Hvað á barnið að heita? Ólafur Ísleifsson skrifar 24. janúar 2021 11:00 Fyrir Alþingi liggja tvö frumvörp sem lúta að íslenskri tungu. Forsætisráðherra gerir að tillögu sinni í frumvarpi um breytingar á stjórnarskrá að íslenska skuli vera ríkismál Íslands og skuli ríkisvaldið styðja hana og vernda. Sama eigi við um íslenskt táknmál. Vel gert. Hitt frumvarpið er runnið frá dómsmálaráðherra og er um breytingu á mannanafnalögum. Miðað við umsagnir kunnáttufólks um síðartalda frumvarpið verður ekki séð að þessi frumvörp rími saman. Sýnist hér uppi stefnuóreiða í boði ríkisstjórnarinnar. Fræðimenn ekki hafðir með í ráðum Hæst ber umsagnir Guðrúnar Kvaran, Hrafns Sveinbjarnarsonar og Ármanns Jakobssonar. Guðrún er höfundur ritsins Nöfn Íslendinga og hefur fjallað ítarlega um mannanöfn á fræðaferli sínum. Undrun vekur að ekki hafi við smíð frumvarpsins verið leitað til þeirra sem gerst þekkja. Atlaga að íslensku mál- og beygingarkerfi Guðrún vísar í umsögn sinni í 4. grein frumvarpsins þar sem tekið er fram að eiginnafn skuli vera í nefnifalli. Það segir hún mikinn kost því að þá detti engum í hug að skrá nafn sitt í þolfalli eða þágufalli, hvað þá í eignarfalli og bannað er að hafa það með greini. Hún bendir á að í 4. gr. stendur ekkert um að erlend eiginnöfn verði heimiluð en vitnar til greinargerðar þar sem stendur: ,,Rýmkun reglnanna felur einnig í sér að erlend eiginnöfn verða heimiluð og ekki er gert ráð fyrir að þau þurfi að laga að íslensku beygingakerfi.“ Ályktun Guðrúnar er þessi: „Þetta er ein af verstu greinum frumvarpsins, ekki endilega erlendu nöfnin sem slík heldur að ekki þurfi að laga þau að íslensku beygingakerfi.“ Hún bætir við að beygingakerfið eigi þegar undir högg að sækja þrátt fyrir að öðru sé haldið fram. Guðrún Kvaran rifjar upp að mennta- og menningarmálaráðherra hafi boðað átak til eflingar íslenskri tungu. Hún segir því beri að fagna ef af verður og bætir við: „[E]n ekki löngu síðar er lagt fram frumvarp sem vinnur beinlínis gegn íslensku mál- og beygingarkerfi, stjórnarfrumvarp. Ótrúlegt.“ Skylda þjóðar til að gæta menningar sinnar Hrafn Sveinbjarnarson bendir á í ítarlegri umsögn að fámenn þjóð eins og Íslendingar hafi þá skyldu að gæta menningar sinnar og sérstöðu hennar. Hann segir: „Mannanafnalög eru í gildi í siðmenntuðum nútímalegum þjóðríkjum, snúast bæði um verndun menningararfs og mannréttindi til að tryggja einstaklingum sómasamlegt nafn í samræmi við uppruna sinn og þjóðmenningu. Gildandi mannanafnalög nr. 45/1996 hafa á sér ágalla sem þarf að lagfæra, um það er eining meðal þeirra sem þau hafa skoðað af nokkurri skynsemi. En að fella að mestu niður ákvæði um íslensk mannanöfn og þar með mannanafnaskrá og mannanafnanefnd eru öfgakennd viðbrögð við þeim ágöllum og munu leiða til tjóns á íslenskri mannanafnahefð.“ Löggjöf skiptir máli Hrafn Sveinbjarnarson segir að sjónarmið að lög skipti ekki máli hvað þróun nafnahefðar snertir standist ekki skoðun. Hann segir: „Kenninafnahefðinni norrænu sem enn lifir á Íslandi var kollsteypt með ítrekaðri löggjöf í Danmörku, Noregi og Svíþjóð um skyldu til að taka upp ættarnöfn, löggjöf skiptir miklu máli þegar kemur að nöfnum. Lagalegt sjálfstæði Íslands leiði til þess að nú er kenninafnahefðin einkum talin íslensk, það er því mikilvægt að takmarka ættarnöfn með löggjöf. Aðrir þættir íslenskrar nafnahefðar eru einnig mikils virði.“ Ármann Jakobsson segir að „afar slæm lausn á vandanum (sé hann fyrir hendi) væri að ættarnöfn verði hér allsráðandi því að það er einmitt sérstaða íslenskrar tungu að ættarnöfn eru ekki almenn.“ Nöfnin eru hluti af tungunni Í umsögnum þeirra þriggja fræðimanna sem hér er vitnað til eru borin fram sterk menningarleg rök. Þannig segir Hrafn Sveinbjarnarson: „Nöfn Íslendinga eru hluti af íslenskri tungu og aðeins að hluta til persónulegt málefni nafnhafa og hans nánustu. Nöfn, hefðir og siðir í kringum þau, eru samfélagslegt mál. Á þeim grundvelli er eðlilegt af þjóðríki með eigin menningu að setja lög um hvað heimilt er í nafngjöfum og um sumt hægt að horfa til annarra evrópskra þjóðríkja til fyrirmyndar." Hvatning sérfræðinga um afdrif frumvarpsins Guðrún Kvaran: „Ég hef skrifað um kenningu til föður eða móður áður í umsögn og ætla ekki að gera það einu sinni enn. Það er að bera í bakkafullan lækinn. Ég skora samt á Alþingi að gera allt sem í þess valdi stendur til þess að standa vörð um þennan menningararf Íslendinga.“ Hrafn Sveinbjarnarson: „Íslensk mannanöfn eru mikilvæg arfleifð sem er vert að skila sem best til komandi kynslóða. Það er ekki einkamál heldur samfélagslegt mál. Fámenn þjóð með eigið tungumál hefur ekki efni á að glopra þessum menningararfi og sérkennum niður. Sá skaði verður ekki bættur. Opinber skráning mannanafna er því ekki aðeins tæknilegt skráningaratriði til þess að gera hinu opinbera kleift að halda þjóðskrá og aðrar skrár yfir borgarana. Reynt er að dylja tæknilegan anda þessa frumvarps með fagurgala um frelsi og mannréttindi.“ Lokaorðin í umsögn Hrafns eru þessi: „Hvatt er til þess að þessu frumvarpi verði hafnað, því er ekki við bjargandi.“ Ármann Jakobsson: „Þegar horft er á málið út frá hagsmunum íslenskrar tungu og þeirra sem aldir eru upp með hana sem móðurmál er langbest að áfram séu ákvæði í mannafnalögum um að nöfn fylgi íslenskri málhefð.“ Fylgja ber ráðum bestu manna Gegn eindregnum ráðum færustu sérfræðinga verður ekki gengið þegar svo stórt mál er uppi sem hér um ræðir. Útilokað er annað en að íslenskufræðingurinn á stóli forsætisráðherra afstýri því menningarlega slysi sem hlytist af því að frumvarp dómsmálaráðherra yrði samþykkt. Íslendingum hefur verið trúað fyrir íslenskri tungu. Enginn gætir hennar nema við sjálf. Höfundur er alþingismaður Miðflokksins. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ólafur Ísleifsson Mannanöfn Skoðun: Kosningar 2021 Íslenska á tækniöld Mest lesið Snorri Másson er ekki vandinn – hann er viðvörun Helen Ólafsdóttir Skoðun Drúsar og hörmungarnar í Suwayda Armando Garcia Skoðun 90 milljarða vannýtt útflutningstækifæri Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Að vera séður og heyrður getur bjargað lífi – Gulur september minnir okkur á að hlúa að hjartanu Kristín Magdalena Ágústsdóttir Skoðun Laugarnestangi - til allrar framtíðar Líf Magneudóttir Skoðun Okkar eigin Don Kíkóti Kjartan Jónsson Skoðun Öryggi geðheilbrigðis Guðrún Karls Helgudóttir Skoðun Rangfærslur um atburðina á Gaza Egill Þ. Einarsson Skoðun Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson Skoðun Öflugt atvinnulíf í Hafnarfirði Valdimar Víðisson Skoðun Skoðun Skoðun Laugarnestangi - til allrar framtíðar Líf Magneudóttir skrifar Skoðun Að vera séður og heyrður getur bjargað lífi – Gulur september minnir okkur á að hlúa að hjartanu Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar Skoðun Rangfærslur um atburðina á Gaza Egill Þ. Einarsson skrifar Skoðun Öryggi geðheilbrigðis Guðrún Karls Helgudóttir skrifar Skoðun Mjóddin og pólitík pírata Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Okkar eigin Don Kíkóti Kjartan Jónsson skrifar Skoðun Sýnum í verki að okkur er ekki sama Anna Sigga Jökuls Ragnheiðardóttir skrifar Skoðun Snorri Másson er ekki vandinn – hann er viðvörun Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Drúsar og hörmungarnar í Suwayda Armando Garcia skrifar Skoðun Hjarta samfélagsins í Þorlákshöfn slær við höfnina Grétar Ingi Erlendsson skrifar Skoðun Marserum fyrir jafnrétti í íþróttum Willum Þór Þórsson skrifar Skoðun Tímamóta umbætur í nýju kerfi almannatrygginga Huld Magnúsdóttir,Sigríður Dóra Magnúsdóttir,Unnur Sverrisdóttir,Vigdís Jónsdóttir skrifar Skoðun Öflugt atvinnulíf í Hafnarfirði Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Persónudýrkun vinstrisins Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Reykjavík - barnvæn höfuðborg? Einar Þorsteinsson,Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Magnús og hálfsannleikurinn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Það sem gerist þegar formúlur og fordómar hafa of mikil áhrif Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Látum verkin tala fyrir börnin á Gaza Gunnar Axel Axelsson skrifar Skoðun 90 milljarða vannýtt útflutningstækifæri Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Tvær sögur Egill Þ. Einarsson skrifar Skoðun Stærsta kjarabót öryrkja í áratugi Ingjibjörg Isaksen skrifar Skoðun Að bjarga þjóð Jón Baldvin Hannibalsson skrifar Skoðun Háskóli Íslands. Opinn og alþjóðlegur? Styrmir Hallsson,Abdullah Arif skrifar Skoðun Nýtt örorkulífeyriskerfi Inga Sæland skrifar Skoðun Það er heldur betur vitlaust gefið á Íslandi Jónas Yngvi Ásgrímsson skrifar Skoðun Að bera harm sinn í hljóði Gunnhildur Ólafsdóttir skrifar Skoðun Velferð sem virkar Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Gleðileg ný fiskveiðiáramót …von eða ótti? Arnar Laxdal skrifar Skoðun „Hristir í stoðum“ RÚV? Hermann Stefánsson skrifar Sjá meira
Fyrir Alþingi liggja tvö frumvörp sem lúta að íslenskri tungu. Forsætisráðherra gerir að tillögu sinni í frumvarpi um breytingar á stjórnarskrá að íslenska skuli vera ríkismál Íslands og skuli ríkisvaldið styðja hana og vernda. Sama eigi við um íslenskt táknmál. Vel gert. Hitt frumvarpið er runnið frá dómsmálaráðherra og er um breytingu á mannanafnalögum. Miðað við umsagnir kunnáttufólks um síðartalda frumvarpið verður ekki séð að þessi frumvörp rími saman. Sýnist hér uppi stefnuóreiða í boði ríkisstjórnarinnar. Fræðimenn ekki hafðir með í ráðum Hæst ber umsagnir Guðrúnar Kvaran, Hrafns Sveinbjarnarsonar og Ármanns Jakobssonar. Guðrún er höfundur ritsins Nöfn Íslendinga og hefur fjallað ítarlega um mannanöfn á fræðaferli sínum. Undrun vekur að ekki hafi við smíð frumvarpsins verið leitað til þeirra sem gerst þekkja. Atlaga að íslensku mál- og beygingarkerfi Guðrún vísar í umsögn sinni í 4. grein frumvarpsins þar sem tekið er fram að eiginnafn skuli vera í nefnifalli. Það segir hún mikinn kost því að þá detti engum í hug að skrá nafn sitt í þolfalli eða þágufalli, hvað þá í eignarfalli og bannað er að hafa það með greini. Hún bendir á að í 4. gr. stendur ekkert um að erlend eiginnöfn verði heimiluð en vitnar til greinargerðar þar sem stendur: ,,Rýmkun reglnanna felur einnig í sér að erlend eiginnöfn verða heimiluð og ekki er gert ráð fyrir að þau þurfi að laga að íslensku beygingakerfi.“ Ályktun Guðrúnar er þessi: „Þetta er ein af verstu greinum frumvarpsins, ekki endilega erlendu nöfnin sem slík heldur að ekki þurfi að laga þau að íslensku beygingakerfi.“ Hún bætir við að beygingakerfið eigi þegar undir högg að sækja þrátt fyrir að öðru sé haldið fram. Guðrún Kvaran rifjar upp að mennta- og menningarmálaráðherra hafi boðað átak til eflingar íslenskri tungu. Hún segir því beri að fagna ef af verður og bætir við: „[E]n ekki löngu síðar er lagt fram frumvarp sem vinnur beinlínis gegn íslensku mál- og beygingarkerfi, stjórnarfrumvarp. Ótrúlegt.“ Skylda þjóðar til að gæta menningar sinnar Hrafn Sveinbjarnarson bendir á í ítarlegri umsögn að fámenn þjóð eins og Íslendingar hafi þá skyldu að gæta menningar sinnar og sérstöðu hennar. Hann segir: „Mannanafnalög eru í gildi í siðmenntuðum nútímalegum þjóðríkjum, snúast bæði um verndun menningararfs og mannréttindi til að tryggja einstaklingum sómasamlegt nafn í samræmi við uppruna sinn og þjóðmenningu. Gildandi mannanafnalög nr. 45/1996 hafa á sér ágalla sem þarf að lagfæra, um það er eining meðal þeirra sem þau hafa skoðað af nokkurri skynsemi. En að fella að mestu niður ákvæði um íslensk mannanöfn og þar með mannanafnaskrá og mannanafnanefnd eru öfgakennd viðbrögð við þeim ágöllum og munu leiða til tjóns á íslenskri mannanafnahefð.“ Löggjöf skiptir máli Hrafn Sveinbjarnarson segir að sjónarmið að lög skipti ekki máli hvað þróun nafnahefðar snertir standist ekki skoðun. Hann segir: „Kenninafnahefðinni norrænu sem enn lifir á Íslandi var kollsteypt með ítrekaðri löggjöf í Danmörku, Noregi og Svíþjóð um skyldu til að taka upp ættarnöfn, löggjöf skiptir miklu máli þegar kemur að nöfnum. Lagalegt sjálfstæði Íslands leiði til þess að nú er kenninafnahefðin einkum talin íslensk, það er því mikilvægt að takmarka ættarnöfn með löggjöf. Aðrir þættir íslenskrar nafnahefðar eru einnig mikils virði.“ Ármann Jakobsson segir að „afar slæm lausn á vandanum (sé hann fyrir hendi) væri að ættarnöfn verði hér allsráðandi því að það er einmitt sérstaða íslenskrar tungu að ættarnöfn eru ekki almenn.“ Nöfnin eru hluti af tungunni Í umsögnum þeirra þriggja fræðimanna sem hér er vitnað til eru borin fram sterk menningarleg rök. Þannig segir Hrafn Sveinbjarnarson: „Nöfn Íslendinga eru hluti af íslenskri tungu og aðeins að hluta til persónulegt málefni nafnhafa og hans nánustu. Nöfn, hefðir og siðir í kringum þau, eru samfélagslegt mál. Á þeim grundvelli er eðlilegt af þjóðríki með eigin menningu að setja lög um hvað heimilt er í nafngjöfum og um sumt hægt að horfa til annarra evrópskra þjóðríkja til fyrirmyndar." Hvatning sérfræðinga um afdrif frumvarpsins Guðrún Kvaran: „Ég hef skrifað um kenningu til föður eða móður áður í umsögn og ætla ekki að gera það einu sinni enn. Það er að bera í bakkafullan lækinn. Ég skora samt á Alþingi að gera allt sem í þess valdi stendur til þess að standa vörð um þennan menningararf Íslendinga.“ Hrafn Sveinbjarnarson: „Íslensk mannanöfn eru mikilvæg arfleifð sem er vert að skila sem best til komandi kynslóða. Það er ekki einkamál heldur samfélagslegt mál. Fámenn þjóð með eigið tungumál hefur ekki efni á að glopra þessum menningararfi og sérkennum niður. Sá skaði verður ekki bættur. Opinber skráning mannanafna er því ekki aðeins tæknilegt skráningaratriði til þess að gera hinu opinbera kleift að halda þjóðskrá og aðrar skrár yfir borgarana. Reynt er að dylja tæknilegan anda þessa frumvarps með fagurgala um frelsi og mannréttindi.“ Lokaorðin í umsögn Hrafns eru þessi: „Hvatt er til þess að þessu frumvarpi verði hafnað, því er ekki við bjargandi.“ Ármann Jakobsson: „Þegar horft er á málið út frá hagsmunum íslenskrar tungu og þeirra sem aldir eru upp með hana sem móðurmál er langbest að áfram séu ákvæði í mannafnalögum um að nöfn fylgi íslenskri málhefð.“ Fylgja ber ráðum bestu manna Gegn eindregnum ráðum færustu sérfræðinga verður ekki gengið þegar svo stórt mál er uppi sem hér um ræðir. Útilokað er annað en að íslenskufræðingurinn á stóli forsætisráðherra afstýri því menningarlega slysi sem hlytist af því að frumvarp dómsmálaráðherra yrði samþykkt. Íslendingum hefur verið trúað fyrir íslenskri tungu. Enginn gætir hennar nema við sjálf. Höfundur er alþingismaður Miðflokksins.
Að vera séður og heyrður getur bjargað lífi – Gulur september minnir okkur á að hlúa að hjartanu Kristín Magdalena Ágústsdóttir Skoðun
Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson Skoðun
Skoðun Að vera séður og heyrður getur bjargað lífi – Gulur september minnir okkur á að hlúa að hjartanu Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar
Skoðun Tímamóta umbætur í nýju kerfi almannatrygginga Huld Magnúsdóttir,Sigríður Dóra Magnúsdóttir,Unnur Sverrisdóttir,Vigdís Jónsdóttir skrifar
Skoðun Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson skrifar
Skoðun Það sem gerist þegar formúlur og fordómar hafa of mikil áhrif Matthildur Björnsdóttir skrifar
Að vera séður og heyrður getur bjargað lífi – Gulur september minnir okkur á að hlúa að hjartanu Kristín Magdalena Ágústsdóttir Skoðun
Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson Skoðun