Um sögnina „ að pála“ Jóhann Hauksson skrifar 19. febrúar 2024 14:48 Þetta er greinarstúfur um sögnina „pála“, að pála e.h. eða „ pálast“ á einhverjum. Ég hef alla tíð haft áhuga á málvísindum, einkum merkingarfræði (semantic) og orðsifjafræði (etymology). Sömuleiðis hef ég lagt mig eftir nýyrðum og kynnti mér eitt sinn nýyrðasmíð Guðmundar Finnbogasonar, fræðimanns sem átti sitt blómaskeið á fyrri hluta síðustu aldar. Sögnina „að pála“ heyrði ég á dögunum. Hún beygist veikt eins og að kála (pála, pálaði, hef pálað). „Að pálast á einhverjum“ verður þá málfræðilega líkt því að pönkast á einhverjum. Sömuleiðis má mynda nafnorð af sögninni þ.e. „pálun“ sem beygist þá veikt. Merkingin En hvað merkir sögnin „að pála“? Eftir því sem ég kemst næst er merking hennar að ófrægja og hafa æruna af blaðamönnum og öðrum með upplognum sökum er þeir hafa gerst svo djarfir að ljósta upp um einhver óþægileg svikamál. Sömuleiðis er hægt að gefa þeim stöðu sakborninga eins og gert var í að minnsta kosti tvö ár i nafni lögregluembættis norður í landi sem líka hefur sama stofn og byrjar á „pál“. Við nánari athugun virtist sem sögnin að pála væri farin að fá víðtækari merkingu. Dæmi: „Heyrðu vinur! Heyrði ég rétt að þú værir farinn að pála Sigurjón eftir að þú tapaðir illa fyrir honum í skák og hann stakk undan þér á árshátíðinni? Reyndu að hegða þér eins og siðað fólk. Maður pálast ekki á fólki af svona tilefni þótt hatur og biturð geri vart við sig um tíma.“ Hver er þá uppruni þessarar sagnar, „að pála“? Það er verkefni orðsifjafræðinnar sem reynir að rekja sögu og uppruna orðanna og merkingarinnar. Tökum dæmi. Til er sögnin að „smána“. Hún á sér fullkomna samsvörun t.d. í sænsku, „att småna). Sögnin þýðir að gera lítið úr einhverjum, niðurlægja og ófrægja með ýmsu móti. Athyglisvert er að orðið er dregið af smár eða lítill sem er andstæðan við stór, mikill o.s.frv. Við tölum um lítilmenni í ákveðinni merkingu. Við eigum niðrandi orðalag um menn sem við líkjum stundum við „lítil“ skriðdýr o.s.frv. Uppruninn Hver er þá uppruni sagnarinnar „að pála e.h.“ samkvæmt forskrift orðsifjafræðinnnar? Lítil rannsókn mín hefur leitt í ljós að orðið á sögulega nýtilkomið og á uppruna í nöfnum „Páls“ Steingrímssonar skipstjóra hjá Samherja og „Páls“ Vilhjálmssonar, aðstoðarmanns skrímsladeildar Samherja. Frekari athugun styrkti þessa tilgátu þegar til sögunnar kom „Pál“ey Borgþórsdóttir, lögreglustjóri Samherja á Akureyri, sem ákveðið hefur með sínu fólki að gefa nokkrum blaðamönnum stöðu grunaðra í að minnsta kosti tvö ár. Maður sagði mér að það væri nú kallað „pálun“. Árásargirni og ótti Pálarnir tveir hafa sem sagt tekið sér það fyrir hendur undanfarin misseri að grafa undan téðum blaðamönnum með upplognum sökum um þjófnað, morðtilraun og ýmis önnur brot, svo sem á lögum um persónuvernd. Þetta hafa þeir gert með kaldhömruðum og forhertum hætti, einkum í tengslum við Morgunblaðið. Þar hæfir skel kjafti enda á heift og langrækni heimilisfang upp í Hádegismóum. Eins og áður segir eru Pálarnir á mála hjá Samherja en svo vill til að umræddir blaðamenn ljóstuðu upp um eitt mesta mútuhneyksli síðari ára á norðurhveli jarðar sem rætur átti að rekja til græðgi Samherja í veiðikvóta fátækrar þjóðar í Afríku, Namibíu nánar til tekið. Viðbrögð og varnir félagsins gagnvart uppljóstraranum og blaðamönnunum voru gamalkunnar: Hvernig komust þið yfir gögn? Eru þau ólöglega fengin? Brutu þið lög helvítin ykkar? Reyndu þið að myrða minn mann? Ég segi aðeins um þetta, að heimurinn væri verri ef blaða- og fréttamenn hefðu aldrei fengið upplýsingar í hendur framhjá vilja þeirra ríku og þeirra sem völdin hafa og þykjast vera handhafar laga og sannleika hverju sinni. Réttarríkið íslenska býður nú Samherja, Pálum og Páleyju að lifa í refsileysi ofar lögunum en pálast á blaðamönnum, sem vinna vinnu sína eins og vera ber. Meiðyrðamál gegn Pálunum er til að mynda eins og að stökkva vatni á gæs enda getur verið arðbært að ljúga sakir upp á aðra. Sem sagt. Þetta er lítil tilraun til að gera grein fyrir nýyrði sem skotið hefur upp kollinum í íslensku máli. Eftir því sem ég best veit eru Páley, Páll og Páll ennþá að pálast á blaðamönnunum og jafnvel því meir sem ótti þeirra vex um að illa kunni að fara. Höfundur er fyrrverandi blaðamaður og áhugamaður um málvísindi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Fjölmiðlar Samherjaskjölin Rannsókn lögreglunnar á Akureyri á blaðamönnum Samfélagsmiðlar Jóhann Hauksson Mest lesið Við erum ekki eign annarra! Anna Lizzy Wichmann Skoðun Enn er verk að vinna – upprætum ofbeldi á vinnustöðum Brynhildur Heiðar- og Ómarsdóttir Skoðun Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir Skoðun Gleðilegan kvennafrídag og gleðilegt kvennaár Helena Hafþórsdóttir O’Connor Skoðun Afglæpavæðing veðmála Gunnar Pétur Haraldsson Skoðun Hvað er svona merkilegt við það? Hópur starfsfólks Jafnlaunastofu Skoðun Sterkara námslánakerfi – raunveruleg framför fyrir námsmenn París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson Skoðun Til hamingju með 24. október Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir Skoðun Sameinuðu þjóðirnar 80 ára: Framtíðin er okkar Eva Harðardóttir Skoðun Konur Íslands og alþjóðakerfið í takt Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Sættum okkur ekki við óbreytt ástand - tillögur Sjálfstæðisflokksins um úrbætur Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Hvað er sköpun í skólastarfi? Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Afglæpavæðing veðmála Gunnar Pétur Haraldsson skrifar Skoðun Gleðilegan kvennafrídag og gleðilegt kvennaár Helena Hafþórsdóttir O’Connor skrifar Skoðun Sterkara námslánakerfi – raunveruleg framför fyrir námsmenn París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Konur Íslands og alþjóðakerfið í takt Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Hvað er svona merkilegt við það? Hópur starfsfólks Jafnlaunastofu skrifar Skoðun Við erum ekki eign annarra! Anna Lizzy Wichmann skrifar Skoðun Sameinuðu þjóðirnar 80 ára: Framtíðin er okkar Eva Harðardóttir skrifar Skoðun Til hamingju með 24. október Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Enn er verk að vinna – upprætum ofbeldi á vinnustöðum Brynhildur Heiðar- og Ómarsdóttir skrifar Skoðun Samstaða - afl sem breytir samfélaginu Heiða Björg Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Einu sinni enn Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Skuggahliðar á þéttingu byggðar Þórarinn Hjaltason skrifar Skoðun Er ofbeldi gagnvart eldri borgurum vandamál á Íslandi? Björn Snæbjörnsson,Sigurður Ágúst Sigurðsson skrifar Skoðun Jöfn skipting skulda og eigna í sambúð Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Samstaða - afl sem breytir samfélaginu Heiða Björg Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Ólögleg veðmálastarfsemi á Íslandi Hákon Skúlason skrifar Skoðun Bætum fleiri stólum við borðið Ingibjörg Lilja Þórmundsdóttir skrifar Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir skrifar Skoðun Pyrrosar sigur Helgi Tómasson skrifar Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson skrifar Skoðun Mér var sagt að þegja á meðan fréttatíminn var Haukur Brynjarsson skrifar Skoðun Allt fyrir Brussel og Nató, hitt reddast einhvern veginn Davíð Bergmann skrifar Skoðun Forljót grá hús Hjalti Andrason skrifar Skoðun Líf eftir afplánun Eva Sóley Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Fáni okkar allra Hörður Lárusson skrifar Skoðun Séríslensk hávaxtastefna Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson skrifar Sjá meira
Þetta er greinarstúfur um sögnina „pála“, að pála e.h. eða „ pálast“ á einhverjum. Ég hef alla tíð haft áhuga á málvísindum, einkum merkingarfræði (semantic) og orðsifjafræði (etymology). Sömuleiðis hef ég lagt mig eftir nýyrðum og kynnti mér eitt sinn nýyrðasmíð Guðmundar Finnbogasonar, fræðimanns sem átti sitt blómaskeið á fyrri hluta síðustu aldar. Sögnina „að pála“ heyrði ég á dögunum. Hún beygist veikt eins og að kála (pála, pálaði, hef pálað). „Að pálast á einhverjum“ verður þá málfræðilega líkt því að pönkast á einhverjum. Sömuleiðis má mynda nafnorð af sögninni þ.e. „pálun“ sem beygist þá veikt. Merkingin En hvað merkir sögnin „að pála“? Eftir því sem ég kemst næst er merking hennar að ófrægja og hafa æruna af blaðamönnum og öðrum með upplognum sökum er þeir hafa gerst svo djarfir að ljósta upp um einhver óþægileg svikamál. Sömuleiðis er hægt að gefa þeim stöðu sakborninga eins og gert var í að minnsta kosti tvö ár i nafni lögregluembættis norður í landi sem líka hefur sama stofn og byrjar á „pál“. Við nánari athugun virtist sem sögnin að pála væri farin að fá víðtækari merkingu. Dæmi: „Heyrðu vinur! Heyrði ég rétt að þú værir farinn að pála Sigurjón eftir að þú tapaðir illa fyrir honum í skák og hann stakk undan þér á árshátíðinni? Reyndu að hegða þér eins og siðað fólk. Maður pálast ekki á fólki af svona tilefni þótt hatur og biturð geri vart við sig um tíma.“ Hver er þá uppruni þessarar sagnar, „að pála“? Það er verkefni orðsifjafræðinnar sem reynir að rekja sögu og uppruna orðanna og merkingarinnar. Tökum dæmi. Til er sögnin að „smána“. Hún á sér fullkomna samsvörun t.d. í sænsku, „att småna). Sögnin þýðir að gera lítið úr einhverjum, niðurlægja og ófrægja með ýmsu móti. Athyglisvert er að orðið er dregið af smár eða lítill sem er andstæðan við stór, mikill o.s.frv. Við tölum um lítilmenni í ákveðinni merkingu. Við eigum niðrandi orðalag um menn sem við líkjum stundum við „lítil“ skriðdýr o.s.frv. Uppruninn Hver er þá uppruni sagnarinnar „að pála e.h.“ samkvæmt forskrift orðsifjafræðinnnar? Lítil rannsókn mín hefur leitt í ljós að orðið á sögulega nýtilkomið og á uppruna í nöfnum „Páls“ Steingrímssonar skipstjóra hjá Samherja og „Páls“ Vilhjálmssonar, aðstoðarmanns skrímsladeildar Samherja. Frekari athugun styrkti þessa tilgátu þegar til sögunnar kom „Pál“ey Borgþórsdóttir, lögreglustjóri Samherja á Akureyri, sem ákveðið hefur með sínu fólki að gefa nokkrum blaðamönnum stöðu grunaðra í að minnsta kosti tvö ár. Maður sagði mér að það væri nú kallað „pálun“. Árásargirni og ótti Pálarnir tveir hafa sem sagt tekið sér það fyrir hendur undanfarin misseri að grafa undan téðum blaðamönnum með upplognum sökum um þjófnað, morðtilraun og ýmis önnur brot, svo sem á lögum um persónuvernd. Þetta hafa þeir gert með kaldhömruðum og forhertum hætti, einkum í tengslum við Morgunblaðið. Þar hæfir skel kjafti enda á heift og langrækni heimilisfang upp í Hádegismóum. Eins og áður segir eru Pálarnir á mála hjá Samherja en svo vill til að umræddir blaðamenn ljóstuðu upp um eitt mesta mútuhneyksli síðari ára á norðurhveli jarðar sem rætur átti að rekja til græðgi Samherja í veiðikvóta fátækrar þjóðar í Afríku, Namibíu nánar til tekið. Viðbrögð og varnir félagsins gagnvart uppljóstraranum og blaðamönnunum voru gamalkunnar: Hvernig komust þið yfir gögn? Eru þau ólöglega fengin? Brutu þið lög helvítin ykkar? Reyndu þið að myrða minn mann? Ég segi aðeins um þetta, að heimurinn væri verri ef blaða- og fréttamenn hefðu aldrei fengið upplýsingar í hendur framhjá vilja þeirra ríku og þeirra sem völdin hafa og þykjast vera handhafar laga og sannleika hverju sinni. Réttarríkið íslenska býður nú Samherja, Pálum og Páleyju að lifa í refsileysi ofar lögunum en pálast á blaðamönnum, sem vinna vinnu sína eins og vera ber. Meiðyrðamál gegn Pálunum er til að mynda eins og að stökkva vatni á gæs enda getur verið arðbært að ljúga sakir upp á aðra. Sem sagt. Þetta er lítil tilraun til að gera grein fyrir nýyrði sem skotið hefur upp kollinum í íslensku máli. Eftir því sem ég best veit eru Páley, Páll og Páll ennþá að pálast á blaðamönnunum og jafnvel því meir sem ótti þeirra vex um að illa kunni að fara. Höfundur er fyrrverandi blaðamaður og áhugamaður um málvísindi.
Sterkara námslánakerfi – raunveruleg framför fyrir námsmenn París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson Skoðun
Skoðun Sættum okkur ekki við óbreytt ástand - tillögur Sjálfstæðisflokksins um úrbætur Diljá Mist Einarsdóttir skrifar
Skoðun Sterkara námslánakerfi – raunveruleg framför fyrir námsmenn París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson skrifar
Skoðun Enn er verk að vinna – upprætum ofbeldi á vinnustöðum Brynhildur Heiðar- og Ómarsdóttir skrifar
Skoðun Er ofbeldi gagnvart eldri borgurum vandamál á Íslandi? Björn Snæbjörnsson,Sigurður Ágúst Sigurðsson skrifar
Skoðun Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir skrifar
Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson skrifar
Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson skrifar
Sterkara námslánakerfi – raunveruleg framför fyrir námsmenn París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson Skoðun