Vöndum okkur Harpa Júlíusdóttir skrifar 22. nóvember 2023 07:00 Við erum líklega flest meðvituð um það að ofneysla veitir okkur ekki hamingju, og að í raun gengur hún á möguleika okkar og annarra til að vera hamingjusöm. Við eyðum fjármagni í vörur sem koma okkur ekki að neinu gagni, veita okkur enga hamingju og enda jafnvel beint í ruslinu - við kaupum til að henda. Framleiðsla vörunnar hefur þá í ferlinu gengið á auðlindir jarðar og í ótal tilfella einnig gengið á mannréttindi íbúa í hinu hnattræna suðri. Þessi neikvæðu tengsl neyslu og hamingju hafa sífellt komið betur í ljós í rannsóknum undanfarin ár. Við vitum að til þess að koma í veg fyrir ofnýtingu auðlinda jarðar og standa við loftslagsmarkmið þurfum við að færast úr línulegu hagkerfi yfir í hringrásarhagkerfi. Fyrsta þrepið í módeli hringrásar er að draga úr neyslu og þar stöndum við á Vesturlöndum frammi fyrir alvöru áskorun. Síðustu ár höfum við fengið auka vinkil á þá áskorun, bæði framleiðndur, seljendur og neytendur, – þá ofneyslu áskorun sem blasir við okkur á hinum svokallaða Svarta föstudegi. Þar höfum við náð að skapa stemningu sem þrýstir á ofneyslu og óábyrga viðskiptahætti sem enginn græðir á. Hér þurfum við að breyta um átt, hugsa til framtíðar, hugsa til hringrásar. Fyrirmynd í fiski Um allan heim er litið til þess árangurs em við höfum náð þegar kemur að því að nýta auðlindina sem liggur í hafinu okkar við strendur Íslands. 100% fish er verkefni og markmið sem litið er upp til um allan heim og hefur Sjárvarklasinn lagt ómælda vinnu og hugvit í að tryggja þennan magnaða árangur. Í gegnum nýsköpun, samstarf og stór skref hefur okkur hér á landi tekist að ná allt að 90% nýtingu úr hverjum veiddum fiski. Auðlindir sem áður fóru í urðun eða var hreinlega hent aftur í sjóinn eru nú nýttar í ótal verðmætar hliðarafurðir og útflutningsvörur. Hérna er um að ræða fyrirmyndarverkefni sem hægt væri að heimfæra yfir á annan iðnað með sama tilgang að leiðarljósi. Tækifæri til að skapa Yfirfærsla okkar í hringrásarhagkerfið er ákall um nýsköpun og skapandi hugsun, bæði í framleiðslu og neyslu. Við hugsum þetta einfaldlega upp á nýtt og þar hafa aðildarfélög okkar í Festu verið í fararbroddi. Við setjum fiskúrgang í orkudrykki (Collab frá Ölgerðinni og Feel Iceland), framleiðum búðarkerrur úr plasti sem safnað er úr sjónum (Krónan), bjóðum ferðamönnum að synda í affalls vatni frá hitaveitu (Bláa lónið), seljum ónýta loftpúða úr bílum til verðlaunaðra hönnuða (Netpartar), keyrum framleiðsluferli með metan gasi sem kemur fram okkar eigin niðurbrjótanlegu vöruumbúðum (Te og kaffi), læknum þúsundir manna með fiskiroði sem áður fór í ruslið (Kerecis) og við drögum markvisst úr vöruúrvali á sama tíma og við aukum notagildi á þeim vörum sem við framleiðum (66° Norður). Það liggja einnig gífurleg tækifæri í endursölu og endurnotkun. Hugarfarsbreyting í kringum það að koma notuðum hlutum aftur inn í hringrás með því að gefa þá í gjafir, til dæmis nú um jólin, hefði í för með sér ótal tækifæri til að minnka sóun og jafnvel draga úr verðbólgu. Endursölumarkaður á fatnaði hefur á síðustu árum vaxið á ógnarhraða og mun það viðskiptamódel nú þjóna sem fyrirmynd fyrir aðra vöruflokka. Á árinu 2022 var virði á endursölu fatamarkaði í heiminum metið á 177 milljarða bandaríkjadala og er því spáð að árið 2027 verði það komið í 351 milljarða bandaríkjadala. Það liggja því tækifæri í því að framleiða vandaða vöru sem á líf eftir notkun fyrsta kaupanda. Þá hefur verið sýnt fram á það að74% af neytendumí heiminum nýti sér að einhverju leiti endursölumarkaði og þá einna helst þegar kemur að fatnaði og raftækjum. Vörumerki semhanna sínar vörur í þeim tilgangi að þær eigi sér annað líf inná endursölumarkaði, eru á sama tíma að byggja upp aukna langtíma tryggð við sína viðskiptavini. Við þurfum ekki að líta langt til að rifja upp dæmi um endursölumarkaði sem eiga góðan stað í hjörtum landsmanna og hafa skilað sínu. Góði hirðirinn er þar í fararbroddi, þar sem gömul húsgögn og aðrir heimilismunir fá nýtt líf. Fatabúðir Rauða krossins eru annað nærtækt dæmi. Vöndum okkur Ein af grunnstoðum hringrásarhagkerfsins er að framleiða eingöngu vörur sem skapa raunverulegt virði í sjálfbæru samfélagi. Við þurfum að hætta að framleiða vörur sem hafa ratað inn í hagkerfið okkar vegna ofneyslu. Þetta þýðir ekki að við hættum að framleiða vörur, segjum upp starfsfólki og lokum fyrirtækjum, alls ekki. Í hringrásarhagkerfinu er vandað til verks bæði í framleiðslu, þjónustu og neyslu. Samband framleiðanda og neytanda er vandað og traust. Samband okkar sem samfélags við náttúruna er vandað og auðgandi. Við vöndum okkur. Höfundur er verkefnastjóri hjá Festu - miðstöðvar um sjálfbærni. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Umhverfismál Loftslagsmál Sorphirða Ástin og lífið Mest lesið Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson skrifar Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar Skoðun Til varnar jafnlaunavottun Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Barnaræninginn Pútín Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Um þjóð og ríki Gauti Kristmannsson skrifar Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir skrifar Skoðun Sjókvíaeldi á Íslandi fjarstýrt með gervigreind frá Noregi Ingólfur Ásgeirsson skrifar Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan er vannýtt auðlind Jón Daníelsson skrifar Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson skrifar Skoðun Hægri sósíalismi Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun 5 ára vegferð að skóla framtíðarinnar – eða ekki! Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Listin að verða fullkomlega ósammála sjálfri sér á mettíma Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Þingmenn auðvaldsins Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Arðgreiðslur í sjávarútvegi: Staðreyndir gegn fullyrðingum Elliði Vignisson skrifar Skoðun Verðugur bandamaður? Steinar Harðarson skrifar Skoðun Við þurfum nýja sýn á stjórnmál okkar - Mamdani-sýn Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Sósíalistaflokkurinn heimilislaus - hvað næst? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Rán um hábjartan dag Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Sjá meira
Við erum líklega flest meðvituð um það að ofneysla veitir okkur ekki hamingju, og að í raun gengur hún á möguleika okkar og annarra til að vera hamingjusöm. Við eyðum fjármagni í vörur sem koma okkur ekki að neinu gagni, veita okkur enga hamingju og enda jafnvel beint í ruslinu - við kaupum til að henda. Framleiðsla vörunnar hefur þá í ferlinu gengið á auðlindir jarðar og í ótal tilfella einnig gengið á mannréttindi íbúa í hinu hnattræna suðri. Þessi neikvæðu tengsl neyslu og hamingju hafa sífellt komið betur í ljós í rannsóknum undanfarin ár. Við vitum að til þess að koma í veg fyrir ofnýtingu auðlinda jarðar og standa við loftslagsmarkmið þurfum við að færast úr línulegu hagkerfi yfir í hringrásarhagkerfi. Fyrsta þrepið í módeli hringrásar er að draga úr neyslu og þar stöndum við á Vesturlöndum frammi fyrir alvöru áskorun. Síðustu ár höfum við fengið auka vinkil á þá áskorun, bæði framleiðndur, seljendur og neytendur, – þá ofneyslu áskorun sem blasir við okkur á hinum svokallaða Svarta föstudegi. Þar höfum við náð að skapa stemningu sem þrýstir á ofneyslu og óábyrga viðskiptahætti sem enginn græðir á. Hér þurfum við að breyta um átt, hugsa til framtíðar, hugsa til hringrásar. Fyrirmynd í fiski Um allan heim er litið til þess árangurs em við höfum náð þegar kemur að því að nýta auðlindina sem liggur í hafinu okkar við strendur Íslands. 100% fish er verkefni og markmið sem litið er upp til um allan heim og hefur Sjárvarklasinn lagt ómælda vinnu og hugvit í að tryggja þennan magnaða árangur. Í gegnum nýsköpun, samstarf og stór skref hefur okkur hér á landi tekist að ná allt að 90% nýtingu úr hverjum veiddum fiski. Auðlindir sem áður fóru í urðun eða var hreinlega hent aftur í sjóinn eru nú nýttar í ótal verðmætar hliðarafurðir og útflutningsvörur. Hérna er um að ræða fyrirmyndarverkefni sem hægt væri að heimfæra yfir á annan iðnað með sama tilgang að leiðarljósi. Tækifæri til að skapa Yfirfærsla okkar í hringrásarhagkerfið er ákall um nýsköpun og skapandi hugsun, bæði í framleiðslu og neyslu. Við hugsum þetta einfaldlega upp á nýtt og þar hafa aðildarfélög okkar í Festu verið í fararbroddi. Við setjum fiskúrgang í orkudrykki (Collab frá Ölgerðinni og Feel Iceland), framleiðum búðarkerrur úr plasti sem safnað er úr sjónum (Krónan), bjóðum ferðamönnum að synda í affalls vatni frá hitaveitu (Bláa lónið), seljum ónýta loftpúða úr bílum til verðlaunaðra hönnuða (Netpartar), keyrum framleiðsluferli með metan gasi sem kemur fram okkar eigin niðurbrjótanlegu vöruumbúðum (Te og kaffi), læknum þúsundir manna með fiskiroði sem áður fór í ruslið (Kerecis) og við drögum markvisst úr vöruúrvali á sama tíma og við aukum notagildi á þeim vörum sem við framleiðum (66° Norður). Það liggja einnig gífurleg tækifæri í endursölu og endurnotkun. Hugarfarsbreyting í kringum það að koma notuðum hlutum aftur inn í hringrás með því að gefa þá í gjafir, til dæmis nú um jólin, hefði í för með sér ótal tækifæri til að minnka sóun og jafnvel draga úr verðbólgu. Endursölumarkaður á fatnaði hefur á síðustu árum vaxið á ógnarhraða og mun það viðskiptamódel nú þjóna sem fyrirmynd fyrir aðra vöruflokka. Á árinu 2022 var virði á endursölu fatamarkaði í heiminum metið á 177 milljarða bandaríkjadala og er því spáð að árið 2027 verði það komið í 351 milljarða bandaríkjadala. Það liggja því tækifæri í því að framleiða vandaða vöru sem á líf eftir notkun fyrsta kaupanda. Þá hefur verið sýnt fram á það að74% af neytendumí heiminum nýti sér að einhverju leiti endursölumarkaði og þá einna helst þegar kemur að fatnaði og raftækjum. Vörumerki semhanna sínar vörur í þeim tilgangi að þær eigi sér annað líf inná endursölumarkaði, eru á sama tíma að byggja upp aukna langtíma tryggð við sína viðskiptavini. Við þurfum ekki að líta langt til að rifja upp dæmi um endursölumarkaði sem eiga góðan stað í hjörtum landsmanna og hafa skilað sínu. Góði hirðirinn er þar í fararbroddi, þar sem gömul húsgögn og aðrir heimilismunir fá nýtt líf. Fatabúðir Rauða krossins eru annað nærtækt dæmi. Vöndum okkur Ein af grunnstoðum hringrásarhagkerfsins er að framleiða eingöngu vörur sem skapa raunverulegt virði í sjálfbæru samfélagi. Við þurfum að hætta að framleiða vörur sem hafa ratað inn í hagkerfið okkar vegna ofneyslu. Þetta þýðir ekki að við hættum að framleiða vörur, segjum upp starfsfólki og lokum fyrirtækjum, alls ekki. Í hringrásarhagkerfinu er vandað til verks bæði í framleiðslu, þjónustu og neyslu. Samband framleiðanda og neytanda er vandað og traust. Samband okkar sem samfélags við náttúruna er vandað og auðgandi. Við vöndum okkur. Höfundur er verkefnastjóri hjá Festu - miðstöðvar um sjálfbærni.
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun
„Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun
Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar
Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar
Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar
Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar
Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar
Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun
„Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun