Fíknisjúkdómur – samfélagsleg ábyrgð sem við þurfum að takast á við Halldór Þór Svavarsson skrifar 18. ágúst 2025 11:31 Fíknisjúkdómur er einn af lífshættulegu langvinnu sjúkdómunum sem samfélagið okkar berst við – og við stöndum okkur ekki nógu vel. Þetta er sjúkdómur sem finnst allsstaðar, í öllum stéttum og aldurshópum. Samt höldum við áfram að láta fordóma og úrelta hugsun stjórna viðbrögðum okkar. Tölum hreint út: Á meðan við köllum fólk með fíknivanda „ruslalýð" í stað þess að viðurkenna að þetta eru einstaklingar með alvarlegan sjúkdóm, munum við ekki komast áfram. „Stríðið gegn fíkniefnum" – peningasóun á hæsta stigi Íslenska ríkið eyðir milljarða króna í þetta svokallaða „stríð gegn fíkniefnum". Lögreglan og tollurinn gera sitt besta – en hvað skilar þetta? Magn haldlagðra efna er aðeins dropi í hafið og eftirspurnin helst óbreytt. Þetta er einfalt markaðslögmál: þar sem eftirspurn er til staðar, finnur framboðið alltaf leið. Þessi nálgun – að einblína á framboðshliðina frekar en eftirspurnina – er ekki aðeins óskilvirk heldur gríðarlega dýr og beinlínis skaðleg. Hún viðheldur vítahring og kostar skattgreiðendur stórfé sem nýttist betur í raunverulegar lausnir. Heilbrigðismál, ekki glæpamál – er það ekki augljóst? Fíkn er sjúkdómur sem þarfnast meðferðar, ekki fangelsunar. Tími er kominn til að færa þennan málaflokk frá dómsmálaráðuneytinu yfir til heilbrigðisráðuneytisins. Þannig tryggjum við að þegar einhver er tilbúinn að fá hjálp, þá sé hún í boði strax. Í dag bíður fólk mánuðum saman eftir meðferðarplássi. Í þeirri bið hverfur oft glugginn þegar einstaklingurinn er tilbúinn til bata – og það sem verra er, sumir lifa biðina ekki af. Ef þetta væri krabbamein myndum við aldrei sætta okkur við slíkt – svo hvers vegna gerum við það þegar um fíkn er að ræða? Fjölskyldurnar sem gleymast Við megum ekki gleyma að í kringum hvern fíkil er fjölskylda sem gengur í gegnum helvíti. Makar, börn, foreldrar, systkini, afar og ömmur – allir horfa á ástvin sinn hverfa smátt og smátt, án þess að geta gert nokkuð fyrr en viðkomandi er sjálfur tilbúinn að þiggja hjálp. Þess vegna er svo mikilvægt að kerfið sé tilbúið þegar sá dagur kemur. Fjárhagslega skynsamt – ekki bara góðverk Að byggja upp öflug meðferðarúrræði og forvarnir er ekki eingöngu mannúðarmál – þetta er fjárhagslega skynsamt. Einstaklingur sem nær bata hættir að kosta samfélagið í afbrotum, heilbrigðisþjónustu og félagslegum stuðningi. Í staðinn verður hann virkur þátttakandi sem leggur sitt af mörkum – bæði fjárhagslega og félagslega. Hvað segir forgangsröðunin um okkur? Forgangsröðun endurspeglar gildi samfélagsins. Þegar við setjum milljarða í verkefni erlendis – hvort sem það eru stríðsátök, varnarsamstarf eða annað sem hefur lítil áhrif á daglegt líf hér heima – á sama tíma og við hunsum bráðavanda sem herjar á okkar eigið fólk, þá er eitthvað stórkostlega mikið að. Þetta er skakkt gildismat þar sem fjarlægir hagsmunir virðast vega þyngra en heilsa og velferð þeirra sem bera samfélagið uppi. Alþjóðleg þátttaka er mikilvæg, en hún má aldrei ganga fyrir lífi og heilsu eigin borgara. Að setja „súrefnisgrímuna" fyrst á okkar eigið fólk er ekki sjálfselska – það er skynsemi. Þetta er forsenda þess að við getum staðið undir skuldbindingum okkar til lengri tíma. Sinnum við ekki grunnþörfum hér heima, þá versnar allt annað líka – traustið á kerfinu minnkar, samheldnin veikist og kostnaðurinn við að bregðast of seint við verður margfalt meiri. Þegar við ákveðum hvert fjármagnið fer ættu heilbrigðiskerfið og úrræði fyrir fólk með fíkn að vera í forgangi. Þetta er ekki aðeins til að bjarga mannslífum – þetta er líka fjárhagslega skynsamlegt. Hver króna sem fer í árangursríka meðferð sparar tugi eða hundruð króna sem annars myndu enda hjá lögreglu, dómstólum, fangelsum, sjúkrahúsum og barnavernd. Í fjárlögum fyrir árið 2025 má gróflega áætla að íslenska ríkið ráðstafi um 176 milljörðum króna – nærri þremur fjórðu alls fjár sem fer í þennan málaflokk – til löggæslu, landhelgisgæslu og ákæruvalds, þ.e. til eftirlits, rannsóknar og refsivörslu vegna afbrota, þar á meðal fíkniefnamála. Á sama tíma fara um 59 milljarðar króna, eða einungis um fjórðungur, í lýðheilsuverkefni sem fela í sér meðferðarúrræði, forvarnir og önnur úrræði sem gætu raunverulega dregið úr eftirspurn eftir vímuefnum. Þetta þýðir að ríkið setur rúmlega þrisvar sinnum meira fjármagn í að elta afleiðingarnar en í að takast á við rót vandans. Tölurnar eru byggðar á Talnagögnum fjárlagafrumvarps 2025 á fjárlagavef Stjórnarráðsins og ber að taka fram að þetta er gróf áætlun, þar sem hluti lýðheilsuliða nær einnig til annarra verkefna. Engu að síður gefur þessi skipting til kynna hvaða nálgun stjórnvöld kjósa: refsingar og eftirlit umfram forvarnir og meðferð. Forgangsröðun er ekki bara spurning um peninga – hún er yfirlýsing um gildi samfélagsins. Hún sýnir hvaða mannslíf við teljum mikilvæg, hverjir eiga skilið annað tækifæri og hvaða þjáningar við viljum lina. Þegar við setjum fjármagn í ákveðin kerfi frekar en önnur, þá erum við óbeint að segja hvað og hverjir eru verðmætir í okkar samfélagi. Spurningin sem við stöndum frammi fyrir er einföld: Ætlum við að halda áfram að eyða fé skattgreiðenda í aðgerðir sem virka ekki, eða ætlum við að taka ábyrga ákvörðun um að fjárfesta í raunverulegum lausnum sem bæta líf fólks, draga úr þjáningum og styrkja samfélagið til framtíðar? Höfundur er í bata frá fíknisjúkdómi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Fíkn Mest lesið Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason Skoðun Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson Skoðun Lokun Leo Seafood - Afleiðing tvöföldunar veiðigjalda Sigurgeir B. Kristgeirsson Skoðun Við getum öll stutt við lesskilning barna - Gleðilegan dag læsis Auður Soffía Björgvinsdóttir Skoðun Að gjamma á stóra grábjörninn getur haft afleiðingar! Davíð Bergmann Skoðun Vægið eftir sem áður dropi í hafið Hjörtur J Guðmundsson Skoðun Við erum ekki valdalausar. Við erum óbrjótandi Noorina Khalikyar Skoðun Allir geta hjálpað einhverjum Árni Sigurðsson Skoðun Getur þjóð orðið of rík? – Ádeila frá Noregi sem getur átt við um Ísland Júlíus Valsson Skoðun Halldór 06.09.2025 Halldór Skoðun Skoðun Að gjamma á stóra grábjörninn getur haft afleiðingar! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Lokun Leo Seafood - Afleiðing tvöföldunar veiðigjalda Sigurgeir B. Kristgeirsson skrifar Skoðun Við getum öll stutt við lesskilning barna - Gleðilegan dag læsis Auður Soffía Björgvinsdóttir skrifar Skoðun Allir geta hjálpað einhverjum Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Við erum ekki valdalausar. Við erum óbrjótandi Noorina Khalikyar skrifar Skoðun Vægið eftir sem áður dropi í hafið Hjörtur J Guðmundsson skrifar Skoðun Getur þjóð orðið of rík? – Ádeila frá Noregi sem getur átt við um Ísland Júlíus Valsson skrifar Skoðun Fólk í sárum veldur tárum Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar Skoðun Akademískt frelsi og grátur í draumum Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar Skoðun Segðu skilið við sektarkenndina Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar Skoðun Lög um vinnu og virknimiðstöðvar Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Áfram Breiðholt og Kjalarnes! Skúli Helgason skrifar Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Vesturlönd mega ekki leyfa Pútín að skrifa leikreglurnar Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson skrifar Skoðun Gulur september María Heimisdóttir skrifar Skoðun Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason skrifar Skoðun Sakborningur hjá saksóknara Páll Steingrímsson skrifar Skoðun Reiði á tímum allsnægta Jökull Gíslason skrifar Skoðun 60.000 auðir fermetrar Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Tölur segja ekki alla söguna Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Enn úr sömu sveitinni Trausti Hjálmarsson skrifar Skoðun Palestínsk börn eiga betra skilið Anna Lúðvíksdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Sjá meira
Fíknisjúkdómur er einn af lífshættulegu langvinnu sjúkdómunum sem samfélagið okkar berst við – og við stöndum okkur ekki nógu vel. Þetta er sjúkdómur sem finnst allsstaðar, í öllum stéttum og aldurshópum. Samt höldum við áfram að láta fordóma og úrelta hugsun stjórna viðbrögðum okkar. Tölum hreint út: Á meðan við köllum fólk með fíknivanda „ruslalýð" í stað þess að viðurkenna að þetta eru einstaklingar með alvarlegan sjúkdóm, munum við ekki komast áfram. „Stríðið gegn fíkniefnum" – peningasóun á hæsta stigi Íslenska ríkið eyðir milljarða króna í þetta svokallaða „stríð gegn fíkniefnum". Lögreglan og tollurinn gera sitt besta – en hvað skilar þetta? Magn haldlagðra efna er aðeins dropi í hafið og eftirspurnin helst óbreytt. Þetta er einfalt markaðslögmál: þar sem eftirspurn er til staðar, finnur framboðið alltaf leið. Þessi nálgun – að einblína á framboðshliðina frekar en eftirspurnina – er ekki aðeins óskilvirk heldur gríðarlega dýr og beinlínis skaðleg. Hún viðheldur vítahring og kostar skattgreiðendur stórfé sem nýttist betur í raunverulegar lausnir. Heilbrigðismál, ekki glæpamál – er það ekki augljóst? Fíkn er sjúkdómur sem þarfnast meðferðar, ekki fangelsunar. Tími er kominn til að færa þennan málaflokk frá dómsmálaráðuneytinu yfir til heilbrigðisráðuneytisins. Þannig tryggjum við að þegar einhver er tilbúinn að fá hjálp, þá sé hún í boði strax. Í dag bíður fólk mánuðum saman eftir meðferðarplássi. Í þeirri bið hverfur oft glugginn þegar einstaklingurinn er tilbúinn til bata – og það sem verra er, sumir lifa biðina ekki af. Ef þetta væri krabbamein myndum við aldrei sætta okkur við slíkt – svo hvers vegna gerum við það þegar um fíkn er að ræða? Fjölskyldurnar sem gleymast Við megum ekki gleyma að í kringum hvern fíkil er fjölskylda sem gengur í gegnum helvíti. Makar, börn, foreldrar, systkini, afar og ömmur – allir horfa á ástvin sinn hverfa smátt og smátt, án þess að geta gert nokkuð fyrr en viðkomandi er sjálfur tilbúinn að þiggja hjálp. Þess vegna er svo mikilvægt að kerfið sé tilbúið þegar sá dagur kemur. Fjárhagslega skynsamt – ekki bara góðverk Að byggja upp öflug meðferðarúrræði og forvarnir er ekki eingöngu mannúðarmál – þetta er fjárhagslega skynsamt. Einstaklingur sem nær bata hættir að kosta samfélagið í afbrotum, heilbrigðisþjónustu og félagslegum stuðningi. Í staðinn verður hann virkur þátttakandi sem leggur sitt af mörkum – bæði fjárhagslega og félagslega. Hvað segir forgangsröðunin um okkur? Forgangsröðun endurspeglar gildi samfélagsins. Þegar við setjum milljarða í verkefni erlendis – hvort sem það eru stríðsátök, varnarsamstarf eða annað sem hefur lítil áhrif á daglegt líf hér heima – á sama tíma og við hunsum bráðavanda sem herjar á okkar eigið fólk, þá er eitthvað stórkostlega mikið að. Þetta er skakkt gildismat þar sem fjarlægir hagsmunir virðast vega þyngra en heilsa og velferð þeirra sem bera samfélagið uppi. Alþjóðleg þátttaka er mikilvæg, en hún má aldrei ganga fyrir lífi og heilsu eigin borgara. Að setja „súrefnisgrímuna" fyrst á okkar eigið fólk er ekki sjálfselska – það er skynsemi. Þetta er forsenda þess að við getum staðið undir skuldbindingum okkar til lengri tíma. Sinnum við ekki grunnþörfum hér heima, þá versnar allt annað líka – traustið á kerfinu minnkar, samheldnin veikist og kostnaðurinn við að bregðast of seint við verður margfalt meiri. Þegar við ákveðum hvert fjármagnið fer ættu heilbrigðiskerfið og úrræði fyrir fólk með fíkn að vera í forgangi. Þetta er ekki aðeins til að bjarga mannslífum – þetta er líka fjárhagslega skynsamlegt. Hver króna sem fer í árangursríka meðferð sparar tugi eða hundruð króna sem annars myndu enda hjá lögreglu, dómstólum, fangelsum, sjúkrahúsum og barnavernd. Í fjárlögum fyrir árið 2025 má gróflega áætla að íslenska ríkið ráðstafi um 176 milljörðum króna – nærri þremur fjórðu alls fjár sem fer í þennan málaflokk – til löggæslu, landhelgisgæslu og ákæruvalds, þ.e. til eftirlits, rannsóknar og refsivörslu vegna afbrota, þar á meðal fíkniefnamála. Á sama tíma fara um 59 milljarðar króna, eða einungis um fjórðungur, í lýðheilsuverkefni sem fela í sér meðferðarúrræði, forvarnir og önnur úrræði sem gætu raunverulega dregið úr eftirspurn eftir vímuefnum. Þetta þýðir að ríkið setur rúmlega þrisvar sinnum meira fjármagn í að elta afleiðingarnar en í að takast á við rót vandans. Tölurnar eru byggðar á Talnagögnum fjárlagafrumvarps 2025 á fjárlagavef Stjórnarráðsins og ber að taka fram að þetta er gróf áætlun, þar sem hluti lýðheilsuliða nær einnig til annarra verkefna. Engu að síður gefur þessi skipting til kynna hvaða nálgun stjórnvöld kjósa: refsingar og eftirlit umfram forvarnir og meðferð. Forgangsröðun er ekki bara spurning um peninga – hún er yfirlýsing um gildi samfélagsins. Hún sýnir hvaða mannslíf við teljum mikilvæg, hverjir eiga skilið annað tækifæri og hvaða þjáningar við viljum lina. Þegar við setjum fjármagn í ákveðin kerfi frekar en önnur, þá erum við óbeint að segja hvað og hverjir eru verðmætir í okkar samfélagi. Spurningin sem við stöndum frammi fyrir er einföld: Ætlum við að halda áfram að eyða fé skattgreiðenda í aðgerðir sem virka ekki, eða ætlum við að taka ábyrga ákvörðun um að fjárfesta í raunverulegum lausnum sem bæta líf fólks, draga úr þjáningum og styrkja samfélagið til framtíðar? Höfundur er í bata frá fíknisjúkdómi.
Við getum öll stutt við lesskilning barna - Gleðilegan dag læsis Auður Soffía Björgvinsdóttir Skoðun
Skoðun Við getum öll stutt við lesskilning barna - Gleðilegan dag læsis Auður Soffía Björgvinsdóttir skrifar
Skoðun Getur þjóð orðið of rík? – Ádeila frá Noregi sem getur átt við um Ísland Júlíus Valsson skrifar
Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar
Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar
Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar
Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar
Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar
Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar
Við getum öll stutt við lesskilning barna - Gleðilegan dag læsis Auður Soffía Björgvinsdóttir Skoðun