Íslenskir flóttamenn - í okkar eigin landi Gunnar Magnús Diego skrifar 5. október 2025 11:02 Ég er flóttamaður – flóttamaður í mínu eigin landi. Ég stend hvorki á flugvelli né við landamæri með ferðatösku eða bakpoka. Ég stend ekki í biðröð, með eða án vegabréfs og óska eftir hæli. Minn flótti er ósýnilegur. Ég er á stöðugum flótta undan tilfinningum, fólki, stöðum og minningum sem hafa brennt sig í sálarlíf mitt. Við tölum sjaldan um þessa flóttamenn sem búa við þennan flótta þar sem við erum ekki á forsíðumyndum dagblaða með poka í hendi. Við erum hér, allt í kringum ykkur – einstaklingar sem hafa orðið fyrir áföllum sem aldrei fengu að gróa. Í stað þess að vinna úr sársaukanum höfum við bitið á jaxlinn og burðast með harm okkar í hljóði. Börn bera jafnvel áföll forfeðra sinna á bakinu – börn sem alast upp hjá foreldrum sem sjálfir bera óleyst áföll. Þannig verður áfallastreitan keðjuverkandi frá kynslóð til kynslóðar. Kannski er það ástæðan fyrir því að alkóhólismi er kallaður erfðasjúkdómur. - Þetta er hinn ósýnilegi flótti sá sem enginn sér, en margir lifa í. Birtingarmynd fíknar getur tekið á sig ótal form: lögleg og ólögleg vímuefni, lyf, kynlíf, fjárhættuspil, vinna, tölvuleikir, netnotkun og svona mætti lengi telja. Listinn er endalaus, en allt hefur þetta eitt sameiginlegt: að reyna að flýja sársauka sem er óbærilegur og virðist óviðráðanlegur. Þegar við tölum um fíkn heyrum við nær alltaf aðeins um neikvæðar hliðar hennar svo sem glæpi, heimilisleysi, ofbeldi og eyðileggingu. Allt er það satt en með því að horfa eingöngu á afleiðingarnar skiljum við aldrei hvað knýr fólk af stað. Til að skilja fíknina verðum við líka að horfa á það sem virkaði jákvætt í upphafi sem er leitin að vellíðan. Ef fólk sækist svona sterkt eftir vellíðan þá hljótum við að spyrja okkur: ,,Af hverju er allur þessi sársauki til staðar í fyrsta lagi?” Þetta snýst ekki bara um hegðun heldur um hvað gerist innra með manneskjunni. Hvernig reynslan, áföllin og aðstæðurnar móta viðbrögð hennar. Enginn velur sér að búa á götunni, lenda í afbrotum eða vera háður neyslu. En á einhverjum tímapunkti verður vanlíðanin svo sterk að þessi hættulega leið virðist vera eina útrásin sem veitir tímabundna vellíðan. Þunglyndi hjá börnum birtist oft í því að þau loka sig af og einangra sig. Þau flýja jafnvel í tölvur, síma eða tölvuleiki – því þar finna þau skjól frá vanlíðan sem þau geta ekki sett orð á. Þegar sótt er um þjónustu vegna barna tekur það marga mánuði áður en nokkuð gerist. Ef kalla þarf til sérfræðinga má jafnvel telja biðina í árum. Á meðan bíður barnið áfram í sama óöryggi, með sama sársauka – sem verður aðeins dýpri eftir því sem tíminn líður. Í hverjum mánuði horfum við síðan eftir ungu fólki sem tóku þá örlagaríku ákvörðun að binda endi á líf sitt. Hvort sem það er ákall um hjálp eða hvatvísi í örvæntingu, þá er staðreyndin alltaf sú sama: þeim leið illa. Fjölskyldur sitja eftir með endalausar spurningar – af hverju? Svarið er sárt, en einfalt: kerfið er að bregðast börnunum okkar. Sálfræðingar og einkareknar stofur eru ekki niðurgreidd þjónusta. Hver tími kostar um 30.000kr. ef ekki meira sem margir einfaldlega ráða ekki við, hvað þá þeir einstaklingar sem eru nýkomnir út úr meðferð? Ég hef sjaldnast séð fólk koma út úr meðferð eða af geðdeildum með fulla vasa af seðlum. En hvað gerir fólk þá? Það snýr sér að því sem er niðurgreitt sem er geðlæknisþjónusta. Þar fær sjúklingurinn kvíðastillandi eða róandi lyf, jafnvel svefntöflur til að sofa en enga raunverulega áfallavinnu. Það er eins og manneskja leiti til bráðamóttöku með beinbrot – en í stað þess að lækna brotið séu henni réttar hækjur og verkjatöflur, í þeirri von að þetta lagist af sjálfu sér með tímanum. Á meðan dælir ríkið milljörðum í skaðaminnkunarúrræði sem hjálpa þeim sem þegar eru djúpt sokknir í neyslu. Slík úrræði eru nauðsynleg en við erum samt að byrja á röngum enda. Við náum ekki til barnanna og ungmennanna sem eru rétt að hefja sinn flótta, þeirra sem enn væri hægt að grípa áður en þau þurfa á skaðaminnkunarúrræðum að halda. Þeir sem alast upp í áfallastreitu hvort sem hún er þeirra eigin eða arfleidd frá foreldrum sem aldrei fengu að vinna úr sínum sárum eru líka flóttamenn. Þeir þurfa hjálp áður en þeir flýja inn í vímu eða í versta falli út úr lífinu sjálfu. Ég hef upplifað hvernig það er að vera dæmdur fyrir flóttann minn. Að fólk sjái aðeins yfirborðið fíknina og mistökin en ekki það sem liggur að baki: Tilraun til að lifa af. Ég þekki þetta af eigin raun. Ég hætti að drekka fyrir tæplega tuttugu árum, en þrátt fyrir það hef ég alltaf borið með mér innra „element“ sem hvíslar að mér að flýja. Þegar aðstæður verða mér óþægilegar – til dæmis vegna óheiðarleika eða átaka – vill þessi rödd helst að ég hverfi, svo ég þurfi ekki að upplifa þann sársauka sem fylgir. En ég áttaði mig ekki á því fyrr en síðar hversu mikill sársauki fylgir sjálfum flóttanum – ekki aðeins fyrir mig heldur líka fyrir þá sem standa mér næst. Með því að rækta sjálfan mig á hverjum degi og taka ábyrgð á því sem ég á að gera hef ég smám saman lært að sjá þessar flóttaleiðir í kringum mig. Þrátt fyrir að vera orðinn edrú og virkur í 12 spora samtökum var ég lengi á annars konar flótta – í vinnu, samböndum, jafnvel í of mikilli ábyrgð. Ég bjó mér fjárhagslegt óöryggi til að geta unnið meira – allt til að forðast að horfast í augu við sjálfan mig og sársaukann. Ef ég hefði fengið áfallameðferð samhliða þeirri meðferð sem ég fór í vegna vímuefnanotkunar árið 2006 hefðu næstu sautján ár líklega litið allt öðruvísi út. Það var ekki fyrr en ég varð fyrir hrottalegri nauðgun á líkamsræktarstöð hér í bæ að Neyðarmóttaka Landspítalans opnaði dyrnar fyrir mér og veitti mér þá aðstoð sem ég þurfti – þar á meðal áfallavinnu með sálfræðingi – án þess að ég þyrfti að greiða krónu fyrir. En það er bitur staðreynd að manni þurfi að vera nauðgað til að fá viðeigandi aðstoð. Ég er flóttamaður. Og ég er ekki einn. Höfundur er þriggja barna faðir og virkur félagi í SÁÁ. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Fíkn Mest lesið Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson Skoðun Íslenskir flóttamenn - í okkar eigin landi Gunnar Magnús Diego Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir Skoðun Halldór 4.10.2025 Halldór 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun Skoðun Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar Skoðun Íslenskir flóttamenn - í okkar eigin landi Gunnar Magnús Diego skrifar Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson skrifar Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir skrifar Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði Auður Kjartansdóttir skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Sjá meira
Ég er flóttamaður – flóttamaður í mínu eigin landi. Ég stend hvorki á flugvelli né við landamæri með ferðatösku eða bakpoka. Ég stend ekki í biðröð, með eða án vegabréfs og óska eftir hæli. Minn flótti er ósýnilegur. Ég er á stöðugum flótta undan tilfinningum, fólki, stöðum og minningum sem hafa brennt sig í sálarlíf mitt. Við tölum sjaldan um þessa flóttamenn sem búa við þennan flótta þar sem við erum ekki á forsíðumyndum dagblaða með poka í hendi. Við erum hér, allt í kringum ykkur – einstaklingar sem hafa orðið fyrir áföllum sem aldrei fengu að gróa. Í stað þess að vinna úr sársaukanum höfum við bitið á jaxlinn og burðast með harm okkar í hljóði. Börn bera jafnvel áföll forfeðra sinna á bakinu – börn sem alast upp hjá foreldrum sem sjálfir bera óleyst áföll. Þannig verður áfallastreitan keðjuverkandi frá kynslóð til kynslóðar. Kannski er það ástæðan fyrir því að alkóhólismi er kallaður erfðasjúkdómur. - Þetta er hinn ósýnilegi flótti sá sem enginn sér, en margir lifa í. Birtingarmynd fíknar getur tekið á sig ótal form: lögleg og ólögleg vímuefni, lyf, kynlíf, fjárhættuspil, vinna, tölvuleikir, netnotkun og svona mætti lengi telja. Listinn er endalaus, en allt hefur þetta eitt sameiginlegt: að reyna að flýja sársauka sem er óbærilegur og virðist óviðráðanlegur. Þegar við tölum um fíkn heyrum við nær alltaf aðeins um neikvæðar hliðar hennar svo sem glæpi, heimilisleysi, ofbeldi og eyðileggingu. Allt er það satt en með því að horfa eingöngu á afleiðingarnar skiljum við aldrei hvað knýr fólk af stað. Til að skilja fíknina verðum við líka að horfa á það sem virkaði jákvætt í upphafi sem er leitin að vellíðan. Ef fólk sækist svona sterkt eftir vellíðan þá hljótum við að spyrja okkur: ,,Af hverju er allur þessi sársauki til staðar í fyrsta lagi?” Þetta snýst ekki bara um hegðun heldur um hvað gerist innra með manneskjunni. Hvernig reynslan, áföllin og aðstæðurnar móta viðbrögð hennar. Enginn velur sér að búa á götunni, lenda í afbrotum eða vera háður neyslu. En á einhverjum tímapunkti verður vanlíðanin svo sterk að þessi hættulega leið virðist vera eina útrásin sem veitir tímabundna vellíðan. Þunglyndi hjá börnum birtist oft í því að þau loka sig af og einangra sig. Þau flýja jafnvel í tölvur, síma eða tölvuleiki – því þar finna þau skjól frá vanlíðan sem þau geta ekki sett orð á. Þegar sótt er um þjónustu vegna barna tekur það marga mánuði áður en nokkuð gerist. Ef kalla þarf til sérfræðinga má jafnvel telja biðina í árum. Á meðan bíður barnið áfram í sama óöryggi, með sama sársauka – sem verður aðeins dýpri eftir því sem tíminn líður. Í hverjum mánuði horfum við síðan eftir ungu fólki sem tóku þá örlagaríku ákvörðun að binda endi á líf sitt. Hvort sem það er ákall um hjálp eða hvatvísi í örvæntingu, þá er staðreyndin alltaf sú sama: þeim leið illa. Fjölskyldur sitja eftir með endalausar spurningar – af hverju? Svarið er sárt, en einfalt: kerfið er að bregðast börnunum okkar. Sálfræðingar og einkareknar stofur eru ekki niðurgreidd þjónusta. Hver tími kostar um 30.000kr. ef ekki meira sem margir einfaldlega ráða ekki við, hvað þá þeir einstaklingar sem eru nýkomnir út úr meðferð? Ég hef sjaldnast séð fólk koma út úr meðferð eða af geðdeildum með fulla vasa af seðlum. En hvað gerir fólk þá? Það snýr sér að því sem er niðurgreitt sem er geðlæknisþjónusta. Þar fær sjúklingurinn kvíðastillandi eða róandi lyf, jafnvel svefntöflur til að sofa en enga raunverulega áfallavinnu. Það er eins og manneskja leiti til bráðamóttöku með beinbrot – en í stað þess að lækna brotið séu henni réttar hækjur og verkjatöflur, í þeirri von að þetta lagist af sjálfu sér með tímanum. Á meðan dælir ríkið milljörðum í skaðaminnkunarúrræði sem hjálpa þeim sem þegar eru djúpt sokknir í neyslu. Slík úrræði eru nauðsynleg en við erum samt að byrja á röngum enda. Við náum ekki til barnanna og ungmennanna sem eru rétt að hefja sinn flótta, þeirra sem enn væri hægt að grípa áður en þau þurfa á skaðaminnkunarúrræðum að halda. Þeir sem alast upp í áfallastreitu hvort sem hún er þeirra eigin eða arfleidd frá foreldrum sem aldrei fengu að vinna úr sínum sárum eru líka flóttamenn. Þeir þurfa hjálp áður en þeir flýja inn í vímu eða í versta falli út úr lífinu sjálfu. Ég hef upplifað hvernig það er að vera dæmdur fyrir flóttann minn. Að fólk sjái aðeins yfirborðið fíknina og mistökin en ekki það sem liggur að baki: Tilraun til að lifa af. Ég þekki þetta af eigin raun. Ég hætti að drekka fyrir tæplega tuttugu árum, en þrátt fyrir það hef ég alltaf borið með mér innra „element“ sem hvíslar að mér að flýja. Þegar aðstæður verða mér óþægilegar – til dæmis vegna óheiðarleika eða átaka – vill þessi rödd helst að ég hverfi, svo ég þurfi ekki að upplifa þann sársauka sem fylgir. En ég áttaði mig ekki á því fyrr en síðar hversu mikill sársauki fylgir sjálfum flóttanum – ekki aðeins fyrir mig heldur líka fyrir þá sem standa mér næst. Með því að rækta sjálfan mig á hverjum degi og taka ábyrgð á því sem ég á að gera hef ég smám saman lært að sjá þessar flóttaleiðir í kringum mig. Þrátt fyrir að vera orðinn edrú og virkur í 12 spora samtökum var ég lengi á annars konar flótta – í vinnu, samböndum, jafnvel í of mikilli ábyrgð. Ég bjó mér fjárhagslegt óöryggi til að geta unnið meira – allt til að forðast að horfast í augu við sjálfan mig og sársaukann. Ef ég hefði fengið áfallameðferð samhliða þeirri meðferð sem ég fór í vegna vímuefnanotkunar árið 2006 hefðu næstu sautján ár líklega litið allt öðruvísi út. Það var ekki fyrr en ég varð fyrir hrottalegri nauðgun á líkamsræktarstöð hér í bæ að Neyðarmóttaka Landspítalans opnaði dyrnar fyrir mér og veitti mér þá aðstoð sem ég þurfti – þar á meðal áfallavinnu með sálfræðingi – án þess að ég þyrfti að greiða krónu fyrir. En það er bitur staðreynd að manni þurfi að vera nauðgað til að fá viðeigandi aðstoð. Ég er flóttamaður. Og ég er ekki einn. Höfundur er þriggja barna faðir og virkur félagi í SÁÁ.
Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun
Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson Skoðun
Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson Skoðun
Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun
Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar
Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar
Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun
Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson Skoðun
Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson Skoðun
Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun