Í skugga kerfis sem brást! Harpa Hildiberg Böðvarsdóttir skrifar 8. maí 2025 00:00 Opið bréf til Velferðarsviðs Reykjavíkurborgar, Félagsbústaða og Félags- og húsnæðismálaráðherra Í vikunni var Sigurbjörg Jónsdóttir borin út úr félagslegu húsnæði sínu í Reykjavík því hún hafði ekki borgað leigu í þrjá mánuði. Hún sat eftir ein og ráðalaus með eigur sínar í plastpokum á gangstéttinni – og Ísland, sem segist byggja á velferð, horfði á. Við sem samfélag þurfum að spyrja okkur: Hvernig getur það gerst að kona sem hefur orðið fyrir ofbeldi í eigin húsnæði og er háð almannatryggingum fái ekki vernd? Hvernig getur tveggja daga fyrirvari verið talinn nægur til að svipta hana öryggi og skjól? Það sem verra er: Þetta er ekki einstakt atvik. Þetta er birtingarmynd kerfis sem oft virkar of hægt, of harðneskjulega og of kerfisbundið gegn þeim sem þurfa mest á hjálp að halda. Við verðum að gera betur. Lausnir sem virka – og ættu að vera sjálfsagðar Það ætti að vera hægt að tryggja að leigugreiðslur fari beint frá Tryggingastofnun (TR) til Félagsbústaða fyrir þá sem búa í félagslegu húsnæði og eiga rétt á bótum. Þetta myndi koma í veg fyrir vanskil og tryggja að fólk í viðkvæmri stöðu lendi ekki á götunni vegna kerfislegra örðugleika. Á Íslandi er hægt að sækja um húsnæðisbætur og sérstakan húsnæðisstuðning sem eru greiddir beint til leigusala og dregnir frá leigu. Þetta ferli krefst þó virkrar þátttöku leigjanda og getur reynst flókið fyrir þá sem glíma við félagslegar eða andlegar áskoranir. Það er því afar mikilvægt að kerfið bjóði upp á einfaldari og sjálfvirkari leið fyrir viðkvæma hópa – t.d. með sérstakri klausu í samningi eða samþykkt við upphaf leigu, þar sem viðkomandi bótakerfi greiðir leiguna beint til leigusala. Norðurlöndin – lausnir með lengri fresti og samningaleið Þótt grunnkerfið á Norðurlöndunum sé svipað því sem tíðkast á Íslandi – að húsnæðisbætur og stuðningur séu veittir beint til leigusala við ákveðnar aðstæður – þá er umtalsverður munur á framkvæmdinni. Í löndum eins og Noregi, Danmörku og Svíþjóð: Er algengt að leigjandi fái mun lengri frest áður en gripið er til aðgerða vegna vanskila. Eru félagslegar þjónustur virkar í því að bjóða samningaleið, aðlögun greiðslna eða tímabundna niðurfellingu. Er meira svigrúm til að virkja aðstoð áður en einstaklingur missir húsnæði. Í þessum löndum er lögð meiri áhersla á samráð, sveigjanleika og varúð áður en gripið er til útburðar – í anda félagslegs réttlætis og velferðar. Húsaleigubætur sem renna beint til leigusala Í Noregi er bostøtte greidd beint til leigusala fyrir þá sem þess óska. Í Danmörku er boligstøtte algeng og oft greidd beint til leigusala. Í Finnlandi er General Housing Allowance greiddur beint til leigusala við ákveðnar aðstæður. Í Svíþjóð er bostadsbidrag yfirleitt greiddur til leigjanda, en hægt er að óska eftir að hann fari beint til leigusala. Önnur kerfi sem veita raunverulegt skjól: 1. Írland – Housing Assistance Payment (HAP) Ríkið greiðir alla leiguna beint til leigusala. Leigjandinn greiðir lítið framlag til sveitarfélagsins. Kerfið er sjálfvirkt og hannað til að tryggja stöðugleika. 2. Bretland – Universal Credit (Housing Element) Ef leigjandi er viðkvæmur (t.d. með örorku, geðraskanir) er leigan greidd beint til leigusala. Ferlið heitir Managed Payment to Landlord og krefst ekki mikillar þátttöku frá einstaklingnum sjálfum. 3. Noregur – Bostøtte + félagslegar greiðslur Í félagslegu húsnæði, ef tekjur eru lágar, getur öll leigan verið greidd úr opinberum sjóðum. Greiðslur fara þá beint til leigusala án milligöngu. Slík kerfi draga úr hættu á vanskilum og útburði, og veita fólki með flóknar aðstæður raunverulegt öryggi. Þetta tryggir bæði öryggi leigjandans og dregur úr álagi á félagsleg úrræði og neyðarskýli. ✍️ Tillaga Við leggjum til að sett verði skýr og mannúðleg reglugerð sem heimilar eða krefst þess í ákveðnum tilfellum, að húsaleiga sé greidd beint frá TR til Félagsbústaða. Þetta myndi: Draga úr hættu á útburði, Létta á félagskerfinu og neyðarskýlum, Veita fólki öruggt skjól sem það hefur lögvarinn rétt á. Kerfið á ekki að verða fólki að falli. Það á að lyfta, vernda og veita öryggi. Við skuldum Sigurbjörgu – og þeim sem eftir fylgja – að bregðast við og breyta kerfinu fólkinu í hag. Heimildir: Félagsbústaðir – Leigusamningur og stuðningur OECD – Norway: Tax and Benefit systems Info Norden – Housing benefit in Sweden National Housing Welfare Statistics – Finland & Denmark Eurofound – Housing insecurity in Europe (skýrslur um félagslegt húsnæði og útburði) Department for Work and Pensions – UK: Universal Credit housing payments Housing Agency Ireland – Overview of HAP (Housing Assistance Payment) Höfundur er Harpa Hildiberg Böðvarsdóttir, trúnaðarmaður Samtaka aðstandenda og fíknisjúkra Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Fíkn Málefni heimilislausra Reykjavík Mest lesið Líf eftir afplánun Eva Sóley Kristjánsdóttir Skoðun Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir Skoðun Fáni okkar allra Hörður Lárusson Skoðun Ég hef… Karólína Helga Símonardóttir Skoðun Séríslensk hávaxtastefna Sigurjón Þórðarson Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei Skoðun Er loftslagskvíðinn horfinn? Sonja Huld Guðjónsdóttir Skoðun Forljót grá hús Hjalti Andrason Skoðun Skoðun Skoðun Allt fyrir Brussel og Nató, hitt reddast einhvern veginn Davíð Bergmann skrifar Skoðun Forljót grá hús Hjalti Andrason skrifar Skoðun Líf eftir afplánun Eva Sóley Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Fáni okkar allra Hörður Lárusson skrifar Skoðun Séríslensk hávaxtastefna Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson skrifar Skoðun Ég hef… Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Er yfirvöldum alveg sama um fólk á bifhjólum? Njáll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Ekki mamman í hópnum - leiðtoginn í hópnum Katrín Ásta Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Rannsóknarnefnd styrjalda Gunnar Einarsson skrifar Skoðun Börn eiga ekki heima í fangelsi Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir skrifar Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei skrifar Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) skrifar Skoðun Femínísk utanríkisstefna: aukin samstaða og aðgerðir Guillaume Bazard skrifar Skoðun Hagsmunir flugrekstrar á Íslandi eru miklir Jóhannes Bjarni Guðmundsson skrifar Skoðun Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Samhljómur á meðal ÍSÍ og Íslandsspila um endursköpun spilaumhverfisins Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Kvennabarátta á tímum bakslags Tatjana Latinovic skrifar Skoðun Líttupp - ertu að missa af einhverju? Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Betri hellir, stærri kylfur? Ingvar Þóroddsson skrifar Skoðun Er loftslagskvíðinn horfinn? Sonja Huld Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Okur fákeppni og ofurvextir halda uppi verðbólgu Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Óverjandi framkoma við fyrirtæki Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Viljum við læra af sögunni eða endurtaka hana? Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Réttlæti hins sterka. Þegar vitleysan í dómsal slær allt út Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Sameiginlegt sundkort fyrir höfuðborgarsvæðið – löngu tímabært Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Sjá meira
Opið bréf til Velferðarsviðs Reykjavíkurborgar, Félagsbústaða og Félags- og húsnæðismálaráðherra Í vikunni var Sigurbjörg Jónsdóttir borin út úr félagslegu húsnæði sínu í Reykjavík því hún hafði ekki borgað leigu í þrjá mánuði. Hún sat eftir ein og ráðalaus með eigur sínar í plastpokum á gangstéttinni – og Ísland, sem segist byggja á velferð, horfði á. Við sem samfélag þurfum að spyrja okkur: Hvernig getur það gerst að kona sem hefur orðið fyrir ofbeldi í eigin húsnæði og er háð almannatryggingum fái ekki vernd? Hvernig getur tveggja daga fyrirvari verið talinn nægur til að svipta hana öryggi og skjól? Það sem verra er: Þetta er ekki einstakt atvik. Þetta er birtingarmynd kerfis sem oft virkar of hægt, of harðneskjulega og of kerfisbundið gegn þeim sem þurfa mest á hjálp að halda. Við verðum að gera betur. Lausnir sem virka – og ættu að vera sjálfsagðar Það ætti að vera hægt að tryggja að leigugreiðslur fari beint frá Tryggingastofnun (TR) til Félagsbústaða fyrir þá sem búa í félagslegu húsnæði og eiga rétt á bótum. Þetta myndi koma í veg fyrir vanskil og tryggja að fólk í viðkvæmri stöðu lendi ekki á götunni vegna kerfislegra örðugleika. Á Íslandi er hægt að sækja um húsnæðisbætur og sérstakan húsnæðisstuðning sem eru greiddir beint til leigusala og dregnir frá leigu. Þetta ferli krefst þó virkrar þátttöku leigjanda og getur reynst flókið fyrir þá sem glíma við félagslegar eða andlegar áskoranir. Það er því afar mikilvægt að kerfið bjóði upp á einfaldari og sjálfvirkari leið fyrir viðkvæma hópa – t.d. með sérstakri klausu í samningi eða samþykkt við upphaf leigu, þar sem viðkomandi bótakerfi greiðir leiguna beint til leigusala. Norðurlöndin – lausnir með lengri fresti og samningaleið Þótt grunnkerfið á Norðurlöndunum sé svipað því sem tíðkast á Íslandi – að húsnæðisbætur og stuðningur séu veittir beint til leigusala við ákveðnar aðstæður – þá er umtalsverður munur á framkvæmdinni. Í löndum eins og Noregi, Danmörku og Svíþjóð: Er algengt að leigjandi fái mun lengri frest áður en gripið er til aðgerða vegna vanskila. Eru félagslegar þjónustur virkar í því að bjóða samningaleið, aðlögun greiðslna eða tímabundna niðurfellingu. Er meira svigrúm til að virkja aðstoð áður en einstaklingur missir húsnæði. Í þessum löndum er lögð meiri áhersla á samráð, sveigjanleika og varúð áður en gripið er til útburðar – í anda félagslegs réttlætis og velferðar. Húsaleigubætur sem renna beint til leigusala Í Noregi er bostøtte greidd beint til leigusala fyrir þá sem þess óska. Í Danmörku er boligstøtte algeng og oft greidd beint til leigusala. Í Finnlandi er General Housing Allowance greiddur beint til leigusala við ákveðnar aðstæður. Í Svíþjóð er bostadsbidrag yfirleitt greiddur til leigjanda, en hægt er að óska eftir að hann fari beint til leigusala. Önnur kerfi sem veita raunverulegt skjól: 1. Írland – Housing Assistance Payment (HAP) Ríkið greiðir alla leiguna beint til leigusala. Leigjandinn greiðir lítið framlag til sveitarfélagsins. Kerfið er sjálfvirkt og hannað til að tryggja stöðugleika. 2. Bretland – Universal Credit (Housing Element) Ef leigjandi er viðkvæmur (t.d. með örorku, geðraskanir) er leigan greidd beint til leigusala. Ferlið heitir Managed Payment to Landlord og krefst ekki mikillar þátttöku frá einstaklingnum sjálfum. 3. Noregur – Bostøtte + félagslegar greiðslur Í félagslegu húsnæði, ef tekjur eru lágar, getur öll leigan verið greidd úr opinberum sjóðum. Greiðslur fara þá beint til leigusala án milligöngu. Slík kerfi draga úr hættu á vanskilum og útburði, og veita fólki með flóknar aðstæður raunverulegt öryggi. Þetta tryggir bæði öryggi leigjandans og dregur úr álagi á félagsleg úrræði og neyðarskýli. ✍️ Tillaga Við leggjum til að sett verði skýr og mannúðleg reglugerð sem heimilar eða krefst þess í ákveðnum tilfellum, að húsaleiga sé greidd beint frá TR til Félagsbústaða. Þetta myndi: Draga úr hættu á útburði, Létta á félagskerfinu og neyðarskýlum, Veita fólki öruggt skjól sem það hefur lögvarinn rétt á. Kerfið á ekki að verða fólki að falli. Það á að lyfta, vernda og veita öryggi. Við skuldum Sigurbjörgu – og þeim sem eftir fylgja – að bregðast við og breyta kerfinu fólkinu í hag. Heimildir: Félagsbústaðir – Leigusamningur og stuðningur OECD – Norway: Tax and Benefit systems Info Norden – Housing benefit in Sweden National Housing Welfare Statistics – Finland & Denmark Eurofound – Housing insecurity in Europe (skýrslur um félagslegt húsnæði og útburði) Department for Work and Pensions – UK: Universal Credit housing payments Housing Agency Ireland – Overview of HAP (Housing Assistance Payment) Höfundur er Harpa Hildiberg Böðvarsdóttir, trúnaðarmaður Samtaka aðstandenda og fíknisjúkra
Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun
Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson Skoðun
Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson skrifar
Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar
Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar
Skoðun Samhljómur á meðal ÍSÍ og Íslandsspila um endursköpun spilaumhverfisins Ingvar Örn Ingvarsson skrifar
Skoðun Viljum við læra af sögunni eða endurtaka hana? Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar
Skoðun Sameiginlegt sundkort fyrir höfuðborgarsvæðið – löngu tímabært Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar
Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun
Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson Skoðun