Hálfnað er verk… Ólafur Þór Gunnarsson skrifar 11. febrúar 2021 16:01 Umræður um stjórnarskrá lýðveldisins eru ekki nýjar af nálinni. Allt frá lýðveldisstofnun hefur fólk haft skoðanir á helstu málum og velt vöngum yfir því hvort stjórnarskráin þjónaði sínum upphaflegu markmiðum, hvort ný markmiðssetning væri tímabær eða hvort allt plaggið ætti að fara í gegnum endurskoðun. Nýir tímar kalla á ný viðhorf og ný viðfangsefni og viðhorf sem þóttu sjálfsögð fyrir einhverjum áratugum þykja úrelt í dag. Verkefni sem engum datt í hug eru verkefni dagsins og verkefni gærdagsins oft úrelt og meira fyrir sagnfræðinga að velta fyrir sér heldur en framsýnt 21. aldar fólk. Við myndun núverandi ríkisstjórnar var ákveðið að fara í það verk að nýju að endurskoða stjórnarskrána. Verkið er viðamikið og því ákveðið að skipta vinnunni á tvö kjörtímabil. Katrín Jakobsdóttir forsætisráðherra hefur nú lagt fram í eigin nafni tillögur til breytinga á nokkrum lykilatriðum í stjórnskipan Íslands, atriðum sem ættu að skipta flesta Íslendinga miklu máli. Sú staðreynd að forsætisráðherra leggur málið fram í eigin nafni breytir ekki því að allir formenn stjórnmálaflokkanna sem sæti eiga á Alþingi hafa setið 25 fundi á kjörtímabilinu þar sem breytingar hafa verið ræddar. Þær tillögur sem nú birtast byggja að mestu leiti á þeirri vinnu sem stjórnlagaráð og stjórnskipunar- og eftirlitsnefnd unnu á árunum 2011-2013, auk þeirrar vinnu sem unnin hefur verið síðan. Afraksturinn er frumvarp í 23 greinum. Þjóðareign nái yfir allar auðlindir Breytingarnar snúa að nokkrum atriðum. Valdmörk milli forseta og ríkisstjórnar eru skýrð. Breytingar eru lagðar til á kjöri Forseta Íslands. Ríkissaksóknari fær stöðu í stjórnarskrá. Þingræðið er styrkt. Ákvæði um náttúruvernd eru sett inn, einnig ákvæði um auðlindir í þjóðareign og loks ákvæði um stöðu íslenskrar tungu og íslenskt táknmál sem ríkismál og skyldu stjórnvalda til að vernda þau og styrkja. Allar eru þessar breytingar mikilvægar en þær sem mesta umfjöllun hafa fengið eru ákvæðin um náttúruvernd og auðlindir í þjóðareign. Ákvæðið um auðlindir í þjóðareign á að ná yfir allar auðlindir. Bæði þær sem við þekkjum nú, og þær sem kunna að raungerast síðar. Fyrir tuttugu árum sáum við hvorki fyrir að vindorka væri auðlind né aðgangur að hálendinu. Þá kann vel að fara svo að í framtíðinni verði aðrar auðlindir mikilvægar, eins og binding koltvísýrings í bergi. Gerður er greinarmunur á hvort nýting auðlindar sé í hreinu ábataskyni eða hvort um samfélagslega nýtingu sé að ræða. Skylt verður að taka gjald af nýtingu í ábataskyni og engin úthlutun nýtingarréttar verður varanleg. Eins og gefur að skilja geta verið uppi misjöfn sjónarmið á mismunandi tímum um hvað teljist til auðlinda og hvað teljist nýting í ábataskyni, en einmitt þess vegna mikilvægt að taka af tvímæli um að þar á er munur og fela síðan Alþingi á hverjum tíma að ákveða með lögum hver gjaldtakan eigi að vera. Náttúruverndarákvæðið er einnig gríðarlega mikilvægt. Áskilnaður um sjálfbæra þróun kemur inn í stjórnarskrá. Þar er skýrt kveðið á um almannaréttinn, heimild fólks til að fara um landið. Skyldan til að ganga vel um landið er fest í stjórnarskrá og rétturinn til heilnæms umhverfis er tryggður. Efni frekar en form Frumvarpið er nú til umræðu í þinginu og hófst fyrsta umræða 3. febrúar. Frumvarpið er vel unnið og ætti að mínu mati að geta orðið grundvöllur til sátta í langvarandi ágreiningsefnum. Svo kann að fara að við vinnsluna þurfi allir að gefa eitthvað eftir af sínum ýtrustu kröfum og ekki víst að öllum finnist frumvarpið endurspegla þá þörf sem þeir telja fyrir breytingar. Á hinn bóginn tel ég að nú sé tækifæri hjá þinginu að sýna þjóðinni að það sé fært um að tala sig niður á ásættanlega niðurstöðu eftir áratuga skoðun og færa þjóðinni ný ákvæði um mikilvæg réttindamál í stjórnarskrá. Fram til þessa hefur endurskoðun strandað á því að menn hafa ekki verið sammála um umfang eða þörf á verkefninu. En nú er verkið hálfnað. Allir þingmenn á Alþingi þurfa að spyrja sig þeirrar spurningar hvort þeir séu tilbúnir í það verkefni eða hvort menn ætli að halda sig í skotgröfum og ræða fremur um form heldur en efni. Með þessari aðferð leggur Katrín Jakobsdóttir til að við tökum verkefnið í áföngum en af festu, lokum þessum köflum, en tökum svo til við þá næstu. Ég er reiðubúinn í það verkefni. Höfundur er þingmaður Vinstri grænna. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ólafur Þór Gunnarsson Alþingi Stjórnarskrá Skoðun: Kosningar 2021 Vinstri græn Mest lesið Ef Trump tapar kosningunum… Jun Þór Morikawa Skoðun Þegar móðir mín kvaddi okkur fyrir einu ári síðan í dag Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Er krónan að valda átökum á milli kynslóða? Guðmundur Ragnarsson Skoðun Ómarktæk skoðanakönnun Marinó G. Njálsson Skoðun Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt Skoðun Framlengjum séreignarleiðina til að vernda heimilin Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Bóf-ar(ion)? Gunnar Hólmsteinn Ársælsson Skoðun Áherslur ráðherra skipta máli Heimir Örn Árnason Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir Skoðun Þegar ómennskan vitnar í lög Bubbi Morthens Skoðun Skoðun Skoðun Er krónan að valda átökum á milli kynslóða? Guðmundur Ragnarsson skrifar Skoðun Varhugaverð þróun í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Guðrún Margrét Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Bóf-ar(ion)? Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Þetta er ekki allt að koma með fjárlagafrumvarpinu Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Ómarktæk skoðanakönnun Marinó G. Njálsson skrifar Skoðun Ef Trump tapar kosningunum… Jun Þór Morikawa skrifar Skoðun Viðskiptaþvinganir gegn Ísrael Steinunn Þóra Árnadóttir skrifar Skoðun Áherslur ráðherra skipta máli Heimir Örn Árnason skrifar Skoðun Snúum hjólunum áfram Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Búðu til pláss – fyrir öll börn Birna Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Framlengjum séreignarleiðina til að vernda heimilin Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Líf án ótta og gjöfin í andlegri vakningu Birna Guðný Björnsdóttir skrifar Skoðun Kenningar úr gildi svo að kirkjan þarf að komast á annað stig Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Dansaðu vindur Berglind Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þessi stórskrítnu norm í óbarnvænu samfélagi Sólveig María Svavarsdóttir skrifar Skoðun Um vaxtahækkanir og verð á hveiti Haukur Skúlason skrifar Skoðun Öryggi byggir á mönnun og launum Jórunn Frímannsdóttir skrifar Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir skrifar Skoðun Mammon hefur náð lífeyrissjóðum á sitt band Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Forgangsorkan verður ekki skert Tinna Traustadóttir skrifar Skoðun Umhyggja - hvað er það? Árný Ingvarsdóttir skrifar Skoðun „Við höfðum öll rangt fyrir okkur“ Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Akureyrarbær greiðir götu kvennaathvarfs á Akureyri eins og kostur er Ásthildur Sturludóttir skrifar Skoðun Þegar móðir mín kvaddi okkur fyrir einu ári síðan í dag Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Íþróttahreyfingin og gerviverktaka Ástþór Jón Ragnheiðarson skrifar Skoðun Tölum um tilfinningar Amanda Ásdís Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Óttinn við íslensku rafkrónuna Birna Guðný Björnsdóttir skrifar Skoðun Áskorun til Sjúkratrygginga Íslands – hugsum í lausnum Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Afnemum launamisrétti Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Sjá meira
Umræður um stjórnarskrá lýðveldisins eru ekki nýjar af nálinni. Allt frá lýðveldisstofnun hefur fólk haft skoðanir á helstu málum og velt vöngum yfir því hvort stjórnarskráin þjónaði sínum upphaflegu markmiðum, hvort ný markmiðssetning væri tímabær eða hvort allt plaggið ætti að fara í gegnum endurskoðun. Nýir tímar kalla á ný viðhorf og ný viðfangsefni og viðhorf sem þóttu sjálfsögð fyrir einhverjum áratugum þykja úrelt í dag. Verkefni sem engum datt í hug eru verkefni dagsins og verkefni gærdagsins oft úrelt og meira fyrir sagnfræðinga að velta fyrir sér heldur en framsýnt 21. aldar fólk. Við myndun núverandi ríkisstjórnar var ákveðið að fara í það verk að nýju að endurskoða stjórnarskrána. Verkið er viðamikið og því ákveðið að skipta vinnunni á tvö kjörtímabil. Katrín Jakobsdóttir forsætisráðherra hefur nú lagt fram í eigin nafni tillögur til breytinga á nokkrum lykilatriðum í stjórnskipan Íslands, atriðum sem ættu að skipta flesta Íslendinga miklu máli. Sú staðreynd að forsætisráðherra leggur málið fram í eigin nafni breytir ekki því að allir formenn stjórnmálaflokkanna sem sæti eiga á Alþingi hafa setið 25 fundi á kjörtímabilinu þar sem breytingar hafa verið ræddar. Þær tillögur sem nú birtast byggja að mestu leiti á þeirri vinnu sem stjórnlagaráð og stjórnskipunar- og eftirlitsnefnd unnu á árunum 2011-2013, auk þeirrar vinnu sem unnin hefur verið síðan. Afraksturinn er frumvarp í 23 greinum. Þjóðareign nái yfir allar auðlindir Breytingarnar snúa að nokkrum atriðum. Valdmörk milli forseta og ríkisstjórnar eru skýrð. Breytingar eru lagðar til á kjöri Forseta Íslands. Ríkissaksóknari fær stöðu í stjórnarskrá. Þingræðið er styrkt. Ákvæði um náttúruvernd eru sett inn, einnig ákvæði um auðlindir í þjóðareign og loks ákvæði um stöðu íslenskrar tungu og íslenskt táknmál sem ríkismál og skyldu stjórnvalda til að vernda þau og styrkja. Allar eru þessar breytingar mikilvægar en þær sem mesta umfjöllun hafa fengið eru ákvæðin um náttúruvernd og auðlindir í þjóðareign. Ákvæðið um auðlindir í þjóðareign á að ná yfir allar auðlindir. Bæði þær sem við þekkjum nú, og þær sem kunna að raungerast síðar. Fyrir tuttugu árum sáum við hvorki fyrir að vindorka væri auðlind né aðgangur að hálendinu. Þá kann vel að fara svo að í framtíðinni verði aðrar auðlindir mikilvægar, eins og binding koltvísýrings í bergi. Gerður er greinarmunur á hvort nýting auðlindar sé í hreinu ábataskyni eða hvort um samfélagslega nýtingu sé að ræða. Skylt verður að taka gjald af nýtingu í ábataskyni og engin úthlutun nýtingarréttar verður varanleg. Eins og gefur að skilja geta verið uppi misjöfn sjónarmið á mismunandi tímum um hvað teljist til auðlinda og hvað teljist nýting í ábataskyni, en einmitt þess vegna mikilvægt að taka af tvímæli um að þar á er munur og fela síðan Alþingi á hverjum tíma að ákveða með lögum hver gjaldtakan eigi að vera. Náttúruverndarákvæðið er einnig gríðarlega mikilvægt. Áskilnaður um sjálfbæra þróun kemur inn í stjórnarskrá. Þar er skýrt kveðið á um almannaréttinn, heimild fólks til að fara um landið. Skyldan til að ganga vel um landið er fest í stjórnarskrá og rétturinn til heilnæms umhverfis er tryggður. Efni frekar en form Frumvarpið er nú til umræðu í þinginu og hófst fyrsta umræða 3. febrúar. Frumvarpið er vel unnið og ætti að mínu mati að geta orðið grundvöllur til sátta í langvarandi ágreiningsefnum. Svo kann að fara að við vinnsluna þurfi allir að gefa eitthvað eftir af sínum ýtrustu kröfum og ekki víst að öllum finnist frumvarpið endurspegla þá þörf sem þeir telja fyrir breytingar. Á hinn bóginn tel ég að nú sé tækifæri hjá þinginu að sýna þjóðinni að það sé fært um að tala sig niður á ásættanlega niðurstöðu eftir áratuga skoðun og færa þjóðinni ný ákvæði um mikilvæg réttindamál í stjórnarskrá. Fram til þessa hefur endurskoðun strandað á því að menn hafa ekki verið sammála um umfang eða þörf á verkefninu. En nú er verkið hálfnað. Allir þingmenn á Alþingi þurfa að spyrja sig þeirrar spurningar hvort þeir séu tilbúnir í það verkefni eða hvort menn ætli að halda sig í skotgröfum og ræða fremur um form heldur en efni. Með þessari aðferð leggur Katrín Jakobsdóttir til að við tökum verkefnið í áföngum en af festu, lokum þessum köflum, en tökum svo til við þá næstu. Ég er reiðubúinn í það verkefni. Höfundur er þingmaður Vinstri grænna.
Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Skoðun Varhugaverð þróun í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Guðrún Margrét Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Akureyrarbær greiðir götu kvennaathvarfs á Akureyri eins og kostur er Ásthildur Sturludóttir skrifar
Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt Skoðun