Þegar leikreglurnar líkjast lönguvitleysu Áslaug Eir Hólmgeirsdóttir og Hildur Ösp Gylfadóttir skrifa 14. mars 2022 10:31 Í lögum um réttindi og skyldur opinberra starfsmanna kemur fram að brjóti starfsmaður af sér í starfi skuli stjórnandi veita viðkomandi áminningu. Áminning er viðvörun sem hefur þó ekki skýran gildistíma en oft er miðað við eitt til tvö ár. Brjóti starfmaður sem áður hefur verið áminntur aftur af sér í starfi en með öðrum hætti teljast brotin ótengd. Því er ekki hægt að segja starfsmanni upp við fyrsta brot nema um skýrt lögbrot hafi verið að ræða. Þannig gæti starfsmaður orðið uppvís af kynferðislegri áreitni, mætt til vinnu undir áhrifum hugbreytandi efna, dregið að sér fé og haft viðhorfsvanda gagnvart samstarfsfólki allt innan árs en það kynni ekki að duga til uppsagnar á ríkisreknum vinnustað. Eins getur starfmaður brotið af sér ítrekað með sambærilegum hætti en vegna tímalengdar milli brota nægir það heldur ekki til uppsagnar. Árangursrík stjórnun Í stjórnendastefnu ríkisins eru gerðar ítarlegar kröfur til stjórnenda um leiðtogahæfni, samskiptahæfni og árangursmiðaða stjórnun. Eitt af meginverkefnum stjórnenda er endurgjöf til starfsfólks og í því felst jafnframt að þeir taki á slakri frammistöðu. Starfsumhverfið breytist ört um þessar mundir. Má þar nefna ný og frjálslegri ráðningarform, aukna fjarvinnu, fjórðu iðnbyltinguna og tækniframfarir en auk þess er ný kynslóð með gjörbreytta sýn að stíga fyrstu skrefin inn á vinnumarkaðinn. Þessir þættir og margir fleiri gera ríkar kröfur á stjórnendur sem þurfa að hafa nauðsynleg verkfæri til að geta skilað starfi sínu vel. Standi stjórnandi ekki undir þeim kröfum sem gerðar eru til hans þarf að vera til staðar skilvirkt ferli til að bregðast við. Tvímælalaust þarf að gera betur í að styðja við og veita stjórnendum markvissa endurgjöf í starfi hjá hinu opinbera. Eins þarf að finna aðrar og nútímalegri leiðir til að bregðast við óhæfum stjórnendum. Sú lagaumgjörð sem unnið er eftir í dag er þunglamaleg og úrelt sem gerir það að verkum að erfitt er að bregðast við frammistöðu- og siðferðisvanda á vinnustað. Núgildandi reglur eru í meginatriðum frá árinu 1954! Óviðunandi ástand Stjórnendur hjá hinu opinbera geta illa staðið undir væntingum sem gerðar eru til þeirra í starfi svo sem í stjórnendastefnu hins opinbera og fjármálastefnu miðað við leikreglurnar sem í gildi eru. Réttur ríkisstarfsmanna er mjög ríkur sem er að hluta til ástæða þess að þrátt fyrir viðleitni stjórnenda í aðstæðum sem reyna mikið á er hætt við að andrúmsloftið á vinnustaðnum geti orðið óbærilegt. Að undanförnu hefur mikið verið rætt um að vinnustaðir hins opinbera taki ekki nægilega vel á erfiðum málum sem upp koma. Í tilfellum þar sem starfsmaður brýtur gegn öðrum starfsmanni er sú staða því miður algeng að þolandinn sé í þeirri óásættanlegu stöðu að þurfa áfram að starfa með geranda eða hrekjast í burtu. Þrátt fyrir að stjórnandi myndi vilja víkja starfsmanni sem brotlegur er strax frá störfum þá heimila lögin það ekki. Dæmin sýna að þó að áminning sé veitt er líklegri niðurstaða í erfiðustu málunum að þolandinn eða þolendurnir hrekist af vinnustaðnum. Er starfsumhverfi heilbrigt, farsælt eða nútímalegt fyrir starfsmann, stjórnanda eða vinnustað þegar reglurnar sem gilda kveða á um að starfsmaður sé nánast ósnertanlegur þegar hann hefur verið fastráðinn? Er ekki öllum hollt að upplifa væntingar um árangur og góða frammistöðu í starfi og búa við umhverfi þar sem reglubundin símenntun og stuðningur til þróunar í starfi sé hluti af vinnustaðarmenningunni? Eitrað andrúmsloft myndast á vinnustaðnum ef starfsmaður er farinn að vinna leynt og ljóst gegn vinnustaðnum án þess að stjórnandi geti aðhafst eða hafi hreinlega úthald þegar að uppsagnarferli hjá hinu opinbera kemur. Þau lagalegu úrræði sem stjórnendur hjá hinu opinbera hafa til að bregðast við brotum eða öðrum vanda í starfi eru í raun afar lítið notuð sökum þess hve ógagnleg og erfið þau eru í framkvæmd. Þrautalending Hjá ríkinu virðast einkum tvær aðgerðir vera notaðar til að uppræta óviðunandi ástand sem stjórnandi nær ekki að leysa. Annars vegar skipulagsbreytingar sem gera vinnustaðnum kleift að réttlæta uppsögn. Hlutirnir eru þá leystir án þess að rétt skilaboð séu gefin til starfsfólks á vinnustaðnum og lítill lærdómur hlýst af þar sem ekki er rætt um ástæður breytinga á réttum forsendum. Þessar aðferðir grafa undan trausti stjórnenda. Skipulagsbreytingar eru eðlilegur hluti af framþróun vinnustaða því verkefnin breytast með árunum en þær hafa fengið á sig óorð þar sem í einhverjum tilfellum gætu þær hafa verið innleiddar á röngum forsendum. Hins vegar að semja um starfslok við starfsmann með gerð starfslokasamnings sem getur verið sanngjarnt úrræði fyrir báða aðila en stundum ósanngjarnt til afspurnar þar sem tilfinning fólks virðist vera að þeir sem haga sér verst fái bestu samningana. Heilbrigðara ráðningarsamband Nauðsynlegt er að gera breytingar á löggjöfinni til að ríkið geti þróast áfram í átt að fyrirmyndarvinnustað og bætt samkeppnishæfni sína. Þær þarf að gera með árangursstjórnun að leiðarljósi og mynda þannig heilbrigðara samband starfsfólks og vinnustaðar. Tryggja þarf áfram að starfsfólk og stjórnendur fái nauðsynlegan stuðning og sanngjarnar aðvaranir en séu afgerandi rök fyrir uppsögn sé hægt að ganga hreint til verks, svo sem ef um alvarlegt brot á siðareglum er að ræða eða ofbeldi í einhverju formi. Varðandi frammistöðuvanda er eðlilegt að formlegur og skýr ferill eigi sér stað enda reglubundið samtal milli starfsmanna og stjórnenda um árangur í starfi mikilvægt. Samhliða breytingum á lögum þarf að tryggja að stjórnendur taki ákvarðanir um uppsagnir af fagmennsku og að innbyggt sé í löggjöf að starfsfólk geti skotið slíkum ákvörðunum til nánari skoðunar telji það að ómálefnaleg rök séu fyrir uppsögn eða að stjórnandi hafi ekki unnið af heilindum að ferli uppsagnar. Hið opinbera stefnir að því að vera eftirsóknarverður vinnustaður sem býður upp á tækifæri fyrir starfsfólk til að eflast og þróast. Markmiðið er að starfsfólk búi yfir hæfni og þekkingu til að hafa frumkvæði að breytingum ásamt getu og vilja til að laga sig að sífellt flóknara starfsumhverfi. Þessum og öðrum mannauðsmarkmiðum verður ekki náð að mati undirritaðra án endurskoðunar á starfsmannalögunum og leikreglunum. Höfundar eru stjórnendur hjá ríkinu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Vinnumarkaður Stjórnsýsla Mest lesið Almenningssamgöngur á höfuðborgarsvæðinu - Samanburður við nágrannalöndin Þórarinn Hjaltason Skoðun Það sem við vökvum, það vex: Taktu stjórn á algóritma samfélagsmiðla og huga þínum Steindór Þórarinsson Skoðun Eins og þú kallar í skóginn….. – við þurfum að þora að ræða viðkvæmu málin Björn Bjarki Þorsteinsson,Unnur Valborg Hilmarsdóttir Skoðun Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? - Seinni hluti Magnea Marinósdóttir Skoðun Ísland: Landið sem unga fólkið flýr Einar Jóhannes Guðnason Skoðun GOGG, GOGG, GOGG og aftur GOGG Guðrún Njálsdóttir Skoðun Hvort er ánægjulegra, kynlíf eða verslunarleiðangur? Gró Einarsdóttir Skoðun Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? Magnea Marinósdóttir Skoðun Ég er ekki alki Þorgerður María Þorbjarnardóttir Skoðun Eru sumir íslenskir stjórnmálamenn að bergmála áróður Kremlar? Guðni Freyr Öfjörð Skoðun Skoðun Skoðun Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? - Seinni hluti Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Það sem við vökvum, það vex: Taktu stjórn á algóritma samfélagsmiðla og huga þínum Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Almenningssamgöngur á höfuðborgarsvæðinu - Samanburður við nágrannalöndin Þórarinn Hjaltason skrifar Skoðun Eins og þú kallar í skóginn….. – við þurfum að þora að ræða viðkvæmu málin Björn Bjarki Þorsteinsson,Unnur Valborg Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Hinn stóri pakki ósýnilegrar reynslu Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun GOGG, GOGG, GOGG og aftur GOGG Guðrún Njálsdóttir skrifar Skoðun Eru sumir íslenskir stjórnmálamenn að bergmála áróður Kremlar? Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Beðið eftir orkumálaráðherra Eggert Valur Guðmundsson,Gunnar Aron Ólason skrifar Skoðun Ísland: Landið sem unga fólkið flýr Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun „Við verðum að fylgja lögum“ Hópur listafólks skrifar Skoðun Ég er ekki alki Þorgerður María Þorbjarnardóttir skrifar Skoðun Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun „Þetta reddast“ og heilsan að húfi? Alexander Aron Guðjónsson,Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Nauðsyn námsgagna Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýar Árnadóttir skrifar Skoðun Hvort er ánægjulegra, kynlíf eða verslunarleiðangur? Gró Einarsdóttir skrifar Skoðun Fást engin svör Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Sannleikurinn um Evrópusambandið V: 26 þjóðir hafa hafnað eigin gjaldmiðli, líka Þýzkaland með sitt ofursterka Mark Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Mannréttindabrot á vinnumarkaði Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Af hverju vilja lyfjafyrirtæki ekki að lyfjahampur verði lögleiddur? Sigurður Hólmar Jóhannesson skrifar Skoðun Hvað á ég að gera í því? María Rut Hinriksdóttir skrifar Skoðun Gætum við verið betri hvert við annað? Jakob Frímann Magnússon skrifar Skoðun Ríkisstjórnin seilist í sjóði erfiðisvinnufólks Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Þar sem náttúran tapar Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Fjárfesting í háskólum Magnús Karl Magnússon skrifar Skoðun Orkunýlendan Ísland? Bjarni Jónsson skrifar Skoðun Ég vil ekki þennan veruleika Hólmfríður Ásta Hjaltadóttir skrifar Skoðun Grímulaus grænþvottur Dofri Hermannsson skrifar Skoðun Samrýmist það samfélagslegri ábyrgð ef fyrirtæki þitt er aðili að Viðskiptaráði? Andri Snær Magnason skrifar Skoðun Skortur á serótónín Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Þegar sorgin bankar upp á Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Sjá meira
Í lögum um réttindi og skyldur opinberra starfsmanna kemur fram að brjóti starfsmaður af sér í starfi skuli stjórnandi veita viðkomandi áminningu. Áminning er viðvörun sem hefur þó ekki skýran gildistíma en oft er miðað við eitt til tvö ár. Brjóti starfmaður sem áður hefur verið áminntur aftur af sér í starfi en með öðrum hætti teljast brotin ótengd. Því er ekki hægt að segja starfsmanni upp við fyrsta brot nema um skýrt lögbrot hafi verið að ræða. Þannig gæti starfsmaður orðið uppvís af kynferðislegri áreitni, mætt til vinnu undir áhrifum hugbreytandi efna, dregið að sér fé og haft viðhorfsvanda gagnvart samstarfsfólki allt innan árs en það kynni ekki að duga til uppsagnar á ríkisreknum vinnustað. Eins getur starfmaður brotið af sér ítrekað með sambærilegum hætti en vegna tímalengdar milli brota nægir það heldur ekki til uppsagnar. Árangursrík stjórnun Í stjórnendastefnu ríkisins eru gerðar ítarlegar kröfur til stjórnenda um leiðtogahæfni, samskiptahæfni og árangursmiðaða stjórnun. Eitt af meginverkefnum stjórnenda er endurgjöf til starfsfólks og í því felst jafnframt að þeir taki á slakri frammistöðu. Starfsumhverfið breytist ört um þessar mundir. Má þar nefna ný og frjálslegri ráðningarform, aukna fjarvinnu, fjórðu iðnbyltinguna og tækniframfarir en auk þess er ný kynslóð með gjörbreytta sýn að stíga fyrstu skrefin inn á vinnumarkaðinn. Þessir þættir og margir fleiri gera ríkar kröfur á stjórnendur sem þurfa að hafa nauðsynleg verkfæri til að geta skilað starfi sínu vel. Standi stjórnandi ekki undir þeim kröfum sem gerðar eru til hans þarf að vera til staðar skilvirkt ferli til að bregðast við. Tvímælalaust þarf að gera betur í að styðja við og veita stjórnendum markvissa endurgjöf í starfi hjá hinu opinbera. Eins þarf að finna aðrar og nútímalegri leiðir til að bregðast við óhæfum stjórnendum. Sú lagaumgjörð sem unnið er eftir í dag er þunglamaleg og úrelt sem gerir það að verkum að erfitt er að bregðast við frammistöðu- og siðferðisvanda á vinnustað. Núgildandi reglur eru í meginatriðum frá árinu 1954! Óviðunandi ástand Stjórnendur hjá hinu opinbera geta illa staðið undir væntingum sem gerðar eru til þeirra í starfi svo sem í stjórnendastefnu hins opinbera og fjármálastefnu miðað við leikreglurnar sem í gildi eru. Réttur ríkisstarfsmanna er mjög ríkur sem er að hluta til ástæða þess að þrátt fyrir viðleitni stjórnenda í aðstæðum sem reyna mikið á er hætt við að andrúmsloftið á vinnustaðnum geti orðið óbærilegt. Að undanförnu hefur mikið verið rætt um að vinnustaðir hins opinbera taki ekki nægilega vel á erfiðum málum sem upp koma. Í tilfellum þar sem starfsmaður brýtur gegn öðrum starfsmanni er sú staða því miður algeng að þolandinn sé í þeirri óásættanlegu stöðu að þurfa áfram að starfa með geranda eða hrekjast í burtu. Þrátt fyrir að stjórnandi myndi vilja víkja starfsmanni sem brotlegur er strax frá störfum þá heimila lögin það ekki. Dæmin sýna að þó að áminning sé veitt er líklegri niðurstaða í erfiðustu málunum að þolandinn eða þolendurnir hrekist af vinnustaðnum. Er starfsumhverfi heilbrigt, farsælt eða nútímalegt fyrir starfsmann, stjórnanda eða vinnustað þegar reglurnar sem gilda kveða á um að starfsmaður sé nánast ósnertanlegur þegar hann hefur verið fastráðinn? Er ekki öllum hollt að upplifa væntingar um árangur og góða frammistöðu í starfi og búa við umhverfi þar sem reglubundin símenntun og stuðningur til þróunar í starfi sé hluti af vinnustaðarmenningunni? Eitrað andrúmsloft myndast á vinnustaðnum ef starfsmaður er farinn að vinna leynt og ljóst gegn vinnustaðnum án þess að stjórnandi geti aðhafst eða hafi hreinlega úthald þegar að uppsagnarferli hjá hinu opinbera kemur. Þau lagalegu úrræði sem stjórnendur hjá hinu opinbera hafa til að bregðast við brotum eða öðrum vanda í starfi eru í raun afar lítið notuð sökum þess hve ógagnleg og erfið þau eru í framkvæmd. Þrautalending Hjá ríkinu virðast einkum tvær aðgerðir vera notaðar til að uppræta óviðunandi ástand sem stjórnandi nær ekki að leysa. Annars vegar skipulagsbreytingar sem gera vinnustaðnum kleift að réttlæta uppsögn. Hlutirnir eru þá leystir án þess að rétt skilaboð séu gefin til starfsfólks á vinnustaðnum og lítill lærdómur hlýst af þar sem ekki er rætt um ástæður breytinga á réttum forsendum. Þessar aðferðir grafa undan trausti stjórnenda. Skipulagsbreytingar eru eðlilegur hluti af framþróun vinnustaða því verkefnin breytast með árunum en þær hafa fengið á sig óorð þar sem í einhverjum tilfellum gætu þær hafa verið innleiddar á röngum forsendum. Hins vegar að semja um starfslok við starfsmann með gerð starfslokasamnings sem getur verið sanngjarnt úrræði fyrir báða aðila en stundum ósanngjarnt til afspurnar þar sem tilfinning fólks virðist vera að þeir sem haga sér verst fái bestu samningana. Heilbrigðara ráðningarsamband Nauðsynlegt er að gera breytingar á löggjöfinni til að ríkið geti þróast áfram í átt að fyrirmyndarvinnustað og bætt samkeppnishæfni sína. Þær þarf að gera með árangursstjórnun að leiðarljósi og mynda þannig heilbrigðara samband starfsfólks og vinnustaðar. Tryggja þarf áfram að starfsfólk og stjórnendur fái nauðsynlegan stuðning og sanngjarnar aðvaranir en séu afgerandi rök fyrir uppsögn sé hægt að ganga hreint til verks, svo sem ef um alvarlegt brot á siðareglum er að ræða eða ofbeldi í einhverju formi. Varðandi frammistöðuvanda er eðlilegt að formlegur og skýr ferill eigi sér stað enda reglubundið samtal milli starfsmanna og stjórnenda um árangur í starfi mikilvægt. Samhliða breytingum á lögum þarf að tryggja að stjórnendur taki ákvarðanir um uppsagnir af fagmennsku og að innbyggt sé í löggjöf að starfsfólk geti skotið slíkum ákvörðunum til nánari skoðunar telji það að ómálefnaleg rök séu fyrir uppsögn eða að stjórnandi hafi ekki unnið af heilindum að ferli uppsagnar. Hið opinbera stefnir að því að vera eftirsóknarverður vinnustaður sem býður upp á tækifæri fyrir starfsfólk til að eflast og þróast. Markmiðið er að starfsfólk búi yfir hæfni og þekkingu til að hafa frumkvæði að breytingum ásamt getu og vilja til að laga sig að sífellt flóknara starfsumhverfi. Þessum og öðrum mannauðsmarkmiðum verður ekki náð að mati undirritaðra án endurskoðunar á starfsmannalögunum og leikreglunum. Höfundar eru stjórnendur hjá ríkinu.
Almenningssamgöngur á höfuðborgarsvæðinu - Samanburður við nágrannalöndin Þórarinn Hjaltason Skoðun
Það sem við vökvum, það vex: Taktu stjórn á algóritma samfélagsmiðla og huga þínum Steindór Þórarinsson Skoðun
Eins og þú kallar í skóginn….. – við þurfum að þora að ræða viðkvæmu málin Björn Bjarki Þorsteinsson,Unnur Valborg Hilmarsdóttir Skoðun
Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? - Seinni hluti Magnea Marinósdóttir Skoðun
Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? Magnea Marinósdóttir Skoðun
Skoðun Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? - Seinni hluti Magnea Marinósdóttir skrifar
Skoðun Það sem við vökvum, það vex: Taktu stjórn á algóritma samfélagsmiðla og huga þínum Steindór Þórarinsson skrifar
Skoðun Almenningssamgöngur á höfuðborgarsvæðinu - Samanburður við nágrannalöndin Þórarinn Hjaltason skrifar
Skoðun Eins og þú kallar í skóginn….. – við þurfum að þora að ræða viðkvæmu málin Björn Bjarki Þorsteinsson,Unnur Valborg Hilmarsdóttir skrifar
Skoðun Eru sumir íslenskir stjórnmálamenn að bergmála áróður Kremlar? Guðni Freyr Öfjörð skrifar
Skoðun Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? Magnea Marinósdóttir skrifar
Skoðun Sannleikurinn um Evrópusambandið V: 26 þjóðir hafa hafnað eigin gjaldmiðli, líka Þýzkaland með sitt ofursterka Mark Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Af hverju vilja lyfjafyrirtæki ekki að lyfjahampur verði lögleiddur? Sigurður Hólmar Jóhannesson skrifar
Skoðun Samrýmist það samfélagslegri ábyrgð ef fyrirtæki þitt er aðili að Viðskiptaráði? Andri Snær Magnason skrifar
Almenningssamgöngur á höfuðborgarsvæðinu - Samanburður við nágrannalöndin Þórarinn Hjaltason Skoðun
Það sem við vökvum, það vex: Taktu stjórn á algóritma samfélagsmiðla og huga þínum Steindór Þórarinsson Skoðun
Eins og þú kallar í skóginn….. – við þurfum að þora að ræða viðkvæmu málin Björn Bjarki Þorsteinsson,Unnur Valborg Hilmarsdóttir Skoðun
Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? - Seinni hluti Magnea Marinósdóttir Skoðun
Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? Magnea Marinósdóttir Skoðun