Hvað ertu tilbúin/n að greiða fyrir æru þína? Elfa Ýr Gylfadóttir skrifar 3. september 2020 10:30 Netið og samfélagsmiðlar hafa haft miklar breytingar í för með sér fyrir samfélagið allt og þróun lýðræðislegrar umræðu. Þrátt fyrir að netinu fylgi margar jákvæðar breytingar getur umfjöllun og ummæli um einstaklinga verið óvægin. Með tilkomu stafrænna miðla hafa því vaknað spurningar um hvernig hægt sé að tryggja friðhelgi einkalífs. Einnig eru dæmi um að einstaklingar hafi orðið fyrir flóði ærumeiðandi ummæla sem hafa valdið þeim miklum skaða og dregið úr trúverðugleika þeirra. Af þessum ástæðum hafa grannríki okkar á Norðurlöndum markað sér nýja stefnu með það að markmiði að tryggja betur mannhelgi og refsivernd sem er ætlað að fanga ólík mál. Í stafrænum heimi verður sífellt erfiðara að vita hver stendur að baki ærumeiðingum á netinu eða hver ræðst gegn friðhelgi manna. Upplýsingar fást oft ekki um það hverjir standa að baki vefsíðum, auk þess sem notkun falskra notendareikninga á samfélagsmiðlum og yrkja (e. bots) hefur færst í vöxt. Í Danmörku og Svíþjóð felst stefnumótunin á þessu sviði í því að reyna að tryggja friðhelgi og æruvernd almennings á tímum stafrænna miðla og finna jafnvægi milli þessara réttinda og tjáningarfrelsis. Ærumeiðandi falsfréttir færast í aukana Dreifing falsfrétta hefur aukist umtalsvert og einstaklingar hafa orðið fyrir ærumeiðingum, oft af hálfu nafnlausra aðila. Viðamiklar tækni- og samfélagsbreytingar kalla því á heildarstefnumótun hér á landi. Það er mikil áskorun að breyta gildandi lögum því varasamt er að refsa fólki fyrir skoðanir og ummæli. En á sama tíma þarf að gæta að friðhelgi einkalífs og æruvernd og tryggja að fyrir hendi séu fullnægjandi úrræði til þess að vernda blaða- og fréttamenn, uppljóstrara og aðra einstaklinga í samfélaginu. Á Norðurlöndunum er talið mikilvægt að bregðast við þeim alvarlegu tilvikum þar sem brot varða ekki einungis einstaklinginn sjálfan heldur samfélagið í heild. Verndin snýr þá ekki síður að því að tryggja stoðir frjálslynds lýðræðis sem stjórnskipun okkar byggir á. Með talsverðri einföldun má segja að á Norðurlöndunum sé talið nauðsynlegt að fyrir hendi séu refsiákvæði vegna meiðyrða í alvarlegri tilvikum, m.a. brota sem eiga sér stað á stafrænum miðlum. Á Norðurlöndum eru dæmi þess að blaða- og fréttamenn hafi sætt ofsóknum, brotið sé með alvarlegum hætti gegn friðhelgi þeirra, reynt að sverta mannorð þeirra og rýra starfsheiður þeirra og trúverðugleika. Hefur þetta kerfisbundið verið gert til að þagga niður í óþægilegri umfjöllun. Í leiðara Fréttablaðsins í gær var fjallað um að dómsmálaráðherra hefði á síðasta þingi lagt fram frumvarp um nýja löggjöf um æruvernd þar sem lagt væri til að ákvæði um meiðyrði yrðu færð úr refsirétti í einkarétt. Bent var á að fjölmiðlanefnd hefði lagst gegn frumvarpinu í umsögn sinni um málið og sagt að „nefndin virðist trúa því að hér á landi verði menn einhvern tíma sóttir til saka fyrir rógsherferðir gegn blaðamönnum“. Sagt var að afstaða fjölmiðlanefndar til frumvarpsins væri áhugaverð „en ekki í neinu samræmi við íslenskan veruleika“. Að reynsla íslenskra blaðamanna sýni að þeim sé mikilvægara að hafa sannleikann sér til varnar en lögreglu, fjölmiðlanefndir, stéttarfélag blaðamanna eða jafnvel eigin vinnuveitendur. Fjölmörg dómsmál hér á landi á undanförnum árum gegn blaða- og fréttamönnum sýna að meiðyrðaákvæðum hefur verið beitt gegn blaðamönnum sem eru að sinna mikilvægu upplýsinga- og lýðræðishlutverki í samfélaginu. Það er að sjálfsögðu grafalvarlegt þegar málsóknir eða hótanir um málsókn verða til þess að ekki sé fjallað um samfélagsleg mikilvæg mál eða blaðamenn veigra sér við því að fjalla um tiltekin mál. Rannsóknarheimildir lögreglu nauðsynlegar til að upplýsa brot Í umsögn fjölmiðlanefndar um frumvarp dómsmálaráðherra gerði nefndin alls ekki lítið úr þessum dómsmálum. Þar var einfaldlega bent á að vegna tækniþróunar og tilkomu samfélagsmiðla yrði að vera unnt að fanga alvarlegustu málin sem tengjast æru og friðhelgi og varða ekki bara viðkomandi einstakling heldur samfélagslega hagsmuni. Lausn málsins fælist því ekki í því að afnema refsiákvæði um meiðyrði heldur að skoða löggjöfina með heildstæðum hætti. Rétt væri að líta til þeirrar stefnumótunar og aðgerða sem lögð væri til grundvallar á Norðurlöndunum. Einnig var bent á að í frumvarpinu væri ekki tekið tillit til þess að stundum væri alls ekki ljóst hver eða hverjir stæðu að baki ummælum og myndbirtingum á stafrænum miðlum og jafnvel eingöngu hægt að upplýsa um slíkt með þeim rannsóknarheimildum sem lögregla býr yfir. Þá væri heldur ekki litið til þess hvað útbreiðsla á netinu gæti verið hröð og hvaða áhrif það gæti haft á líf einstaklinga sem verða fyrir flóðbylgju slíkra ummæla. Kostnaður af einkamálum ekki greiddur af ríkinu Fjölmiðlanefnd benti einnig á að það væri óheppilegt að rannsókn á því hver raunverulega stæði að baki ærumeiðingum á netinu væri ávallt á ábyrgð og kostnað þess sem verður fyrir þeim. Lögreglurannsókn kæmi þá heldur ekki til greina þar sem æra viðkomandi einstaklinga nyti ekki lengur refsiverndar. Þá benti nefndin á að breytingarnar gætu haft alvarlegar afleiðingar fyrir rannsóknarblaðamennsku. Erfitt gæti reynst fyrir blaðamenn að verja sig ef fjársterkir hagsmunaaðilar eða erlend stjórnvöld réðust gegn friðhelgi þeirra og æru til að draga úr trúverðugleika þeirra þegar þeir eru að upplýsa um samfélagslega mikilvæg mál. Yrði frumvarpið að lögum bæri þolandi einn kostnaðinn af málssókn til verndar æru sinni og friðhelgi, alveg óháð alvarleika málsins og þeirra samfélagslegu hagsmuna sem væru í húfi. Í norrænu tillögunum er gerð tilraun til að fanga þennan nýja veruleika sem við búum við. Spyrja má hvaða rök standa til þess að fara aðra leið í þessum efnum en þau ríki, sem við helst berum okkur saman við, hafa lagt til að farin verði að undangenginni ítarlegri yfirlegu og rannsóknum. Það gæti haft skaðleg samfélagsleg áhrif að nema úr gildi lagaákvæði án þess að búið sé að meta þörfina á nýjum ákvæðum sem er ætlað að verja æru og friðhelgi fólks í stafrænum heimi. Ljóst er að æruvernd og brot á friðhelgi einkalífs fólks eru ekki alltaf einkamál þeirra sem fyrir þeim verða á tímum stigvaxandi upplýsingaóreiðu og ofsókna á hendur blaðamönnum, eins og dæmin sýna. Höfundur er framkvæmdastjóri fjölmiðlanefndar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Elfa Ýr Gylfadóttir Fjölmiðlar Mest lesið 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson Skoðun Skoðun Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar Skoðun Fjármál framhaldsskóla Róbert Ferdinandsson skrifar Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Varhugaverð sjónarmið eða raunsæ leið? Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Dýrin skilin eftir í náttúruvá Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Skapandi leiðir í skóla- og frístundastarfi Kolbrún Þ. Pálsdóttir skrifar Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Reykjavík er meðal dreifðustu höfuðborga Evrópu Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Verum öll tengd Sólrún Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Samræðulist í heimi gervigreindar Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Samræmt gæðanám eða einsleit kerfi? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson skrifar Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson skrifar Skoðun Tími til kominn að styðja öll framúrskarandi ungmenni Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir skrifar Skoðun Mótórhjólasamtök á Íslandi – hvers vegna öll þessi læti? Helgi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson skrifar Skoðun Árangur hefst hér. Með þér. Guðrún Högnadóttir skrifar Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Þjónusturof hefst í dag Hanna Birna Valdimarsdóttir skrifar Sjá meira
Netið og samfélagsmiðlar hafa haft miklar breytingar í för með sér fyrir samfélagið allt og þróun lýðræðislegrar umræðu. Þrátt fyrir að netinu fylgi margar jákvæðar breytingar getur umfjöllun og ummæli um einstaklinga verið óvægin. Með tilkomu stafrænna miðla hafa því vaknað spurningar um hvernig hægt sé að tryggja friðhelgi einkalífs. Einnig eru dæmi um að einstaklingar hafi orðið fyrir flóði ærumeiðandi ummæla sem hafa valdið þeim miklum skaða og dregið úr trúverðugleika þeirra. Af þessum ástæðum hafa grannríki okkar á Norðurlöndum markað sér nýja stefnu með það að markmiði að tryggja betur mannhelgi og refsivernd sem er ætlað að fanga ólík mál. Í stafrænum heimi verður sífellt erfiðara að vita hver stendur að baki ærumeiðingum á netinu eða hver ræðst gegn friðhelgi manna. Upplýsingar fást oft ekki um það hverjir standa að baki vefsíðum, auk þess sem notkun falskra notendareikninga á samfélagsmiðlum og yrkja (e. bots) hefur færst í vöxt. Í Danmörku og Svíþjóð felst stefnumótunin á þessu sviði í því að reyna að tryggja friðhelgi og æruvernd almennings á tímum stafrænna miðla og finna jafnvægi milli þessara réttinda og tjáningarfrelsis. Ærumeiðandi falsfréttir færast í aukana Dreifing falsfrétta hefur aukist umtalsvert og einstaklingar hafa orðið fyrir ærumeiðingum, oft af hálfu nafnlausra aðila. Viðamiklar tækni- og samfélagsbreytingar kalla því á heildarstefnumótun hér á landi. Það er mikil áskorun að breyta gildandi lögum því varasamt er að refsa fólki fyrir skoðanir og ummæli. En á sama tíma þarf að gæta að friðhelgi einkalífs og æruvernd og tryggja að fyrir hendi séu fullnægjandi úrræði til þess að vernda blaða- og fréttamenn, uppljóstrara og aðra einstaklinga í samfélaginu. Á Norðurlöndunum er talið mikilvægt að bregðast við þeim alvarlegu tilvikum þar sem brot varða ekki einungis einstaklinginn sjálfan heldur samfélagið í heild. Verndin snýr þá ekki síður að því að tryggja stoðir frjálslynds lýðræðis sem stjórnskipun okkar byggir á. Með talsverðri einföldun má segja að á Norðurlöndunum sé talið nauðsynlegt að fyrir hendi séu refsiákvæði vegna meiðyrða í alvarlegri tilvikum, m.a. brota sem eiga sér stað á stafrænum miðlum. Á Norðurlöndum eru dæmi þess að blaða- og fréttamenn hafi sætt ofsóknum, brotið sé með alvarlegum hætti gegn friðhelgi þeirra, reynt að sverta mannorð þeirra og rýra starfsheiður þeirra og trúverðugleika. Hefur þetta kerfisbundið verið gert til að þagga niður í óþægilegri umfjöllun. Í leiðara Fréttablaðsins í gær var fjallað um að dómsmálaráðherra hefði á síðasta þingi lagt fram frumvarp um nýja löggjöf um æruvernd þar sem lagt væri til að ákvæði um meiðyrði yrðu færð úr refsirétti í einkarétt. Bent var á að fjölmiðlanefnd hefði lagst gegn frumvarpinu í umsögn sinni um málið og sagt að „nefndin virðist trúa því að hér á landi verði menn einhvern tíma sóttir til saka fyrir rógsherferðir gegn blaðamönnum“. Sagt var að afstaða fjölmiðlanefndar til frumvarpsins væri áhugaverð „en ekki í neinu samræmi við íslenskan veruleika“. Að reynsla íslenskra blaðamanna sýni að þeim sé mikilvægara að hafa sannleikann sér til varnar en lögreglu, fjölmiðlanefndir, stéttarfélag blaðamanna eða jafnvel eigin vinnuveitendur. Fjölmörg dómsmál hér á landi á undanförnum árum gegn blaða- og fréttamönnum sýna að meiðyrðaákvæðum hefur verið beitt gegn blaðamönnum sem eru að sinna mikilvægu upplýsinga- og lýðræðishlutverki í samfélaginu. Það er að sjálfsögðu grafalvarlegt þegar málsóknir eða hótanir um málsókn verða til þess að ekki sé fjallað um samfélagsleg mikilvæg mál eða blaðamenn veigra sér við því að fjalla um tiltekin mál. Rannsóknarheimildir lögreglu nauðsynlegar til að upplýsa brot Í umsögn fjölmiðlanefndar um frumvarp dómsmálaráðherra gerði nefndin alls ekki lítið úr þessum dómsmálum. Þar var einfaldlega bent á að vegna tækniþróunar og tilkomu samfélagsmiðla yrði að vera unnt að fanga alvarlegustu málin sem tengjast æru og friðhelgi og varða ekki bara viðkomandi einstakling heldur samfélagslega hagsmuni. Lausn málsins fælist því ekki í því að afnema refsiákvæði um meiðyrði heldur að skoða löggjöfina með heildstæðum hætti. Rétt væri að líta til þeirrar stefnumótunar og aðgerða sem lögð væri til grundvallar á Norðurlöndunum. Einnig var bent á að í frumvarpinu væri ekki tekið tillit til þess að stundum væri alls ekki ljóst hver eða hverjir stæðu að baki ummælum og myndbirtingum á stafrænum miðlum og jafnvel eingöngu hægt að upplýsa um slíkt með þeim rannsóknarheimildum sem lögregla býr yfir. Þá væri heldur ekki litið til þess hvað útbreiðsla á netinu gæti verið hröð og hvaða áhrif það gæti haft á líf einstaklinga sem verða fyrir flóðbylgju slíkra ummæla. Kostnaður af einkamálum ekki greiddur af ríkinu Fjölmiðlanefnd benti einnig á að það væri óheppilegt að rannsókn á því hver raunverulega stæði að baki ærumeiðingum á netinu væri ávallt á ábyrgð og kostnað þess sem verður fyrir þeim. Lögreglurannsókn kæmi þá heldur ekki til greina þar sem æra viðkomandi einstaklinga nyti ekki lengur refsiverndar. Þá benti nefndin á að breytingarnar gætu haft alvarlegar afleiðingar fyrir rannsóknarblaðamennsku. Erfitt gæti reynst fyrir blaðamenn að verja sig ef fjársterkir hagsmunaaðilar eða erlend stjórnvöld réðust gegn friðhelgi þeirra og æru til að draga úr trúverðugleika þeirra þegar þeir eru að upplýsa um samfélagslega mikilvæg mál. Yrði frumvarpið að lögum bæri þolandi einn kostnaðinn af málssókn til verndar æru sinni og friðhelgi, alveg óháð alvarleika málsins og þeirra samfélagslegu hagsmuna sem væru í húfi. Í norrænu tillögunum er gerð tilraun til að fanga þennan nýja veruleika sem við búum við. Spyrja má hvaða rök standa til þess að fara aðra leið í þessum efnum en þau ríki, sem við helst berum okkur saman við, hafa lagt til að farin verði að undangenginni ítarlegri yfirlegu og rannsóknum. Það gæti haft skaðleg samfélagsleg áhrif að nema úr gildi lagaákvæði án þess að búið sé að meta þörfina á nýjum ákvæðum sem er ætlað að verja æru og friðhelgi fólks í stafrænum heimi. Ljóst er að æruvernd og brot á friðhelgi einkalífs fólks eru ekki alltaf einkamál þeirra sem fyrir þeim verða á tímum stigvaxandi upplýsingaóreiðu og ofsókna á hendur blaðamönnum, eins og dæmin sýna. Höfundur er framkvæmdastjóri fjölmiðlanefndar.
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar
Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar
Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar
Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar
Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar
Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun