Öldrunarfordómar, Landpítalinn og heilbrigðisþjónustan Ólafur Samúelsson, Anna Björg Jónsdóttir, Steinunn Þórðardóttir og Þórhildur Kristinsdóttir skrifa 22. október 2021 08:00 Orð og hugtök eins og „fráflæðisvandi”, „aldraðir sem teppa bráðamóttökuna” og „útskriftarvandi” gefa öll þá mynd að aldraðir einstaklingar séu vandamál, að þeir séu fyrir og það þurfi að „leysa” vandann. Orðræðan er gjarnan í þá átt að viðkomandi sé ekki á réttum stað í kerfinu eða að dvöl þar sé viðkomandi skaðleg í stað þess að aðlaga umhverfið og þjónustuna að sístækkandi skjólstæðingahópi með breyttar þarfir. Það er ekki laust við að í bæði orðavali og lausnum felist aldursfordómar. Sífelldur vandi Landspítala og bráðamóttöku er kerfislægur og ekki þeim sem þangað leita að kenna. Aldursþróun íslensks samfélags eru ekki nýjar fréttir. Það hefur lengi blasað við að öldruðum í samfélaginu fjölgar og nægir í því samhengi að minna á svokallaða eftirstríðsárakynslóð sem kom í heiminn fyrir um 70 árum. Minnkun ungbarnadauða og betra almennu heilsufari má þakka hversu margir ná háum aldri og er auðvitað fagnaðarefni hverju samfélagi. Til að setja þetta í samhengi má nefna að fjöldi 85 ára og eldri mun líkast til tvöfaldast á næstu 2 áratugum (Hagstofa Íslands: Mannfjöldaþróun eldri aldurshópa). Meirihluti hóps 67 ára og eldri býr við góða heilsu og sinnir sínu án mikillar aðkomu heilbrigðiskerfisins og hjá flestum er það ekki fyrr en í blálokin á lífshlaupinu að þjónustuþörfin eykst verulega. Flestar rannsóknir sýna að innan hóps 67 ára og eldri eru ekki nema um 10-15% sem teljast stórnotendur heilbrigðisþjónustu. Það segir sig þó sjálft að stóraukinn fjöldi háaldraðra leiðir af sér að æ fleiri þurfa fjölfaglega og flókna þjónustu. Skjólstæðingahópur sjúkrahúsa endurspeglar þetta og hefur í vaxandi mæli breyst úr einstaklingum með eitt bráðavandamál í hrumari, eldri einstaklinga með eitt bráðavandamál og fjölda samverkandi þátta sem þarf að huga að samhliða. Þessi breyting kallar á fjölbreyttar lausnir í áherslum og vinnulagi sjúkrahússþjónustu og reyndar í heilbrigðisþjónustunni allri. Í stað þess að furða okkur stöðugt á fjölda eldra fólks á spítalanum þurfum við að viðurkenna að þessi hópur er eðlilegur þiggjandi þjónustu hátæknisjúkrahúss. Nútímavæða þarf þjónustu Landspítalans þannig að þörfum þessa sístækkandi hóps sé mætt á heildrænan hátt og að umhverfi og starf deilda dragi úr líkum á færnitapi meðan á sjúkrahússdvöl stendur. Færniskerðing og óráð í bráðaveikindum torvelda oft útskriftir í heimahús að meðferð lokinni. Vinnulag með heildrænu öldrunarmati þar sem við á er tæki til að meta þarfir og beina meðferð og þjónustu í eðlilegan farveg. Þessar breytingar á vinnulagi þurfa að haldast í hendur við möguleika á fjölbreyttum meðferðarúrræðum og viðeigandi þjónustu. Því miður virðist sem Landspítalann skorti stefnu um hlutverk öldrunarlækninga innan hans og viðbrögð í of mörgu eru til að mæta endurteknu krísuástandi með aðferðum sem í raun draga úr tækifærum og getu öldrunarlækninga til að sinna sérhæfðum verkefnum sínum. Sérþekkingu öldrunarlækna og öldrunarteyma mætti nýta mun skilvirkar en gert er ráð fyrir í núverandi umhverfi Landspítala. Það er löngu orðið tímabært að fara yfir heilbrigðis- og félagsþjónustu við eldri borgara í heild sinni og samþætta úrræði. Verkefnið er raunar orðið svo brýnt og aðkallandi að við undirrituð köllum eftir sérstöku öflugu öldrunarmálaráðuneyti með öldrunarmálaráðherra. Það þarf að skilgreina hvaða þjónustu og meðferð er nauðsynlegt að veita á sjúkrahúsum og hvað er skilvirkara og hagkvæmara að gera utan þeirra. Öldrunarlækningadeildir Landspítalans gegna mikilvægu hlutverki en ættu að geta einbeitt sér betur að greiningu og meðferð en nú er. Þjónusta göngudeildar öldrunarlækninga til að sinna eftirfylgd og greiningarvinnu fyrir heilsugæslu og heimaþjónustu er ekki síður mikilvæg og ætti að geta dregið úr óviðeigandi notkun bráðaþjónustu auk þess sem minnismóttaka Landspítala hefur sterkan faglegan grunn og starfsemi en skortir nægilega mönnun fagfólks til að sinna þjónustu við ört stækkandi hóp einstaklinga með heilabilunarsjúkdóm. Fleiri möguleikar viðeigandi endurhæfingar eftir bráðaveikindi og úrræða í heimahúsi eða á dagþjálfunum draga úr hjúkrunarheimilisþörf og efling slíkra úrræða utan spítalans hefur bein áhrif á að leysa langvinnan vanda hans. Mikilvægt er að þessi úrræði séu uppbyggð með þarfir notenda í huga og séu ekki sýndarúrræði. Teymisvinna, samfella í meðferð, skýrar boðleiðir, upplýsingagjöf milli þjónustuaðila, viðeigandi fyrirbyggjandi aðgerðir og aðgangur að sérfræðiráðgjöf gera slík úrræði skilvirk og hagkvæm bæði fyrir samfélagið og einstaklinga. Kaupandi þjónustunnar, sem er oftast hið opinbera, þarf að sjá til þess að hún uppfylli faglegar kröfur. Bráðabirgðalausnir eins og að auka enn við biðpláss á Landspítala með óskilgreind hlutverk, undirmannaðar endurhæfingardeildir á Landakoti eða að breyta einbýlum í tvíbýli á hjúkrunarheimilum mun reynast erfitt að vinda ofan af síðar. Má sem dæmi nefna hjúkrunardeildir á Vífilsstöðum sem stofnað var til árið 2013 til að mæta bráðavanda og stóð til að endurskoða 6 mánuðum síðar. Á þeim tíma voru 40-50 einstaklingar í bið eftir hjúkrunarrými, nú eru þeir á bilinu 80-120. Slíkar lausnir gera lítið úr eiginlegum þörfum þessara einstaklinga og aðstandenda þeirra og þjóna ekki þörfum bráðaþjónustu Landspítalans nema í nokkra mánuði áður en aftur er staðið í sömu sporum. Þær endurspegla auk þessa aldursfordóma. Spurning er hversu lengi samfélagið getur sætt sig við að stærri og stærri hluti kynslóðar eyði lokametrum lífs síns í bráðabirgða úrræðum til æ lengri tíma. Forgangsverkefni ætti að vera að leysa langvinnan vanda Landspítalans með heildrænni samþættri kerfisbreytingu sem þjónar hagsmunum fjölveikra eldri skjólstæðinga. Að ráðast í slíka vinnu á skipulagðan, faglegan og hagkvæman hátt með heildaryfirsýn á eftir að leysa mörg mál samtímis. Einfaldar lausnir eins og fleiri tímabundin rými eða að einblína á byggingu hjúkrunarheimila duga ekki til. Tökum með opnum lausnarmiðuðum huga mestu breytingu á samsetningu mannlegs samfélags í sögu þess. Gætum að orðræðunni og vinnum að lausnum sem þjóna hagsmunum sívaxandi hóps á fjölþættan hátt og sem nýtist best þeim er þurfa og þannig samfélaginu öllu. Við hvetjum þá sem eru að tjá sig um málefnið til að muna að flest verðum við einhvern tíma eldri borgarar og ekkert okkar vill vera „vandamál”. Höfundar eru: Ólafur Samúelsson, framkvæmdastjóri lækninga hjúkrunarheimilinu Eir og ráðgefandi sérfræðingur í öldrunarlækningum á Landspítala Anna Björg Jónsdóttir, yfirlæknir öldrunarþjónustu Heilsuverndar Steinunn Þórðardóttir, yfirlæknir heilabilunareiningar Landspítala Þórhildur Kristinsdóttir, yfirlæknir bráðahluta öldrunarlækninga Landspítala Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heilbrigðismál Landspítalinn Eldri borgarar Steinunn Þórðardóttir Mest lesið Halldór 03.05.2025 Halldór Fólkið sem gleymdist í Grindavík Bryndís Gunnlaugsdóttir Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson Skoðun Við höfum ekki efni á norsku leiðinni Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez Skoðun Ríkisstjórn sem skeytir engu Diljá Matthíasardóttir Skoðun Gigtarmaí 2025 – Stuðlum að forvörnum, fræðslu og vitundarvakningu Hrönn Stefánsdóttir Skoðun Á að sameina ÍSÍ og UMFÍ? Ómar Stefánsson Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir Skoðun Hver er viðskiptalegur ávinningur af EES-samningnum? Sigurbjörn Svavarsson Skoðun Skoðun Skoðun Fristund.is fyrir öll - líka eldra fólk Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Ríkisstjórn sem skeytir engu Diljá Matthíasardóttir skrifar Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir skrifar Skoðun Fólkið sem gleymdist í Grindavík Bryndís Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson skrifar Skoðun Á að sameina ÍSÍ og UMFÍ? Ómar Stefánsson skrifar Skoðun Elsku ASÍ, bara… Nei Sunna Arnardóttir skrifar Skoðun Gigtarmaí 2025 – Stuðlum að forvörnum, fræðslu og vitundarvakningu Hrönn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Við höfum ekki efni á norsku leiðinni Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Sósíalistar á vaktinni í átta ár Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Styðjum þá sem bjarga okkur Jens Garðar Helgason skrifar Skoðun Hver er viðskiptalegur ávinningur af EES-samningnum? Sigurbjörn Svavarsson skrifar Skoðun Embætti þitt geta allir séð Ragnheiður Davíðsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Hver á dómur að vera hjá ungmenni fyrir að fremja alvarlegt afbrot, jafnvel morð? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Sigursaga Evrópu í 21 ár Pawel Bartoszek skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin, Dagbjört og ESB Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Börnin á Gasa Ebba Margrét Magnúsdóttir skrifar Skoðun Myndir þú ráða fatlað fólk í vinnu? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Hvað ert þú að gera? Eiður Welding skrifar Skoðun Rauðir sokkar á 1. maí Sveinn Ólafsson skrifar Skoðun 1. maí er líka fyrir fatlað fólk! Geirdís Hanna Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin á næsta leik í Evrópuumræðunni Dagbjört Hákonardóttir skrifar Skoðun Á milli steins og sleggju Heinemann Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Heiðrum íslenska hestinn Berglind Margo Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Allir eiga rétt á virku lífi — líka fatlað fólk Anna Margrét Bjarnadóttir skrifar Skoðun Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez skrifar Skoðun Janus og jakkalakkarnir Óskar Guðmundsson skrifar Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað ætlar þú að vera þegar þú verður stór? Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Sjá meira
Orð og hugtök eins og „fráflæðisvandi”, „aldraðir sem teppa bráðamóttökuna” og „útskriftarvandi” gefa öll þá mynd að aldraðir einstaklingar séu vandamál, að þeir séu fyrir og það þurfi að „leysa” vandann. Orðræðan er gjarnan í þá átt að viðkomandi sé ekki á réttum stað í kerfinu eða að dvöl þar sé viðkomandi skaðleg í stað þess að aðlaga umhverfið og þjónustuna að sístækkandi skjólstæðingahópi með breyttar þarfir. Það er ekki laust við að í bæði orðavali og lausnum felist aldursfordómar. Sífelldur vandi Landspítala og bráðamóttöku er kerfislægur og ekki þeim sem þangað leita að kenna. Aldursþróun íslensks samfélags eru ekki nýjar fréttir. Það hefur lengi blasað við að öldruðum í samfélaginu fjölgar og nægir í því samhengi að minna á svokallaða eftirstríðsárakynslóð sem kom í heiminn fyrir um 70 árum. Minnkun ungbarnadauða og betra almennu heilsufari má þakka hversu margir ná háum aldri og er auðvitað fagnaðarefni hverju samfélagi. Til að setja þetta í samhengi má nefna að fjöldi 85 ára og eldri mun líkast til tvöfaldast á næstu 2 áratugum (Hagstofa Íslands: Mannfjöldaþróun eldri aldurshópa). Meirihluti hóps 67 ára og eldri býr við góða heilsu og sinnir sínu án mikillar aðkomu heilbrigðiskerfisins og hjá flestum er það ekki fyrr en í blálokin á lífshlaupinu að þjónustuþörfin eykst verulega. Flestar rannsóknir sýna að innan hóps 67 ára og eldri eru ekki nema um 10-15% sem teljast stórnotendur heilbrigðisþjónustu. Það segir sig þó sjálft að stóraukinn fjöldi háaldraðra leiðir af sér að æ fleiri þurfa fjölfaglega og flókna þjónustu. Skjólstæðingahópur sjúkrahúsa endurspeglar þetta og hefur í vaxandi mæli breyst úr einstaklingum með eitt bráðavandamál í hrumari, eldri einstaklinga með eitt bráðavandamál og fjölda samverkandi þátta sem þarf að huga að samhliða. Þessi breyting kallar á fjölbreyttar lausnir í áherslum og vinnulagi sjúkrahússþjónustu og reyndar í heilbrigðisþjónustunni allri. Í stað þess að furða okkur stöðugt á fjölda eldra fólks á spítalanum þurfum við að viðurkenna að þessi hópur er eðlilegur þiggjandi þjónustu hátæknisjúkrahúss. Nútímavæða þarf þjónustu Landspítalans þannig að þörfum þessa sístækkandi hóps sé mætt á heildrænan hátt og að umhverfi og starf deilda dragi úr líkum á færnitapi meðan á sjúkrahússdvöl stendur. Færniskerðing og óráð í bráðaveikindum torvelda oft útskriftir í heimahús að meðferð lokinni. Vinnulag með heildrænu öldrunarmati þar sem við á er tæki til að meta þarfir og beina meðferð og þjónustu í eðlilegan farveg. Þessar breytingar á vinnulagi þurfa að haldast í hendur við möguleika á fjölbreyttum meðferðarúrræðum og viðeigandi þjónustu. Því miður virðist sem Landspítalann skorti stefnu um hlutverk öldrunarlækninga innan hans og viðbrögð í of mörgu eru til að mæta endurteknu krísuástandi með aðferðum sem í raun draga úr tækifærum og getu öldrunarlækninga til að sinna sérhæfðum verkefnum sínum. Sérþekkingu öldrunarlækna og öldrunarteyma mætti nýta mun skilvirkar en gert er ráð fyrir í núverandi umhverfi Landspítala. Það er löngu orðið tímabært að fara yfir heilbrigðis- og félagsþjónustu við eldri borgara í heild sinni og samþætta úrræði. Verkefnið er raunar orðið svo brýnt og aðkallandi að við undirrituð köllum eftir sérstöku öflugu öldrunarmálaráðuneyti með öldrunarmálaráðherra. Það þarf að skilgreina hvaða þjónustu og meðferð er nauðsynlegt að veita á sjúkrahúsum og hvað er skilvirkara og hagkvæmara að gera utan þeirra. Öldrunarlækningadeildir Landspítalans gegna mikilvægu hlutverki en ættu að geta einbeitt sér betur að greiningu og meðferð en nú er. Þjónusta göngudeildar öldrunarlækninga til að sinna eftirfylgd og greiningarvinnu fyrir heilsugæslu og heimaþjónustu er ekki síður mikilvæg og ætti að geta dregið úr óviðeigandi notkun bráðaþjónustu auk þess sem minnismóttaka Landspítala hefur sterkan faglegan grunn og starfsemi en skortir nægilega mönnun fagfólks til að sinna þjónustu við ört stækkandi hóp einstaklinga með heilabilunarsjúkdóm. Fleiri möguleikar viðeigandi endurhæfingar eftir bráðaveikindi og úrræða í heimahúsi eða á dagþjálfunum draga úr hjúkrunarheimilisþörf og efling slíkra úrræða utan spítalans hefur bein áhrif á að leysa langvinnan vanda hans. Mikilvægt er að þessi úrræði séu uppbyggð með þarfir notenda í huga og séu ekki sýndarúrræði. Teymisvinna, samfella í meðferð, skýrar boðleiðir, upplýsingagjöf milli þjónustuaðila, viðeigandi fyrirbyggjandi aðgerðir og aðgangur að sérfræðiráðgjöf gera slík úrræði skilvirk og hagkvæm bæði fyrir samfélagið og einstaklinga. Kaupandi þjónustunnar, sem er oftast hið opinbera, þarf að sjá til þess að hún uppfylli faglegar kröfur. Bráðabirgðalausnir eins og að auka enn við biðpláss á Landspítala með óskilgreind hlutverk, undirmannaðar endurhæfingardeildir á Landakoti eða að breyta einbýlum í tvíbýli á hjúkrunarheimilum mun reynast erfitt að vinda ofan af síðar. Má sem dæmi nefna hjúkrunardeildir á Vífilsstöðum sem stofnað var til árið 2013 til að mæta bráðavanda og stóð til að endurskoða 6 mánuðum síðar. Á þeim tíma voru 40-50 einstaklingar í bið eftir hjúkrunarrými, nú eru þeir á bilinu 80-120. Slíkar lausnir gera lítið úr eiginlegum þörfum þessara einstaklinga og aðstandenda þeirra og þjóna ekki þörfum bráðaþjónustu Landspítalans nema í nokkra mánuði áður en aftur er staðið í sömu sporum. Þær endurspegla auk þessa aldursfordóma. Spurning er hversu lengi samfélagið getur sætt sig við að stærri og stærri hluti kynslóðar eyði lokametrum lífs síns í bráðabirgða úrræðum til æ lengri tíma. Forgangsverkefni ætti að vera að leysa langvinnan vanda Landspítalans með heildrænni samþættri kerfisbreytingu sem þjónar hagsmunum fjölveikra eldri skjólstæðinga. Að ráðast í slíka vinnu á skipulagðan, faglegan og hagkvæman hátt með heildaryfirsýn á eftir að leysa mörg mál samtímis. Einfaldar lausnir eins og fleiri tímabundin rými eða að einblína á byggingu hjúkrunarheimila duga ekki til. Tökum með opnum lausnarmiðuðum huga mestu breytingu á samsetningu mannlegs samfélags í sögu þess. Gætum að orðræðunni og vinnum að lausnum sem þjóna hagsmunum sívaxandi hóps á fjölþættan hátt og sem nýtist best þeim er þurfa og þannig samfélaginu öllu. Við hvetjum þá sem eru að tjá sig um málefnið til að muna að flest verðum við einhvern tíma eldri borgarar og ekkert okkar vill vera „vandamál”. Höfundar eru: Ólafur Samúelsson, framkvæmdastjóri lækninga hjúkrunarheimilinu Eir og ráðgefandi sérfræðingur í öldrunarlækningum á Landspítala Anna Björg Jónsdóttir, yfirlæknir öldrunarþjónustu Heilsuverndar Steinunn Þórðardóttir, yfirlæknir heilabilunareiningar Landspítala Þórhildur Kristinsdóttir, yfirlæknir bráðahluta öldrunarlækninga Landspítala
Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir Skoðun
Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir skrifar
Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson skrifar
Skoðun Gigtarmaí 2025 – Stuðlum að forvörnum, fræðslu og vitundarvakningu Hrönn Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty skrifar
Skoðun Hver á dómur að vera hjá ungmenni fyrir að fremja alvarlegt afbrot, jafnvel morð? Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar
Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir Skoðun