar eru ekki mannréttindi. Þetta er atvinnugrein sem hefur mistekist Ed Goodall skrifar
Skoðun Áskorun til Alþingis: Tryggið almannahagsmuni - afnemið samkeppnisundanþágu afurðastöðvanna Benedikt S. Benediktsson,Breki Karlsson,Halla Gunnarsdóttir,Ólafur Stephensen skrifar
Skoðun Guðmundur Hrafn Arngrímsson er maður sem hefur aldrei rúllað sexum Kristján Blöndal skrifar
Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun