Besta fiskveiðikerfið - drepum ekki gullgæsina Svanur Guðmundsson skrifar 9. nóvember 2023 09:31 Fáar eða nokkrar þjóðir eiga jafn mikið undir farsælli nýtingu fiskistofna sinna og við Íslendingar. Þessi staða hefur verið okkar leiðarstjarna við þróun og uppbyggingu fiskveiðistjórnunarkerfisins sem hvarvetna fær mikið lof af kunnáttufólki og fræðimönnum. Nú síðast hjá prófessor Gary Libecap sem er heimsþekktur fyrir rannsóknir sínar á sviði einkaeignarréttar í hagfræði. Libecap hefur verið fræðimaður við margar helstu menntastofnanir Bandaríkjanna, ásamt því að hafa sinnt rannsóknum við Cambridge-háskóla, Háskólann í París og Freie Universität í Berlín. Hann er nú prófessor í auðlindastjórnun við Bren School of Environmental Science & Management og í hagfræði við Kaliforníu háskóla í Santa Barbara. Hann flutti nýverið fyrirlestur við Háskóla Íslands um mikilvægi eignarréttar í sjávarútvegi og ýmsar áskoranir á því sviði og átti ég því láni að fagna að sitja fyrirlesturinn. Það var ánægjulegt að uppgötva að þegar prófessorinn var að lýsa vel heppnaðri auðlindastýringu þá var hann í raun að lýsa fiskveiðikerfinu okkar Íslendinga. Hann sagði að ásamt Nýja-Sjálandi væru þetta þau tvö lönd sem væri hampað fyrir að hafa heildstæðustu og öflugustu fiskveiðistjórnunarkerfi í heimi. Prófessorinn sagði að rannsóknir hans sýndu að það væri aðeins innan kerfis einstaklingsbundinna réttinda sem eitthvað er til að verðmeta. „Og það er það sem vekur athygli. Svo að það er mjög snúið úrlausnarefni. Ég geri ekki lítið úr því en ég tel að fylgismönnum skattlagningar eða endurúthlutunar eða annarra leiða yfirsjáist að hægt er að drepa gullgæsina, ef svo má að orði komast,“ sagði hann í samtali við Morgunblaðið en aðrir fjölmiðlar sýndu komu Gary Libecap ekki áhuga. Vísindi og rannsóknir tryggja hámarksafrakstur Allt okkar fiskveiðistjórnunarkerfi tónar þannig við niðurstöður þessa merka fræðimanns í auðlindastýringu. Í viðleitni til að tryggja hámarksafrakstur höfum við Íslendingar leitað á svið vísinda og rannsókna. Veiði okkar dýrmætu stofna byggist á rannsóknum, söfnum upplýsinga og úrvinnslu þeirra. Vissulega getum við og eigum að bætt okkur á þeim sviðum en utan um allt þetta höfum við smíðað það sem mætti kalla „íslenska fiskveiðistjórnunarkerfið“ með samstarfi opinberra aðila, fyrirtækja, einstaklinga og vísindasamfélags. Prófessor Gary Libecap benti á að áskoranir í umhverfismálum eru mjög ólíkar milli auðlinda og aðstæðna. Hann sagðist vera býsna bjartsýnn varðandi þær sem eru mjög staðbundnar. Grundvallaratrið væri að það væri fyrir hendi þokkalega traust fyrirkomulag á eignarréttindum. Nýting eignarréttarins byggist meðal annars á því að hið pólitíska vald ákveður leyfilegan heildarafla að fenginni ráðgjöf Hafrannsóknastofnunar. Aflanum er síðan úthlutað í samræmi við aflamark sem gengur kaupum og sölum á markaði og stuðlar þannig að hagræðingu fiskveiðiflotans. Á þennan hátt hefur kerfið skapað hvata til að hagræða í rekstri, stuðla að hámarksnýtingu aflans og síðast en ekki síst eflt sjálfbæra nýtingu auðlindarinnar. Ekki er síður mikilvægt að kerfið hefur ýtt undir fjárfestingu í öruggari skipum, nýjustu tækni, aukinni fagmennsku og verulegri fækkun slysa til sjós. Öllum stendur á sama um ofveidda stofna En prófessor Gary Libecap hittir naglann á höfuðið þegar hann sagði í samtali við Morgunblaðið að öllum stendur á sama um ofveidda fiskistofna, þegar allt er ofveitt vegna rangrar stefnu stendur öllum á sama. „En þegar réttindatengt fyrirkomulag hefur verið innleitt, og fiskveiðarnar verða arðbærar, verður skyndilega bakslag því fólk segir: „Bíddu! Menn eru að efnast á auðlind í almannaeigu, á fiskveiðum, og við ættum að fá hlutdeild í því.“ Ég hef fullan skilning á þeirri röksemd en vandamálið er að þeim láist að skilja að fiskveiðarnar eru verðmætar vegna athafna útvegsmanna. Og ef lagðar eru hömlur á eignarréttindi eru fiskveiðiréttindin útþynnt. Til dæmis með því að hafa sólarlagsákvæði á núverandi úthlutunum og reyna að endurúthluta þeim með uppboði eða einhverju öðru fyrirkomulagi, en það kann að ónýta fyrirkomulagið sem skapaði upphaflega mikil verðmæti með veiðunum.“ Eins og áhugamenn um fiskveiðistjórnunarkerfið vita hef ég reynt að vekja athygli á þeim verðmætum sem felast í fiskveiðistjórnunarkerfinu í heild sinni. Geta þess til að stýra auðlind með sjálfbærum hætti um leið og afrakstur sjávarútvegsins er tryggður er nú óumdeild staðreynd. Því miður hefur pólitísk óeining komið í veg fyrir að við sjáum þau verðmæti sem við höfum í höndunum, sjálft fiskveiðistjórnunarkerfið, verðmæti sem ættu að geta nýst öðrum þjóðum sem eru í vandræðum með að stýra og byggja upp sjálfbærar veiðar. Ótrúlega margar þjóðir þurfa á því að halda. Þegar hlustað er á prófessor Gary Libecap sést að þetta er rétt. Fiskveiðisstjórnunarkerfið okkar er afrakstur 40 ára þróunar þar sem stöðugt hefur verið leitast við að bæta og aðlagaða kerfið að þeim meginmarkmiðum sem við þurfum á að halda, vernd og sjálfbærni fiskistofna og arðbærum og áhættuminni rekstri. Þetta hefur okkur tekist en einhverra hluta vegna ríkir ekki sátt um kerfið hjá ákveðnum pólitískum hópum. Líklega er það vegna ókunnugleika enda snýst umræðan ekki meginkosti fiskveiðisstjórnunarkerfisins eða þau markmið sem við settum okkur með fiskveiðistjórnunarlögunum. Gefum prófessor Gary Libecap lokaorðið: „Tilgangurinn með því að hafa öflugt kerfi einstaklingsbundinna réttinda er að hafa langtímaáhrif á veiðar og stuðla að skilvirkri fjárfestingu í sjávarútvegi og skipum, stuðla að skilvirkni í þjálfun starfsfólks og einfaldlega að framleiðslu verðmæta.“ Höfundur er sjávarútvegsfræðingur og framkvæmdastjóri Bláa hagkerfisins. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Svanur Guðmundsson Sjávarútvegur Mest lesið Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson Skoðun Halldór 4.10.2025 Halldór 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir Skoðun Að búa til aðalsmenn Kolbrún Baldursdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson skrifar Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir skrifar Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði Auður Kjartansdóttir skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Sjá meira
Fáar eða nokkrar þjóðir eiga jafn mikið undir farsælli nýtingu fiskistofna sinna og við Íslendingar. Þessi staða hefur verið okkar leiðarstjarna við þróun og uppbyggingu fiskveiðistjórnunarkerfisins sem hvarvetna fær mikið lof af kunnáttufólki og fræðimönnum. Nú síðast hjá prófessor Gary Libecap sem er heimsþekktur fyrir rannsóknir sínar á sviði einkaeignarréttar í hagfræði. Libecap hefur verið fræðimaður við margar helstu menntastofnanir Bandaríkjanna, ásamt því að hafa sinnt rannsóknum við Cambridge-háskóla, Háskólann í París og Freie Universität í Berlín. Hann er nú prófessor í auðlindastjórnun við Bren School of Environmental Science & Management og í hagfræði við Kaliforníu háskóla í Santa Barbara. Hann flutti nýverið fyrirlestur við Háskóla Íslands um mikilvægi eignarréttar í sjávarútvegi og ýmsar áskoranir á því sviði og átti ég því láni að fagna að sitja fyrirlesturinn. Það var ánægjulegt að uppgötva að þegar prófessorinn var að lýsa vel heppnaðri auðlindastýringu þá var hann í raun að lýsa fiskveiðikerfinu okkar Íslendinga. Hann sagði að ásamt Nýja-Sjálandi væru þetta þau tvö lönd sem væri hampað fyrir að hafa heildstæðustu og öflugustu fiskveiðistjórnunarkerfi í heimi. Prófessorinn sagði að rannsóknir hans sýndu að það væri aðeins innan kerfis einstaklingsbundinna réttinda sem eitthvað er til að verðmeta. „Og það er það sem vekur athygli. Svo að það er mjög snúið úrlausnarefni. Ég geri ekki lítið úr því en ég tel að fylgismönnum skattlagningar eða endurúthlutunar eða annarra leiða yfirsjáist að hægt er að drepa gullgæsina, ef svo má að orði komast,“ sagði hann í samtali við Morgunblaðið en aðrir fjölmiðlar sýndu komu Gary Libecap ekki áhuga. Vísindi og rannsóknir tryggja hámarksafrakstur Allt okkar fiskveiðistjórnunarkerfi tónar þannig við niðurstöður þessa merka fræðimanns í auðlindastýringu. Í viðleitni til að tryggja hámarksafrakstur höfum við Íslendingar leitað á svið vísinda og rannsókna. Veiði okkar dýrmætu stofna byggist á rannsóknum, söfnum upplýsinga og úrvinnslu þeirra. Vissulega getum við og eigum að bætt okkur á þeim sviðum en utan um allt þetta höfum við smíðað það sem mætti kalla „íslenska fiskveiðistjórnunarkerfið“ með samstarfi opinberra aðila, fyrirtækja, einstaklinga og vísindasamfélags. Prófessor Gary Libecap benti á að áskoranir í umhverfismálum eru mjög ólíkar milli auðlinda og aðstæðna. Hann sagðist vera býsna bjartsýnn varðandi þær sem eru mjög staðbundnar. Grundvallaratrið væri að það væri fyrir hendi þokkalega traust fyrirkomulag á eignarréttindum. Nýting eignarréttarins byggist meðal annars á því að hið pólitíska vald ákveður leyfilegan heildarafla að fenginni ráðgjöf Hafrannsóknastofnunar. Aflanum er síðan úthlutað í samræmi við aflamark sem gengur kaupum og sölum á markaði og stuðlar þannig að hagræðingu fiskveiðiflotans. Á þennan hátt hefur kerfið skapað hvata til að hagræða í rekstri, stuðla að hámarksnýtingu aflans og síðast en ekki síst eflt sjálfbæra nýtingu auðlindarinnar. Ekki er síður mikilvægt að kerfið hefur ýtt undir fjárfestingu í öruggari skipum, nýjustu tækni, aukinni fagmennsku og verulegri fækkun slysa til sjós. Öllum stendur á sama um ofveidda stofna En prófessor Gary Libecap hittir naglann á höfuðið þegar hann sagði í samtali við Morgunblaðið að öllum stendur á sama um ofveidda fiskistofna, þegar allt er ofveitt vegna rangrar stefnu stendur öllum á sama. „En þegar réttindatengt fyrirkomulag hefur verið innleitt, og fiskveiðarnar verða arðbærar, verður skyndilega bakslag því fólk segir: „Bíddu! Menn eru að efnast á auðlind í almannaeigu, á fiskveiðum, og við ættum að fá hlutdeild í því.“ Ég hef fullan skilning á þeirri röksemd en vandamálið er að þeim láist að skilja að fiskveiðarnar eru verðmætar vegna athafna útvegsmanna. Og ef lagðar eru hömlur á eignarréttindi eru fiskveiðiréttindin útþynnt. Til dæmis með því að hafa sólarlagsákvæði á núverandi úthlutunum og reyna að endurúthluta þeim með uppboði eða einhverju öðru fyrirkomulagi, en það kann að ónýta fyrirkomulagið sem skapaði upphaflega mikil verðmæti með veiðunum.“ Eins og áhugamenn um fiskveiðistjórnunarkerfið vita hef ég reynt að vekja athygli á þeim verðmætum sem felast í fiskveiðistjórnunarkerfinu í heild sinni. Geta þess til að stýra auðlind með sjálfbærum hætti um leið og afrakstur sjávarútvegsins er tryggður er nú óumdeild staðreynd. Því miður hefur pólitísk óeining komið í veg fyrir að við sjáum þau verðmæti sem við höfum í höndunum, sjálft fiskveiðistjórnunarkerfið, verðmæti sem ættu að geta nýst öðrum þjóðum sem eru í vandræðum með að stýra og byggja upp sjálfbærar veiðar. Ótrúlega margar þjóðir þurfa á því að halda. Þegar hlustað er á prófessor Gary Libecap sést að þetta er rétt. Fiskveiðisstjórnunarkerfið okkar er afrakstur 40 ára þróunar þar sem stöðugt hefur verið leitast við að bæta og aðlagaða kerfið að þeim meginmarkmiðum sem við þurfum á að halda, vernd og sjálfbærni fiskistofna og arðbærum og áhættuminni rekstri. Þetta hefur okkur tekist en einhverra hluta vegna ríkir ekki sátt um kerfið hjá ákveðnum pólitískum hópum. Líklega er það vegna ókunnugleika enda snýst umræðan ekki meginkosti fiskveiðisstjórnunarkerfisins eða þau markmið sem við settum okkur með fiskveiðistjórnunarlögunum. Gefum prófessor Gary Libecap lokaorðið: „Tilgangurinn með því að hafa öflugt kerfi einstaklingsbundinna réttinda er að hafa langtímaáhrif á veiðar og stuðla að skilvirkri fjárfestingu í sjávarútvegi og skipum, stuðla að skilvirkni í þjálfun starfsfólks og einfaldlega að framleiðslu verðmæta.“ Höfundur er sjávarútvegsfræðingur og framkvæmdastjóri Bláa hagkerfisins.
Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun
Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun
Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun
Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun