Neyðarástand í plastmálum Emily Richey-Stavand skrifar 13. febrúar 2024 12:30 Plast er allstaðar. Plast er í matarpakkningum, í fötunum sem þú klæðist, í leikföngum barna þinna og ótal öðrum hlutum sem við notum öll daglega. Um 350.000 tonn af plasti eru framleidd á hverju ári á heimsvísu og talið er að framleiðslan eigi einungis eftir að aukast. Ef við grípum ekki til stórtækra aðgerða strax telur Umhverfisstofnun Sþ. (e. UNEP) að 37 milljón tonn af plasti rati í sjóinn á heimsvísu árið 2040; þetta jafngildir um 50 kg á hvern metra af strandlengju jarðar. Þetta er neyðarástand. Okkur er sagt að hafa ekki áhyggjur þar sem plast er endurvinnanlegt. Við fáum að heyra að endurvinnsla muni bjarga okkur öllum. Við þurfum bara að endurvinna plast sem finnst í maga sveltandi höfrunga, hvala, heimskautarefa á Hornströndum, og fjölda annarra dýrategunda. Þetta eru lygar. Olíu og plast stórveldin hafa eytt milljörðumkróna í að selja almenningi lygarnar um endurvinnslu alveg síðan þau byrjuðu að þrýsta plasti á neytendur sem daglegri þörf. Larry Thomas, fyrrum formaður Samtaka Plastiðnaðarins (e. Plastic Industry Association) sagði að „ef almenningur heldur að endurvinnsla sé að virka þá munu þau ekki hafa áhyggjur af umhverfinu“. Í innri skjölum DuPont, eins stærsta plast- og efnafyrirtækis heims, frá tíunda áratug síðustu aldar stendur: „endurvinnsla plasts er dýr og flokkun er óhagkvæm,“. Þessi fyrirtæki hafa áratugum saman verið meðvituð um þá staðreynd að þau séu að miklu leyti ábyrg fyrir plastmengun og loftslagsbreytingum en héldu þrátt fyrir það áfram að forgangsraða gróða umfram heilsu fólks og umhverfisins. Okkur er ætlað að trúa því að brennsla plasts sé ákveðið form af endurvinnslu og að það sé viðeigandi aðgerð gegn plastvandamálinu. En, brennsla plasts er ekki ígildi endurvinnslu. Það er athæfi sem er bara hægt að kalla einu nafni: grænþvottur. Þegar plast er brennt losar það gróðurhúsalofttegundir, og getur mengað loft, jarðveg og jafnvel landbúnaðarvörur ásamt því að skapa heilsuspillandi aðstæður vegna loftmengunarefna í nærliggjandi byggðum, sem oft hýsa efnaminni og jaðarsettra hópa. Brennsla og endurvinnsla gamals plasts til að búa til nýtt plast getur verið mjög heilsuspillandi fyrir fólk sem starfar við framleiðsluna. Þetta er ein ástæða þess að þessari starfsemi er oft útvistað til þróunarlanda þar sem brotið er á réttindum starfsfólks auk þess sem það veikist gjarnan vegna eiturefna og þarf að lifa með ýmsum afleiðingum. Komið hefur í ljós að sumar þessara endurvinnslustöðva hafa valdið astma, öndunarfærasjúkdómum, krabbameini og skaða á æxlunarkerfi. Þau sem lifa með afleiðingunum eru oftar en ekki úr efnaminni og viðkvæmari hópum. Um 99% af plasti er unnið úr jarðefnaeldsneyti og allt inniheldur það eiturefni sem eru skaðleg fyrir okkur mannfólkið og aðrar lífverur sem deila með okkur jörðinni. Örplast og eiturefni sem finna má í plasti er að finna nánast hvar sem litið er í náttúrunni, m.a. í jarðvegi og grunnvatni. Vísindafólk hefur einnig fundið örplast í skýjum. Í fyrra voru birtar niðurstöður rannsókna sem fundu plastagnir í líkömum barna við fæðingu í formi örplasts og sýndu að plast hefur mengað nær alla anga lífs okkar, þar á meðal matvæli og blóðrás okkar. Þar sem við vitum nú þegar að plast er skaðlegt og leiðir til raskana á innkirtlakerfi, æxlunarvandamála og hjarta- og æðasjúkdóma, verða þetta að teljast mjög alvarlegar fréttir. Plastmengun hefur einnig skaðleg áhrif fyrir sjávarvistkerfi. Höfin okkar eru barmafull af plasti. Samkvæmt UNEP flæða um 11 milljón tonn af plastúrgangi í höfin okkar ár hvert. Talið er að þessi tala muni þrefaldast fyrir árið 2040 nema gripið sé til stórtækra aðgerða. Sjófuglar innbyrða svo mikið plast að á síðasta ári uppgvötvuðu vísindafólk nýjan sjúkdóm sem hefur valdið dauða sjófugla og ber heitið “Plasticosis”. Nauðsynlegt er að ríkisstjórnin setja fram lög sem hvetja til þess að dregið sé úr einnota plasti í daglega lífi okkar. Alvöru hringrásarhagkerfi er eina lífvænlega hagkerfi framtíðarinnar. Við sem neytendur höfum einnig að ýmsu leyti völd til að bregðast við. Við getum losað okkur úr greipum neysluhyggjunnar. Við getum haft það í huga að við eigum ekki rétt á öllu því sem við viljum, sérstaklega ekki ef það sem við viljum skaðar fólkið sem framleiddi það og umhverfið. Við getum stutt við lausnir á borð við hringrásarhagkerfið. Bíllaus lífstíll og þrýstingur á stórbættar almenningssamgöngur er einnig gríðarmikilvægt þar sem um 70% af örplasti í hafinu eru dekkjaspænir frá bílum. Ungir umhverfissinnar standa einnig fyrir strandhreinsunum í samstarfi við fjölda annara samtaka þann 11. febrúar n.k. sem við hvetjum öll til að taka þátt í. Saman getum við þrýst á kerfisbreytingar og dregið úr skaðlegum áhrifum plastmengunar á heilsu okkar og náttúrunnar sem við reiðum okkur á. Höfundur er hringrásarhagkerfisfulltrúi Ungra umhverfissinna. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Loftslagsmál Mest lesið Opið hús fyrir útvalda Björn Brynjúlfur Björnsson Skoðun Af hverju hræðist fólk kynjafræði? Eydís Ásbjörnsdóttir Skoðun Norska leiðin hefur gefist vel – í Póllandi Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Af hverju er Framsóknarfólk hamingjusamast? Árelía Eydís Guðmundsdóttir Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson Skoðun „Er stjúpmamma þín vond eins og í Öskubusku?“ Hafdís Bára Ólafsdóttir Skoðun Skjárinn og börnin Daðey Albertsdóttir,Silja Björk Egilsdóttir,Skúli Bragi Geirdal Skoðun Lausnin liggur fyrir – Landspítali þarf að stíga skrefið Sandra B. Franks Skoðun Hópnauðganir/svartheimar! Davíð Bergmann Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Lausnin liggur fyrir – Landspítali þarf að stíga skrefið Sandra B. Franks skrifar Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson skrifar Skoðun Skjárinn og börnin Daðey Albertsdóttir,Silja Björk Egilsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun „Er stjúpmamma þín vond eins og í Öskubusku?“ Hafdís Bára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Af hverju er Framsóknarfólk hamingjusamast? Árelía Eydís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Norska leiðin hefur gefist vel – í Póllandi Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Opið hús fyrir útvalda Björn Brynjúlfur Björnsson skrifar Skoðun Af hverju hræðist fólk kynjafræði? Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar Skoðun Hópnauðganir/svartheimar! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Valdið og samvinnuhugsjónin Kjartan Helgi Ólafsson skrifar Skoðun NPA breytti lífinu mínu Sveinbjörn Eggertsson skrifar Skoðun Hefur þú tilkynnt um ofbeldi gegn barni? Alfa Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Gildi kærleika og mannúðar Toshiki Toma skrifar Skoðun Hvernig tryggjum við samkeppnishæfni þjóðar? Jón Skafti Gestsson skrifar Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Flottu kjötauglýsingarnar í blöðunum... Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Grafarvogsgremjan Þorlákur Axel Jónsson skrifar Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Fjármögnuðu stríðsvél Rússlands Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugleiðingar á páskum Ámundi Loftsson skrifar Skoðun Gremjan í Grafarvogi Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar Skoðun Móttaka skemmtiferðaskipa - hlustað á íbúa Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Námsfærni nemenda í íslenskum skólum: Eigum við að lækka rána? Sigríður Ólafsdóttir skrifar Skoðun Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley skrifar Skoðun Þegar mannshjörtun mætast Jóna Hrönn Bolladóttir,Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Horft til einkunna og annarra þátta við innritun í framhaldsskóla Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Kristján á Sprengisandi lendir í ágjöf Björn Ólafsson skrifar Skoðun Unglingar eiga skilið heildstætt mat frá framhaldsskólum Sigurður Kári Harðarson skrifar Sjá meira
Plast er allstaðar. Plast er í matarpakkningum, í fötunum sem þú klæðist, í leikföngum barna þinna og ótal öðrum hlutum sem við notum öll daglega. Um 350.000 tonn af plasti eru framleidd á hverju ári á heimsvísu og talið er að framleiðslan eigi einungis eftir að aukast. Ef við grípum ekki til stórtækra aðgerða strax telur Umhverfisstofnun Sþ. (e. UNEP) að 37 milljón tonn af plasti rati í sjóinn á heimsvísu árið 2040; þetta jafngildir um 50 kg á hvern metra af strandlengju jarðar. Þetta er neyðarástand. Okkur er sagt að hafa ekki áhyggjur þar sem plast er endurvinnanlegt. Við fáum að heyra að endurvinnsla muni bjarga okkur öllum. Við þurfum bara að endurvinna plast sem finnst í maga sveltandi höfrunga, hvala, heimskautarefa á Hornströndum, og fjölda annarra dýrategunda. Þetta eru lygar. Olíu og plast stórveldin hafa eytt milljörðumkróna í að selja almenningi lygarnar um endurvinnslu alveg síðan þau byrjuðu að þrýsta plasti á neytendur sem daglegri þörf. Larry Thomas, fyrrum formaður Samtaka Plastiðnaðarins (e. Plastic Industry Association) sagði að „ef almenningur heldur að endurvinnsla sé að virka þá munu þau ekki hafa áhyggjur af umhverfinu“. Í innri skjölum DuPont, eins stærsta plast- og efnafyrirtækis heims, frá tíunda áratug síðustu aldar stendur: „endurvinnsla plasts er dýr og flokkun er óhagkvæm,“. Þessi fyrirtæki hafa áratugum saman verið meðvituð um þá staðreynd að þau séu að miklu leyti ábyrg fyrir plastmengun og loftslagsbreytingum en héldu þrátt fyrir það áfram að forgangsraða gróða umfram heilsu fólks og umhverfisins. Okkur er ætlað að trúa því að brennsla plasts sé ákveðið form af endurvinnslu og að það sé viðeigandi aðgerð gegn plastvandamálinu. En, brennsla plasts er ekki ígildi endurvinnslu. Það er athæfi sem er bara hægt að kalla einu nafni: grænþvottur. Þegar plast er brennt losar það gróðurhúsalofttegundir, og getur mengað loft, jarðveg og jafnvel landbúnaðarvörur ásamt því að skapa heilsuspillandi aðstæður vegna loftmengunarefna í nærliggjandi byggðum, sem oft hýsa efnaminni og jaðarsettra hópa. Brennsla og endurvinnsla gamals plasts til að búa til nýtt plast getur verið mjög heilsuspillandi fyrir fólk sem starfar við framleiðsluna. Þetta er ein ástæða þess að þessari starfsemi er oft útvistað til þróunarlanda þar sem brotið er á réttindum starfsfólks auk þess sem það veikist gjarnan vegna eiturefna og þarf að lifa með ýmsum afleiðingum. Komið hefur í ljós að sumar þessara endurvinnslustöðva hafa valdið astma, öndunarfærasjúkdómum, krabbameini og skaða á æxlunarkerfi. Þau sem lifa með afleiðingunum eru oftar en ekki úr efnaminni og viðkvæmari hópum. Um 99% af plasti er unnið úr jarðefnaeldsneyti og allt inniheldur það eiturefni sem eru skaðleg fyrir okkur mannfólkið og aðrar lífverur sem deila með okkur jörðinni. Örplast og eiturefni sem finna má í plasti er að finna nánast hvar sem litið er í náttúrunni, m.a. í jarðvegi og grunnvatni. Vísindafólk hefur einnig fundið örplast í skýjum. Í fyrra voru birtar niðurstöður rannsókna sem fundu plastagnir í líkömum barna við fæðingu í formi örplasts og sýndu að plast hefur mengað nær alla anga lífs okkar, þar á meðal matvæli og blóðrás okkar. Þar sem við vitum nú þegar að plast er skaðlegt og leiðir til raskana á innkirtlakerfi, æxlunarvandamála og hjarta- og æðasjúkdóma, verða þetta að teljast mjög alvarlegar fréttir. Plastmengun hefur einnig skaðleg áhrif fyrir sjávarvistkerfi. Höfin okkar eru barmafull af plasti. Samkvæmt UNEP flæða um 11 milljón tonn af plastúrgangi í höfin okkar ár hvert. Talið er að þessi tala muni þrefaldast fyrir árið 2040 nema gripið sé til stórtækra aðgerða. Sjófuglar innbyrða svo mikið plast að á síðasta ári uppgvötvuðu vísindafólk nýjan sjúkdóm sem hefur valdið dauða sjófugla og ber heitið “Plasticosis”. Nauðsynlegt er að ríkisstjórnin setja fram lög sem hvetja til þess að dregið sé úr einnota plasti í daglega lífi okkar. Alvöru hringrásarhagkerfi er eina lífvænlega hagkerfi framtíðarinnar. Við sem neytendur höfum einnig að ýmsu leyti völd til að bregðast við. Við getum losað okkur úr greipum neysluhyggjunnar. Við getum haft það í huga að við eigum ekki rétt á öllu því sem við viljum, sérstaklega ekki ef það sem við viljum skaðar fólkið sem framleiddi það og umhverfið. Við getum stutt við lausnir á borð við hringrásarhagkerfið. Bíllaus lífstíll og þrýstingur á stórbættar almenningssamgöngur er einnig gríðarmikilvægt þar sem um 70% af örplasti í hafinu eru dekkjaspænir frá bílum. Ungir umhverfissinnar standa einnig fyrir strandhreinsunum í samstarfi við fjölda annara samtaka þann 11. febrúar n.k. sem við hvetjum öll til að taka þátt í. Saman getum við þrýst á kerfisbreytingar og dregið úr skaðlegum áhrifum plastmengunar á heilsu okkar og náttúrunnar sem við reiðum okkur á. Höfundur er hringrásarhagkerfisfulltrúi Ungra umhverfissinna.
Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir Skoðun
Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar
Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar
Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar
Skoðun Námsfærni nemenda í íslenskum skólum: Eigum við að lækka rána? Sigríður Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley skrifar
Skoðun Horft til einkunna og annarra þátta við innritun í framhaldsskóla Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar
Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir Skoðun