Sjálfbærni forsenda velferðar Þuríður Backman skrifar 19. október 2011 10:45 Að öllum líkindum hefur engin ríkisstjórn tekið við jafn erfiðu verkefni og sú sem nú situr og þó víðar væri leitað. Efnahagshrunið var svo gríðarlegt að sérfræðingar í efnahagsmálum eiga erfitt með að sjá fyrir sér eða skynja umfangið. En myndin skýrist eilítið þegar ljóst er að bankahrunið á Íslandi er 3ja stærsta bankahrunið fram til þessa. Fall helstu bankastofnana landsins á nokkrum dögum hafði og hefur enn gríðarleg áhrif á efnahagslífið allt, skuldastöðu ríkissjóðs, fyrirtækja og heimila. Áður en ég fer yfir nokkra þá þætti sem máli skipta í endurreisninni þá er rétt að fara yfir og minna á þá hvar við stóðum og hvert þjóðin stefndi fyrir hrun að öllu óbreyttu.Markaður réð sér sjálfur Á síðustu 20 árum hafði markaðshyggja búið um sig undir langri samfelldri stjórn Sjálfstæðisflokksins, félagshyggja vék fyrir frjálshyggju sem sótti í sig veðrið uppúr síðustu aldamótum. Einkavæðing á opinberri þjónustu færðist í aukana, fyrirtæki í grunnþjónustu seld og stefndi í enn frekari einkavæðingu m.a. innan heilbrigðisþjónustunnar og orkugeirans þegar skellurinn kom í veg fyrir þau áform. Skattar voru lækkaðir, þjónustugjöld sett á eða aukin til að auðvelda einkarekstur í opinberri þjónustu. Samið var um lægstu launataxta langt undir framfærslumörkum með þeim rökum að í raun í þyrfti enginn að vera á þeim töxtum þar sem góðærið væri svo mikið og hefðbundin kvennastörf sátu eftir í launakvarðanum þegar hrunið skall á. Birtingamynd frjálshyggjunnar er misrétti og ójöfnuður meðal íbúa og landa. Hér varð gríðarleg hröð umbylting á allri samfélagsgerð á innan við áratug. Ný ofurlaunastétt varð til með því að komast yfir fjarmálastofnanir og spila með þær eins og þeir ættu sjálfir bankareikninga. Laun og arðgreiðslur stjórnenda stærstu fyrirtækja og fjármálastofnana voru komnar út fyrir allan ramma hér á landi og þó víða væri leitað. Pólitískar áherslur og þar með lagaumhverfi og regluverk ýtti undir þessa þróun. Eftirlit hins opinbera átti að vera sem minnst, markaðurinn réð sér sjálfur - ofþanið bankakerfi náði að verða 10 föld öll framleiðsla landsins. Þensluhvetjandi hagstjórn Á síðasta áratug voru einnig teknar afdrifaríkar þensluhvetjandi pólitískar ákvarðanir sem ollu enn frekari álagi á þjóðarbúskapinn eftir hrun . Ber þar hæst ákvörðun um „stærstu byggðaaðgerð" Íslandssögunnar Kárahnjúkavirkjun og álver á Reyðarfirði og ofþenslu á húsnæðismarkaði keyrð af 100% lánum Íbúðalánasjóðs. Bankarnir hvöttu almenning til fjárfestinga með gylliboðum í gengisbundnum lánum. Ég tel víst að mörgum þyki ástæðulaust að hafa þennan formála, en því miður er sú ekki raunin því það er deginum skýrara að forysta Sjálfstæðisflokksins reynir að tengja fall bankanna til alþjóðlegrar fjármálakreppu. Flokkurinn reynir að aftengja eða afneita öðrum þáttum s.s. innleiðingu frjálshyggju-og markaðsstefnu flokksins á undanförnum áratug og hafði gert bönkum og fjármálastofnum kleift að starfa með þeim hætti sem rannsóknarskýrsla Alþingis greinir frá. Með þeim í för eru sterk hagsmunaöfl sem gera allt til að ná þeim völdum sem þeir áður höfðu. Fall stóru bankanna leiddi til neyðarlaga, gjaldeyrishafta og gengisfellingu krónunnar. Við hruninu var brugðist með blandaðri leið hækkunar skatta og niðurskurðar í opinberum rekstri og framkvæmdum, tímabundna frystingu launa og bóta almannatrygginga. Aðferðafræði ríkisstjórnarinnar við að ná fram aðlögun í ríkisfjármálum var að reyna forgangsraða í þágu velferðar en skera meira niður í rekstri og stofnkostnaði. Þetta tel ég að hafi hafa tekist betur en hægt var að vona í ársbyrjun 2009 þegar kallað var eftir að ríkisstjórnin lýsti landið gjaldþrota. Um árangur í ríkisbúskapnum vitna ýmsar úttektir sem og fjárlagafrumvarpið auk skýrslu um áætlun í ríkisfjármálum 2012-15 en það stefnir í að ríkissjóður verði hallalaus. Reiði, vantrú og von Við stöndum á tímamótum, hálfu kjörtímabili er lokið og verstu erfiðleikarnir eru senn að baki. Hrunið olli miklu meira en fjárhaglegu tjóni, það skildi eftir reiði, vantrú á stjórnvöld og síðast en ekki síst áfall fyrir þá sem höfðu haft óbilandi trú á markaðslausnum til að halda uppi opinberri þjónustu. Mikil vinna hefur því farið í að byggja aftur upp traust og ímynd þjóðar í neyð. Rannsóknarskýrsla Alþingis, þingmannanefnd Alþingis og stjórnlagaráð hafa skilað sínum skýrslum og tillögum til úrbóta sem þegar er farið að vinna eftir eða eru í undirbúningi. Efnahagskreppa vofir yfir Evrópu og öðrum heimsálfum en hún er helsta ógn endurreisnar efnahagslífsins á Íslandi. Stórfelld skuldasöfnum ýmissa landa er ekki einangraður vandi viðkomandi lands eins og viðbúnaður ESB landa sýnir þessa dagana. Sjálfbærni í ríkisfjármálum og þjóðabúskapnum öllum er nauðsynlegur og það markmið sem ríkisstjórnarflokkarnir hafa sett sér að ná 2014. Skuldasöfnum ríkissjóðs er ekki valkostur að okkar mati, vaxtagreiðslur svo nemi hundrað eða hundruðum milljörðum króna á ári eru blóðpeningar sem velt væri yfir á komandi kynslóðir en eru betur nýttir til uppbyggingar velferðaþjónustunnar og lífskjarajöfnunar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hrunafmæli Mest lesið Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf Skoðun Skoðun Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar Skoðun Fjármál framhaldsskóla Róbert Ferdinandsson skrifar Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Varhugaverð sjónarmið eða raunsæ leið? Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Dýrin skilin eftir í náttúruvá Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Skapandi leiðir í skóla- og frístundastarfi Kolbrún Þ. Pálsdóttir skrifar Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Reykjavík er meðal dreifðustu höfuðborga Evrópu Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Verum öll tengd Sólrún Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Samræðulist í heimi gervigreindar Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Samræmt gæðanám eða einsleit kerfi? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson skrifar Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson skrifar Skoðun Tími til kominn að styðja öll framúrskarandi ungmenni Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir skrifar Skoðun Mótórhjólasamtök á Íslandi – hvers vegna öll þessi læti? Helgi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson skrifar Sjá meira
Að öllum líkindum hefur engin ríkisstjórn tekið við jafn erfiðu verkefni og sú sem nú situr og þó víðar væri leitað. Efnahagshrunið var svo gríðarlegt að sérfræðingar í efnahagsmálum eiga erfitt með að sjá fyrir sér eða skynja umfangið. En myndin skýrist eilítið þegar ljóst er að bankahrunið á Íslandi er 3ja stærsta bankahrunið fram til þessa. Fall helstu bankastofnana landsins á nokkrum dögum hafði og hefur enn gríðarleg áhrif á efnahagslífið allt, skuldastöðu ríkissjóðs, fyrirtækja og heimila. Áður en ég fer yfir nokkra þá þætti sem máli skipta í endurreisninni þá er rétt að fara yfir og minna á þá hvar við stóðum og hvert þjóðin stefndi fyrir hrun að öllu óbreyttu.Markaður réð sér sjálfur Á síðustu 20 árum hafði markaðshyggja búið um sig undir langri samfelldri stjórn Sjálfstæðisflokksins, félagshyggja vék fyrir frjálshyggju sem sótti í sig veðrið uppúr síðustu aldamótum. Einkavæðing á opinberri þjónustu færðist í aukana, fyrirtæki í grunnþjónustu seld og stefndi í enn frekari einkavæðingu m.a. innan heilbrigðisþjónustunnar og orkugeirans þegar skellurinn kom í veg fyrir þau áform. Skattar voru lækkaðir, þjónustugjöld sett á eða aukin til að auðvelda einkarekstur í opinberri þjónustu. Samið var um lægstu launataxta langt undir framfærslumörkum með þeim rökum að í raun í þyrfti enginn að vera á þeim töxtum þar sem góðærið væri svo mikið og hefðbundin kvennastörf sátu eftir í launakvarðanum þegar hrunið skall