Samráðsbörn, kílómetragjald og yfirvofandi brengluð verðvitund við dæluna Arnar Þór Ingólfsson skrifar 19. mars 2025 07:00 Það hefur komið á óvart, en þó um leið ekki, að sjá hvernig umræða um kílómetragjaldið hefur þróast, nú þegar frumvarp um málið er komið fram á ný. Þau sjónarmið hafa heyrst að vont sé að gjöld á jarðefnaeldsneyti, önnur en kolefnisgjaldið, verði afnumin. Ég taldi persónulega að fólk myndi taka því fagnandi að greiða minna við dæluna í hvert sinn sem það fyllti á tankinn, en hef orðið var við áhyggjur af því að olíufélögin muni nýta tækifærið til að maka krókinn á kostnað almennings. Það litla traust sem margir virðast bera til fyrirtækjanna sem selja okkur eldsneyti er kannski skiljanlegt. Fólk sem komið er yfir miðjan aldur talar stundum um sig sem kaldastríðsbörn. Ef þau eru það, þá má mögulega kalla mína kynslóð samráðsbörn. Fá innlend málefni voru meira í deiglunni þegar ég var að komast til meðvitundar um samfélagið upp úr aldamótum en ólögmætt samráð olíufélaganna. Til upprifjunar, þá höfðu stóru olíufélögin þrjú með sér ólögmætt samráð, sem stóð yfir í um áratug, frá því að frelsi var komið á með olíuviðskipti hérlendis á árunum 1991 til 1992. Þá hætti ríkið að hafa afskipti af verðlagningu og samningum um innflutning á eldsneyti. Samkeppni á markaði átti að tryggja hag neytenda og annarra viðskiptavina olíufélaganna. Það gerði hún því miður ekki. Félögin brugðust við nýfengnu frelsi með ólögmætu samráði sín á milli sem stóð linnulaust yfir, að minnsta kosti frá gildistöku samkeppnislaga árið 1993 og til loka árs 2001. Þegar skýrsla Samkeppnisstofnunar lá fyrir árið 2004 var niðurstaðan skýr. Brotin voru þaulskipulögð. Almenningi blöskraði. Fréttablaðið framkvæmdi viðhorfskönnun og spurði hvort forstjórar olíufélaganna ættu að svara til saka vegna samráðsins. Níutíu og níu prósent svarenda voru því sammála. Íslendingar hafa sjaldan verið jafn sammála um nokkurn hlut. Jóhanna Sigurðardóttir fyrrverandi forsætisráðherra kallaði málið eitt „grófasta og svívirðilegasta þjófnaðarmál sögunnar“ í umræðum um skýrslu Samkeppnisstofnunar á þingi. Eðlilega. Beinn ávinningur olíufélaganna þriggja af samráðinu var sagður ekki minni en 6,5 milljarðar króna (17 milljarðar núvirt) og heildarkostnaður samfélagsins vegna samráðsins var talinn um 40 milljarðar króna (111 milljarðar núvirt). Vantraustið gagnvart olíufélögunum situr greinilega enn í fólki. Kannski ekki okkur samráðsbörnunum, sem höfðum ekki fjárráð á þessum tíma, en mörgum af eldri kynslóðum. Aðhaldið er í okkar höndum Mér er þó mjög til efs að þetta sama fólk vilji snúa aftur til þeirra tíma er ríkisvaldið handstýrði verðinu á eldsneyti til neytenda og annaðist samninga um olíukaup fyrir bensínstöðvar á Íslandi. Samkeppnisumhverfi olíufélaganna hefur færst til betri vegar frá fyrri tímum undir vökulu auga Samkeppniseftirlitsins og fleiri aðila eins og hagsmunasamtaka bifreiðaeigenda, samtaka neytenda og svo auðvitað fjölmiðla. Nýir aðilar hafa komið inn á markaðinn og hrist upp í honum. Stór hluti eldneytismarkaðarins er í eigu skráðra félaga sem eru að stórum hluta í eigu lífeyrissjóða landsmanna. Það má þó, sem áður segir, hafa skilning á því að fólk vantreysti olíufélögunum í ljósi sögunnar. Að sama skapi má segja að þau sem stýra verðlagningunni á eldsneyti standi frammi fyrir ákveðnum freistnivanda þegar álögur ríkisins á eldsneytið sem þau selja minnka snarlega með einu pennastriki. Það mun eflaust brengla verðvitund neytenda. Um 450 milljón lítrum eldsneytis er dælt á ökutæki landsins á hverju ári. Hver króna í hækkuðu meðalútsöluverði samsvarar því 450 milljónum króna árlega, sem myndu renna frá almenningi og atvinnulífi í landinu til olíufélaganna. Það er mikilvægt að olíufélögin finni fyrir aðhaldi við þessar aðstæður. Það var því gott að heyra frá ráðherra nýlega að fjármála- og efnahagsráðuneytið hefði átt í samtali við verðlagseftirlit ASÍ um að viðhafa eftirlit með verði á eldsneyti í tengslum við þessar breytingar. Afgangurinn af aðhaldinu er svo í höndum okkar neytenda. Verum vakandi fyrir þróuninni. Afnám opinberra gjalda samhliða upptöku nýs og skynsamlegs kílómetragjalds á ekki að fela í sér tækifæri fyrir olíufélög til að auka framlegð sína. Höfundur er starfsmaður þingflokks Samfylkingarinnar, fæddur 1991 og keyrir dísilbíl Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Samfylkingin Bensín og olía Kílómetragjald Mest lesið Halldór 4.10.2025 Halldór Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Skoðun Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir skrifar Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði Auður Kjartansdóttir skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Sjá meira
Það hefur komið á óvart, en þó um leið ekki, að sjá hvernig umræða um kílómetragjaldið hefur þróast, nú þegar frumvarp um málið er komið fram á ný. Þau sjónarmið hafa heyrst að vont sé að gjöld á jarðefnaeldsneyti, önnur en kolefnisgjaldið, verði afnumin. Ég taldi persónulega að fólk myndi taka því fagnandi að greiða minna við dæluna í hvert sinn sem það fyllti á tankinn, en hef orðið var við áhyggjur af því að olíufélögin muni nýta tækifærið til að maka krókinn á kostnað almennings. Það litla traust sem margir virðast bera til fyrirtækjanna sem selja okkur eldsneyti er kannski skiljanlegt. Fólk sem komið er yfir miðjan aldur talar stundum um sig sem kaldastríðsbörn. Ef þau eru það, þá má mögulega kalla mína kynslóð samráðsbörn. Fá innlend málefni voru meira í deiglunni þegar ég var að komast til meðvitundar um samfélagið upp úr aldamótum en ólögmætt samráð olíufélaganna. Til upprifjunar, þá höfðu stóru olíufélögin þrjú með sér ólögmætt samráð, sem stóð yfir í um áratug, frá því að frelsi var komið á með olíuviðskipti hérlendis á árunum 1991 til 1992. Þá hætti ríkið að hafa afskipti af verðlagningu og samningum um innflutning á eldsneyti. Samkeppni á markaði átti að tryggja hag neytenda og annarra viðskiptavina olíufélaganna. Það gerði hún því miður ekki. Félögin brugðust við nýfengnu frelsi með ólögmætu samráði sín á milli sem stóð linnulaust yfir, að minnsta kosti frá gildistöku samkeppnislaga árið 1993 og til loka árs 2001. Þegar skýrsla Samkeppnisstofnunar lá fyrir árið 2004 var niðurstaðan skýr. Brotin voru þaulskipulögð. Almenningi blöskraði. Fréttablaðið framkvæmdi viðhorfskönnun og spurði hvort forstjórar olíufélaganna ættu að svara til saka vegna samráðsins. Níutíu og níu prósent svarenda voru því sammála. Íslendingar hafa sjaldan verið jafn sammála um nokkurn hlut. Jóhanna Sigurðardóttir fyrrverandi forsætisráðherra kallaði málið eitt „grófasta og svívirðilegasta þjófnaðarmál sögunnar“ í umræðum um skýrslu Samkeppnisstofnunar á þingi. Eðlilega. Beinn ávinningur olíufélaganna þriggja af samráðinu var sagður ekki minni en 6,5 milljarðar króna (17 milljarðar núvirt) og heildarkostnaður samfélagsins vegna samráðsins var talinn um 40 milljarðar króna (111 milljarðar núvirt). Vantraustið gagnvart olíufélögunum situr greinilega enn í fólki. Kannski ekki okkur samráðsbörnunum, sem höfðum ekki fjárráð á þessum tíma, en mörgum af eldri kynslóðum. Aðhaldið er í okkar höndum Mér er þó mjög til efs að þetta sama fólk vilji snúa aftur til þeirra tíma er ríkisvaldið handstýrði verðinu á eldsneyti til neytenda og annaðist samninga um olíukaup fyrir bensínstöðvar á Íslandi. Samkeppnisumhverfi olíufélaganna hefur færst til betri vegar frá fyrri tímum undir vökulu auga Samkeppniseftirlitsins og fleiri aðila eins og hagsmunasamtaka bifreiðaeigenda, samtaka neytenda og svo auðvitað fjölmiðla. Nýir aðilar hafa komið inn á markaðinn og hrist upp í honum. Stór hluti eldneytismarkaðarins er í eigu skráðra félaga sem eru að stórum hluta í eigu lífeyrissjóða landsmanna. Það má þó, sem áður segir, hafa skilning á því að fólk vantreysti olíufélögunum í ljósi sögunnar. Að sama skapi má segja að þau sem stýra verðlagningunni á eldsneyti standi frammi fyrir ákveðnum freistnivanda þegar álögur ríkisins á eldsneytið sem þau selja minnka snarlega með einu pennastriki. Það mun eflaust brengla verðvitund neytenda. Um 450 milljón lítrum eldsneytis er dælt á ökutæki landsins á hverju ári. Hver króna í hækkuðu meðalútsöluverði samsvarar því 450 milljónum króna árlega, sem myndu renna frá almenningi og atvinnulífi í landinu til olíufélaganna. Það er mikilvægt að olíufélögin finni fyrir aðhaldi við þessar aðstæður. Það var því gott að heyra frá ráðherra nýlega að fjármála- og efnahagsráðuneytið hefði átt í samtali við verðlagseftirlit ASÍ um að viðhafa eftirlit með verði á eldsneyti í tengslum við þessar breytingar. Afgangurinn af aðhaldinu er svo í höndum okkar neytenda. Verum vakandi fyrir þróuninni. Afnám opinberra gjalda samhliða upptöku nýs og skynsamlegs kílómetragjalds á ekki að fela í sér tækifæri fyrir olíufélög til að auka framlegð sína. Höfundur er starfsmaður þingflokks Samfylkingarinnar, fæddur 1991 og keyrir dísilbíl
Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun
Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman Skoðun
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun
Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman Skoðun