Hafa stjórnvöld brugðist þolendum áreitni og ofbeldis á vinnustöðum? Dagný Aradóttir Pind skrifar 21. september 2022 11:00 Nýlega birtust niðurstöður úr stórri rannsókn sem staðfestir að þriðjungur kvenna á íslenskum vinnumarkaði hefur orðið fyrir áreitni eða ofbeldi í vinnunni. Fyrsta #metoo bylgjan hófst haustið 2017 og strax í kjölfarið tóku verkalýðshreyfingin og kvennahreyfingin höndum saman og kröfðust aðgerða af hálfu stjórnvalda og atvinnurekenda. Viðbrögð stjórnvalda hingað til Stjórnvöld hafa skipað tvo starfshópa síðan #metoo byltingin hófst. Fyrri hópurinn lét gera rannsókn á eðli og umfangi einelti, kynferðislegrar og kynbundinnar áreitni og ofbeldi og aðgerðum atvinnurekenda. Seinni hópurinn átti að einbeita sér að því að gripið yrði til aðgerða á vinnumarkaði til að tryggja öryggi kvenna og annarra hópa sem verða fyrir einelti, áreitni og ofbeldi í vinnuumhverfinu. Vinna hópsins dróst verulega, en í júní 2021 var skýrslu og aðgerðaráætlun loksins skilað. Meginaðgerðin felst í að Vinnueftirlit ríkisins setji á stofn vefsíðu þar sem efni um einelti, áreitni og ofbeldi er gert aðgengilegt. Einnig á að gera aðra rannsókn árið 2023. Í þessi tvö verkefni voru settar 71,2 milljónir króna. Þess má geta að heildarfjárframlög til Vinnueftirlitsins fyrir árið 2023 er rúmur 1,1 milljarður. BSRB átti aðkomu að báðum þessum starfshópum, en það er engu að síður mat bandalagsins að þessar aðgerðir séu alls ekki nægilega afgerandi eða líklegar til þess að bæta vinnuumhverfi kvenna og vinnumenningu svo nokkru nemi. Ábyrgð stjórnvalda Íslensk stjórnvöld bera mikla ábyrgð á því að vinnuumhverfi sé öruggt fyrir okkur öll. Lagaramminn er settur á Alþingi og reglugerðir af ráðherrum. Stjórnvöld bera líka ábyrgð á pólitískri stefnumótun og stofnanaumgjörð. Ég leyfi mér að segja það bara hreint út að stofnanaumgjörðin og laga- og reglugerðarumhverfið í þessum málaflokki er langt frá því að vera fullnægjandi. Málaflokkurinn skiptist á tvö ráðuneyti og fjallað er um áreitni og ofbeldi í vinnuumhverfinu í tveimur lagabálkum. Annars vegar í lögum um aðbúnað, hollustuhætti og öryggi á vinnustöðum (vinnuverndarlög), sem heyra undir félagsmálaráðherra, og hins vegar í lögum um jafna stöðu og jafnan rétt kynjanna (kynjajafnréttislög), sem heyra undir forsætisráðherra. Til viðbótar eru svo þrjár stofnanir, fyrir utan dómstóla, sem hafa með þessi mál að gera. Vinnueftirlitið, Jafnréttisstofa og Kærunefnd jafnréttismála. Vinnueftirlitið hefur ekki úrskurðarvald, en getur leiðbeint vinnustöðum um hvernig gera á áhættumat og búa til viðbragðsáætlanir og verkferla. Fjölda mála er varða áreitni og ofbeldi í vinnuumhverfinu hjá Kærunefnd jafnréttismála má telja á fingrum annarrar handar og hlutverk Jafnréttisstofu er frekar almenns eðlis, snýr að mestu að fræðslu. Alþjóðlegar skuldbindingar og misræmi í reglugerð og lögum Á stjórnvöldum hvíla nú þegar skyldur í gegnum EES samninginn. Bæði kynjajafnréttislögin og vinnuverndarlögin byggja að stórum hluta á evrópskum reglum sem okkur er gert að innleiða. Kynjajafnréttislögin voru endurskoðuð árið 2020. Þá var skilgreiningum um kynferðislega og kynbundna áreitni breytt þannig að ekki var lengur skilyrði að hegðun geranda væri í óþökk þess sem fyrir henni verður, sem er enda afar matskennt og gerði þolendur ábyrga fyrir að bregðast með skýrum hætti við áreitni og ofbeldi. Þetta er í annað skipti sem skilgreiningum á þessum hugtökum er breytt, í bæði skiptin vegna þess að þær voru ekki í samræmi við Evrópureglur sem Ísland hefur undirgengist. Í reglugerðinni sem fjallar um viðbrögð við einelti, áreitni og ofbeldi og sett er á grundvelli vinnuverndarlaga er enn stuðst við gömlu skilgreiningarnar. Ekkert hefur heyrst frá stjórnvöldum um hvort eða hvenær eigi að samræma þetta tvennt. Þá má setja spurningarmerki við hvort Ísland hafi fullnægt öðrum skyldum sínum samkvæmt EES rétti, til dæmis þegar kemur að úrræðum fyrir þolendur áreitni og ofbeldis á vinnustöðum. ILO samþykkt um áreitni og ofbeldi Á þingi Alþjóðavinnumálastofnunarinnar (ILO) 2019 var samþykkt tilskipun um aðgerðir gegn áreitni og ofbeldi í heimi vinnunnar. Samþykktin markar tímamót því þetta er fyrsti alþjóðasamningurinn um málið. Þáverandi félagsmálaráðherra tilkynnti strax nokkrum vikum eftir þingið að Ísland ætti að verða eitt fyrsta ríkið til að fullgilda samþykktina. Málið var sett í samráðsgátt stjórnvalda í október 2019 og allar umsagnir voru jákvæðar. Síðan þá hefur lítið sem ekkert heyrst af málinu frá ráðuneytinu og BSRB veit ekki til þess að raunveruleg vinna við fullgildingu og innleiðingu sé hafin. Stjórnvöld verða að bregðast við Kynferðisleg og kynbundin áreitni og ofbeldi er faraldur í vinnuumhverfinu. Stjórnvöld verða að sýna raunverulegan vilja til þess að taka á málaflokknum. Er eðlilegt að láta þolendur leita sér ráðgjafar og úrræða á fleiri en einum stað og að þessi kerfi og stofnanir tali ekki eða illa saman? Er eðlilegt að ef atvinnurekandi tekur ekki rétt á málum að eina leiðin sé í gegnum kærunefnd eða dómstóla? Við vitum vel hvað skrefin í gegnum formlegan feril í réttarkerfinu eru þung fyrir þolendur og við vitum líka að flest mál enda með því að þolendur yfirgefa vinnustaðinn. Ef þolendur þurfa að leita sér hjálpar eða meðferðar, t.d. hjá sálfræðingum, bera þau oftar en ekki kostnaðinn af því. Þannig geta fjárhagslegar afleiðingar bæst ofan á vinnutap. BSRB mun halda áfram að berjast fyrir því að stjórnvöld taki málaflokkinn alvarlega og geri þær umbætur sem nauðsynlegar eru á laga- og stofnanaumgjörð til þess að vinnuumhverfi sé öruggt fyrir okkur öll. Höfundur er lögfræðingur BSRB. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Dagný Aradóttir Pind Vinnustaðurinn MeToo Kynferðisofbeldi Mest lesið Swuayda blæðir: Hróp sem heimurinn heyrir ekki Mouna Nasr Skoðun Skattar fyrst, svo allt hitt – og hagræðingin sem gleymdist Björgmundur Örn Guðmundsson Skoðun Opið bréf til fullorðna fólksins Úlfhildur Elísa Hróbjartsdóttir Skoðun Ekki sprengja börn! Ellen Calmon Skoðun Sjálfstæðisflokkurinn, the party of hungry children Ian McDonald Skoðun Halldór 19.07.2025 Halldór Sleppir ekki takinu svo auðveldlega aftur Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Þjóðþrifamálin sem stjórnarandstaðan fórnaði á altari útgerðanna Heimir Már Pétursson Skoðun Bragðefni eru ekki vandamálið - Bann við þeim myndi skaða lýðheilsu Abdullah Shihab Wahid Skoðun Þetta er allt hinum að kenna! Helgi Brynjarsson Skoðun Skoðun Skoðun Bragðefni eru ekki vandamálið - Bann við þeim myndi skaða lýðheilsu Abdullah Shihab Wahid skrifar Skoðun Swuayda blæðir: Hróp sem heimurinn heyrir ekki Mouna Nasr skrifar Skoðun Skattar fyrst, svo allt hitt – og hagræðingin sem gleymdist Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Áfangasigur í baráttunni við hernaðinn gegn heimkynnum villta laxins Ingólfur Ásgeirsson,Árni Baldursson skrifar Skoðun Þetta er allt hinum að kenna! Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Þjóðþrifamálin sem stjórnarandstaðan fórnaði á altari útgerðanna Heimir Már Pétursson skrifar Skoðun Sleppir ekki takinu svo auðveldlega aftur Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Opið bréf til fullorðna fólksins Úlfhildur Elísa Hróbjartsdóttir skrifar Skoðun Vill Sjálfstæðisflokkurinn láta taka sig alvarlega? Dagbjört Hákonardóttir skrifar Skoðun Þjórsá í hættu – Hvammsvirkjun og rof á náttúrulegu ástandi árinnar Gunnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Undirbúum börnin fyrir skólann með hjálp gervigreindar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Enginn skilinn eftir á götunni Dagmar Valsdóttir skrifar Skoðun Ég hef ofurtrú á manneskjunni í forvörnum og öryggi á bæjarhátíðunum Arnrún María Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stúdentar eiga ekki að borga fyrir vanfjármögnun háskólanna Ármann Leifsson,María Björk Stefánsdóttir skrifar Skoðun Hví borgar útgerðin – ekki malarnáman? Guðmundur Edgarsson skrifar Skoðun Vantraust Flokks fólksins á Viðreisn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 48 daga blekking: Loforð sem leiðir til lögbrota? Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Frá vinnuþræli til ríkisborgara: Ég er innflytjandi sem þið getið ekki losnað við Ian McDonald skrifar Skoðun Málþóf á kostnað ungs fólks Lísa Margrét Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Tóbakslausar nikótínvörur - Tímabært að horfast í augu við staðreyndir Bjarni Freyr Guðmundsson skrifar Skoðun Ómeðvituð vörn í orðræðu – þegar vald ver sjálft sig Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Við krefjumst sanngirni og aðgerð strax Dagmar Valsdóttir skrifar Skoðun Verið öll hjartanlega velkomin á Unglingalandsmót á Egilsstöðum Jónína Brynjólfsdóttir skrifar Skoðun Úrsúla og öryggismálin - Stöndum gegn vígvæðingu Guttormur Þorsteinsson skrifar Skoðun Verðmætatap auðlindagjaldanna – Hverra og hvernig? Haukur V. Alfreðsson skrifar Skoðun Ertu nú alveg viss um að hafa læst hurðinni? Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Sanngirni að brenna 230 milljarða króna? Björn Leví Gunnarsson skrifar Skoðun Strandveiðar eru ekki sóun Örn Pálsson skrifar Skoðun „Ísland mun taka þátt í þvingunaraðgerðum gegn Ísrael náist samstaða fleiri ríkja“ Einar Ólafsson skrifar Skoðun SFS skuldar Sigurjón Þórðarson skrifar Sjá meira
Nýlega birtust niðurstöður úr stórri rannsókn sem staðfestir að þriðjungur kvenna á íslenskum vinnumarkaði hefur orðið fyrir áreitni eða ofbeldi í vinnunni. Fyrsta #metoo bylgjan hófst haustið 2017 og strax í kjölfarið tóku verkalýðshreyfingin og kvennahreyfingin höndum saman og kröfðust aðgerða af hálfu stjórnvalda og atvinnurekenda. Viðbrögð stjórnvalda hingað til Stjórnvöld hafa skipað tvo starfshópa síðan #metoo byltingin hófst. Fyrri hópurinn lét gera rannsókn á eðli og umfangi einelti, kynferðislegrar og kynbundinnar áreitni og ofbeldi og aðgerðum atvinnurekenda. Seinni hópurinn átti að einbeita sér að því að gripið yrði til aðgerða á vinnumarkaði til að tryggja öryggi kvenna og annarra hópa sem verða fyrir einelti, áreitni og ofbeldi í vinnuumhverfinu. Vinna hópsins dróst verulega, en í júní 2021 var skýrslu og aðgerðaráætlun loksins skilað. Meginaðgerðin felst í að Vinnueftirlit ríkisins setji á stofn vefsíðu þar sem efni um einelti, áreitni og ofbeldi er gert aðgengilegt. Einnig á að gera aðra rannsókn árið 2023. Í þessi tvö verkefni voru settar 71,2 milljónir króna. Þess má geta að heildarfjárframlög til Vinnueftirlitsins fyrir árið 2023 er rúmur 1,1 milljarður. BSRB átti aðkomu að báðum þessum starfshópum, en það er engu að síður mat bandalagsins að þessar aðgerðir séu alls ekki nægilega afgerandi eða líklegar til þess að bæta vinnuumhverfi kvenna og vinnumenningu svo nokkru nemi. Ábyrgð stjórnvalda Íslensk stjórnvöld bera mikla ábyrgð á því að vinnuumhverfi sé öruggt fyrir okkur öll. Lagaramminn er settur á Alþingi og reglugerðir af ráðherrum. Stjórnvöld bera líka ábyrgð á pólitískri stefnumótun og stofnanaumgjörð. Ég leyfi mér að segja það bara hreint út að stofnanaumgjörðin og laga- og reglugerðarumhverfið í þessum málaflokki er langt frá því að vera fullnægjandi. Málaflokkurinn skiptist á tvö ráðuneyti og fjallað er um áreitni og ofbeldi í vinnuumhverfinu í tveimur lagabálkum. Annars vegar í lögum um aðbúnað, hollustuhætti og öryggi á vinnustöðum (vinnuverndarlög), sem heyra undir félagsmálaráðherra, og hins vegar í lögum um jafna stöðu og jafnan rétt kynjanna (kynjajafnréttislög), sem heyra undir forsætisráðherra. Til viðbótar eru svo þrjár stofnanir, fyrir utan dómstóla, sem hafa með þessi mál að gera. Vinnueftirlitið, Jafnréttisstofa og Kærunefnd jafnréttismála. Vinnueftirlitið hefur ekki úrskurðarvald, en getur leiðbeint vinnustöðum um hvernig gera á áhættumat og búa til viðbragðsáætlanir og verkferla. Fjölda mála er varða áreitni og ofbeldi í vinnuumhverfinu hjá Kærunefnd jafnréttismála má telja á fingrum annarrar handar og hlutverk Jafnréttisstofu er frekar almenns eðlis, snýr að mestu að fræðslu. Alþjóðlegar skuldbindingar og misræmi í reglugerð og lögum Á stjórnvöldum hvíla nú þegar skyldur í gegnum EES samninginn. Bæði kynjajafnréttislögin og vinnuverndarlögin byggja að stórum hluta á evrópskum reglum sem okkur er gert að innleiða. Kynjajafnréttislögin voru endurskoðuð árið 2020. Þá var skilgreiningum um kynferðislega og kynbundna áreitni breytt þannig að ekki var lengur skilyrði að hegðun geranda væri í óþökk þess sem fyrir henni verður, sem er enda afar matskennt og gerði þolendur ábyrga fyrir að bregðast með skýrum hætti við áreitni og ofbeldi. Þetta er í annað skipti sem skilgreiningum á þessum hugtökum er breytt, í bæði skiptin vegna þess að þær voru ekki í samræmi við Evrópureglur sem Ísland hefur undirgengist. Í reglugerðinni sem fjallar um viðbrögð við einelti, áreitni og ofbeldi og sett er á grundvelli vinnuverndarlaga er enn stuðst við gömlu skilgreiningarnar. Ekkert hefur heyrst frá stjórnvöldum um hvort eða hvenær eigi að samræma þetta tvennt. Þá má setja spurningarmerki við hvort Ísland hafi fullnægt öðrum skyldum sínum samkvæmt EES rétti, til dæmis þegar kemur að úrræðum fyrir þolendur áreitni og ofbeldis á vinnustöðum. ILO samþykkt um áreitni og ofbeldi Á þingi Alþjóðavinnumálastofnunarinnar (ILO) 2019 var samþykkt tilskipun um aðgerðir gegn áreitni og ofbeldi í heimi vinnunnar. Samþykktin markar tímamót því þetta er fyrsti alþjóðasamningurinn um málið. Þáverandi félagsmálaráðherra tilkynnti strax nokkrum vikum eftir þingið að Ísland ætti að verða eitt fyrsta ríkið til að fullgilda samþykktina. Málið var sett í samráðsgátt stjórnvalda í október 2019 og allar umsagnir voru jákvæðar. Síðan þá hefur lítið sem ekkert heyrst af málinu frá ráðuneytinu og BSRB veit ekki til þess að raunveruleg vinna við fullgildingu og innleiðingu sé hafin. Stjórnvöld verða að bregðast við Kynferðisleg og kynbundin áreitni og ofbeldi er faraldur í vinnuumhverfinu. Stjórnvöld verða að sýna raunverulegan vilja til þess að taka á málaflokknum. Er eðlilegt að láta þolendur leita sér ráðgjafar og úrræða á fleiri en einum stað og að þessi kerfi og stofnanir tali ekki eða illa saman? Er eðlilegt að ef atvinnurekandi tekur ekki rétt á málum að eina leiðin sé í gegnum kærunefnd eða dómstóla? Við vitum vel hvað skrefin í gegnum formlegan feril í réttarkerfinu eru þung fyrir þolendur og við vitum líka að flest mál enda með því að þolendur yfirgefa vinnustaðinn. Ef þolendur þurfa að leita sér hjálpar eða meðferðar, t.d. hjá sálfræðingum, bera þau oftar en ekki kostnaðinn af því. Þannig geta fjárhagslegar afleiðingar bæst ofan á vinnutap. BSRB mun halda áfram að berjast fyrir því að stjórnvöld taki málaflokkinn alvarlega og geri þær umbætur sem nauðsynlegar eru á laga- og stofnanaumgjörð til þess að vinnuumhverfi sé öruggt fyrir okkur öll. Höfundur er lögfræðingur BSRB.
Skoðun Bragðefni eru ekki vandamálið - Bann við þeim myndi skaða lýðheilsu Abdullah Shihab Wahid skrifar
Skoðun Skattar fyrst, svo allt hitt – og hagræðingin sem gleymdist Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Áfangasigur í baráttunni við hernaðinn gegn heimkynnum villta laxins Ingólfur Ásgeirsson,Árni Baldursson skrifar
Skoðun Þjóðþrifamálin sem stjórnarandstaðan fórnaði á altari útgerðanna Heimir Már Pétursson skrifar
Skoðun Þjórsá í hættu – Hvammsvirkjun og rof á náttúrulegu ástandi árinnar Gunnar Þór Jónsson skrifar
Skoðun Ég hef ofurtrú á manneskjunni í forvörnum og öryggi á bæjarhátíðunum Arnrún María Magnúsdóttir skrifar
Skoðun Stúdentar eiga ekki að borga fyrir vanfjármögnun háskólanna Ármann Leifsson,María Björk Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Frá vinnuþræli til ríkisborgara: Ég er innflytjandi sem þið getið ekki losnað við Ian McDonald skrifar
Skoðun Tóbakslausar nikótínvörur - Tímabært að horfast í augu við staðreyndir Bjarni Freyr Guðmundsson skrifar
Skoðun Verið öll hjartanlega velkomin á Unglingalandsmót á Egilsstöðum Jónína Brynjólfsdóttir skrifar
Skoðun „Ísland mun taka þátt í þvingunaraðgerðum gegn Ísrael náist samstaða fleiri ríkja“ Einar Ólafsson skrifar