á. Birtingamynd frjálshyggjunnar er misrétti og ójöfnuður meðal íbúa og landa. Hér varð gríðarleg hröð umbylting á allri samfélagsgerð á innan við áratug. Ný ofurlaunastétt varð til með því að komast yfir fjarmálastofnanir og spila með þær eins og þeir ættu sjálfir bankareikninga. Laun og arðgreiðslur stjórnenda stærstu fyrirtækja og fjármálastofnana voru komnar út fyrir allan ramma hér á landi og þó víða væri leitað. Pólitískar áherslur og þar með lagaumhverfi og regluverk ýtti undir þessa þróun. Eftirlit hins opinbera átti að vera sem minnst, markaðurinn réð sér sjálfur - ofþanið bankakerfi náði að verða 10 föld öll framleiðsla landsins. Þensluhvetjandi hagstjórn Á síðasta áratug voru einnig teknar afdrifaríkar þensluhvetjandi pólitískar ákvarðanir sem ollu enn frekari álagi á þjóðarbúskapinn eftir hrun . Ber þar hæst ákvörðun um „stærstu byggðaaðgerð" Íslandssögunnar Kárahnjúkavirkjun og álver á Reyðarfirði og ofþenslu á húsnæðismarkaði keyrð af 100% lánum Íbúðalánasjóðs. Bankarnir hvöttu almenning til fjárfestinga með gylliboðum í gengisbundnum lánum. Ég tel víst að mörgum þyki ástæðulaust að hafa þennan formála, en því miður er sú ekki raunin því það er deginum skýrara að forysta Sjálfstæðisflokksins reynir að tengja fall bankanna til alþjóðlegrar fjármálakreppu. Flokkurinn reynir að aftengja eða afneita öðrum þáttum s.s. innleiðingu frjálshyggju-og markaðsstefnu flokksins á undanförnum áratug og hafði gert bönkum og fjármálastofnum kleift að starfa með þeim hætti sem rannsóknarskýrsla Alþingis greinir frá. Með þeim í för eru sterk hagsmunaöfl sem gera allt til að ná þeim völdum sem þeir áður höfðu. Fall stóru bankanna leiddi til neyðarlaga, gjaldeyrishafta og gengisfellingu krónunnar. Við hruninu var brugðist með blandaðri leið hækkunar skatta og niðurskurðar í opinberum rekstri og framkvæmdum, tímabundna frystingu launa og bóta almannatrygginga. Aðferðafræði ríkisstjórnarinnar við að ná fram aðlögun í ríkisfjármálum var að reyna forgangsraða í þágu velferðar en skera meira niður í rekstri og stofnkostnaði. Þetta tel ég að hafi hafa tekist betur en hægt var að vona í ársbyrjun 2009 þegar kallað var eftir að ríkisstjórnin lýsti landið gjaldþrota. Um árangur í ríkisbúskapnum vitna ýmsar úttektir sem og fjárlagafrumvarpið auk skýrslu um áætlun í ríkisfjármálum 2012-15 en það stefnir í að ríkissjóður verði hallalaus. Reiði, vantrú og von Við stöndum á tímamótum, hálfu kjörtímabili er lokið og verstu erfiðleikarnir eru senn að baki. Hrunið olli miklu meira en fjárhaglegu tjóni, það skildi eftir reiði, vantrú á stjórnvöld og síðast en ekki síst áfall fyrir þá sem höfðu haft óbilandi trú á markaðslausnum til að halda uppi opinberri þjónustu. Mikil vinna hefur því farið í að byggja aftur upp traust og ímynd þjóðar í neyð. Rannsóknarskýrsla Alþingis, þingmannanefnd Alþingis og stjórnlagaráð hafa skilað sínum skýrslum og tillögum til úrbóta sem þegar er farið að vinna eftir eða eru í undirbúningi. Efnahagskreppa vofir yfir Evrópu og öðrum heimsálfum en hún er helsta ógn endurreisnar efnahagslífsins á Íslandi. Stórfelld skuldasöfnum ýmissa landa er ekki einangraður vandi viðkomandi lands eins og viðbúnaður ESB landa sýnir þessa dagana. Sjálfbærni í ríkisfjármálum og þjóðabúskapnum öllum er nauðsynlegur og það markmið sem ríkisstjórnarflokkarnir hafa sett sér að ná 2014. Skuldasöfnum ríkissjóðs er ekki valkostur að okkar mati, vaxtagreiðslur svo nemi hundrað eða hundruðum milljörðum króna á ári eru blóðpeningar sem velt væri yfir á komandi kynslóðir en eru betur nýttir til uppbyggingar velferðaþjónustunnar og lífskjarajöfnunar.
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar
Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar
Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar
Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar
Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar
Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun