Óverjandi staða á heilbrigðistæknimarkaði Ólafur Stephensen skrifar 29. febrúar 2024 11:31 Greinarhöfundur skrifaði grein hér á Vísi 19. desember síðastliðinn, undir fyrirsögninni „Þögn landlæknis um stöðu Origo“. Þar var farið yfir það hvernig Embætti landlæknis hefur komið Origo hf. í þá stöðu að vera beggja megin borðsins á heilbrigðistæknimarkaðnum. Sjúkraskrárkerfið Saga og hugbúnaðarkerfin Hekla og Heilsuvera, sem eru hluti af hinu opinbera heilbrigðiskerfi, eru í eign og umsjá Origo. Einkafyrirtæki sem bjóða heilsutæknilausnir, bæði hug- og vélbúnað sem þarf að tengjast kerfunum, mega jafnframt búa við það að Origo keppir beint við þau með uppbyggingu Helix, sem nú er sjálfstætt dótturfélag en var áður heilbrigðislausnir Origo. Allir sjá að þessi staða er í hæsta máta óeðlileg og getur ekki haft góð áhrif á samkeppni og framþróun á markaði fyrir heilbrigðistæknilausnir. Fyrirsögn fyrri greinar höfundar vísaði til þess að þá, 19. desember, hafði Embætti landlæknis ekki svarað erindi sem Félag atvinnurekenda sendi því í byrjun nóvember, með ýmsum spurningum um stöðu Origo gagnvart kerfunum sem hin opinbera heilbrigðisþjónusta notar, þar á meðal hvernig embættið hygðist tryggja að Origo yrði ekki beggja vegna borðsins. Svarbréf barst loksins 30. janúar, en svörin draga því miður ekkert úr áhyggjum FA af samkeppnisstöðunni á heilbrigðistæknimarkaðnum. Lögin brotin of lengi til að hægt sé að snúa til baka? Kærunefnd útboðsmála komst á sínum tíma að þeirri niðurstöðu að kaup landlæknisembættisins á þróun Heklu og Heilsuveru, sem og fjarfundabúnaði á heilbrigðissviði, af Origo væru ólögmæt og hefðu farið fram án lögbundins útboðsferlis árum saman þrátt fyrir að vera langt yfir viðmiðunarfjárhæðum. Nefndin lagði níu milljóna sekt á landlæknisembættið og lagði fyrir það að bjóða viðskiptin út. Landlæknir neitar að una úrskurðinum og hefur skotið málinu til dómstóla. Í svari landlæknisembættisins til FA segir að „það fjármagn sem embætti[nu] hefur verið úthlutað í málaflokkinn hefur ekki dugað til að fara í endurgerð eða kaup á nýju[m] kerfum í stað þessara kerfa.“ Með öðrum orðum hafa lögbrot Embættis landlæknis og mögulega ráðuneytis heilbrigðismála þar á undan staðið svo lengi að ríkisvaldið hefur ekki efni á að fara að lögum um opinber innkaup og bjóða viðskiptin út lögum samkvæmt. Þessi framganga opinberrar stofnunar er ekki til eftirbreytni. Origo hf. hefur með þessu verið komið í stöðu sem er ekki með nokkrum hætti verjandi. Hvað ætlar Samkeppniseftirlitið að gera? Fyrirtæki á heilbrigðistæknimarkaðnum hafa um árabil kvartað undan stöðu Origo og forvera fyrirtækisins. Einn þeirra forvera var EMR hugbúnaður sem rann inn í Nýherja, síðar Origo. Árið 2011 komst Samkeppniseftirlitið (SE) að þeirri niðurstöðu að sú staða væri „óheppileg í samkeppnislegu tilliti að sami aðilinn eigi heilbrigðisnet [Heklu] og hugbúnað sem netið notar og er í samkeppni við aðra aðila sem selja sambærilegan hugbúnað.“ Samkeppniseftirlitið ákvað á þeim tíma að taka ekki á málinu vegna þeirra fyrirætlana þáverandi ráðuneytis heilbrigðismála að bjóða út hönnun á nýju heilbrigðisneti sem tæki við af Heklu og yrði að fullu í eigu ráðuneytisins. Raunar taldi SE nægilegt að sami aðili, eða tengdir aðilar, ættu ekki bæði heilbrigðisnetið og hugbúnað sem notaðist við það í samkeppni við aðra. Embætti landlæknis tók við Heklu-kerfinu og tilkynnti SE undir árslok 2012 að embættið hefði keypt kerfið. Eftir það hefur Samkeppniseftirlitið ekki séð ástæðu til að aðhafast í málinu. Í skjóli þess athafnaleysis hefur Origo styrkt stöðu sína á tengdum mörkuðum enn frekar. Eins og áður sagði, taldi kærunefnd útboðsmála að Heklu-kerfið væri í eigu Origo. Í svörum Embættis landlæknis til FA kemur fram að allir samningar um áðurnefnd kerfi séu bundnir hugverkarétti Origo hf. „Embætti landlæknis keypti hugverkarétt að eldri útgáfu Heklu árið 2012 en Origo á samt sem áður hugverkarétt að kerfinu,“ segir þar (leturbreyting greinarhöfundar). Með öðrum orðum er sú staða, sem Samkeppniseftirlitið taldi óviðunandi árið 2011, ennþá uppi. Sama fyrirtækið á kerfið og rekur það og selur heilbrigðistæknilausnir sem þurfa að tengjast því, í beinni samkeppni við önnur heilbrigðistæknifyrirtæki. Þetta er allsendis óviðunandi staða og fyllsta ástæða fyrir samkeppnisyfirvöld að taka á henni. Sérsniðin útboð Í bréfi Embættis landlæknis kemur fram að undanfarin misseri hafi embættið í stórauknum mæli farið í útboð á þróun á nýjum lausnum fyrir heilbrigðiskerfið. Eitt slíkt var opinberað rétt fyrir jól, en þá efndi landlæknir til útboðs á fjarfundalausn til notkunar á heilbrigðissviði. Keppinautar Origo hafa þegar kært útboðið til kærunefndar útboðsmála vegna þess að augljóst virðist að útboðsgögn séu sniðin að tiltekinni fjarfundalausn, sem Origo hf. og Sensa ehf., samstarfsaðili Origo, höfðu þegar prófað og þróað í samstarfi við landlæknisembættið, án útboðs og þvert á lög um opinber innkaup. Það eina rétta í stöðunni hefði að sjálfsögðu verið að útiloka þau fyrirtæki frá þátttöku í útboðinu. Í útboðslýsingunni kemur sömuleiðis fram að fjarfundalausnin muni, þegar hún verður tilbúin, standa öllum notendum sjúkraskrárkerfa til boða. Með því er lausnum annarra aðila í raun rutt út af heilbrigðismarkaðnum, sem vekur áleitnar spurningar um hvort útboðið standist samkeppnislög. Hvað finnst heilbrigðisráðherranum? Í þessum efnum virðist Embætti landlæknis haga sér eins og ríki í ríkinu og líta svo á að það þurfi hvorki að taka mið af lögum um opinber innkaup né samkeppnislöggjöfinni. Það getur ekki verið vilji stjórnvalda að þannig verði haldið áfram, enda væri með því verið að skaða stórlega starfsemi ýmissa frumkvöðlafyrirtækja, sem vinna að þróun margs konar heilbrigðistæknilausna sem geta orðið til góðs fyrir samfélagið og heilsu landsmanna. Það fer því að verða áleitin spurning hvaða skoðun heilbrigðisráðherrann, sem Embætti landlæknis heyrir undir, hefur á þessum framgangsmáta stofnunarinnar. Höfundur er framkvæmdastjóri Félags atvinnurekenda. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ólafur Stephensen Heilbrigðismál Mest lesið Sjómenn til hamingju! Lilja Rafney Magnúsdóttir Skoðun Leyfum mennskunni að sigra Anna Hildur Hildibrandsdóttir Skoðun Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun Hvað er markaðsverð á fiski? Sverrir Haraldsson Skoðun Á uppgjör frá TR að koma eldri borgurum á óvart? Björn Snæbjörnsson Skoðun Frá, frá, frá. Fúsa liggur á Eiríkur Hjálmarsson Skoðun Borgarlína, barnleysi og bíllaus lífstíll – hentar það Kópavogi? Einar Jóhannes Guðnason Skoðun Við eigum allt. Af hverju finnst okkur samt vanta eitthvað? Valentina Klaas Skoðun Skoðun Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson skrifar Skoðun Sjómenn til hamingju! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Leyfum mennskunni að sigra Anna Hildur Hildibrandsdóttir skrifar Skoðun Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Hvað er markaðsverð á fiski? Sverrir Haraldsson skrifar Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar Skoðun Fæðing Ísraels - Líkum misþyrmt BIrgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Við eigum allt. Af hverju finnst okkur samt vanta eitthvað? Valentina Klaas skrifar Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar Skoðun Tíðaheilbrigði er lykilatriði í jafnrétti kynjanna Berit Mueller skrifar Skoðun Þjóðarmorð – frá orðfræðilegu sjónarmiði Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Borgarlína, barnleysi og bíllaus lífstíll – hentar það Kópavogi? Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun Þakkir til starfsfólk Janusar Sigrún Ósk Bergmann skrifar Skoðun Mun gervigreindin senda konur heim? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Frá, frá, frá. Fúsa liggur á Eiríkur Hjálmarsson skrifar Skoðun Nokkur orð um stöðuna Dögg Þrastardóttir skrifar Skoðun Kynbundinn munur í tekjum á efri árum Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun #blessmeta – þriðja grein Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvernig tryggir þú stærstu fjárfestingu lífins? Berglind Halla Elíasdóttir skrifar Skoðun Ritunarramminn - verkfæri fyrir kennara! Katrín Ósk Þráinsdóttir skrifar Skoðun Hvalveiðar eru ekki mannréttindi. Þetta er atvinnugrein sem hefur mistekist Ed Goodall skrifar Skoðun Feluleikur Þorgerðar Katrínar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Ráðalaus ráðherra Högni Elfar Gylfason skrifar Skoðun Spólum til baka Snævar Ingi Sveinsson skrifar Skoðun Sögulegur dómur Hæstaréttar – staðfestir sjálfstæði Alþingis Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Að vera fatlaður á Íslandi er full vinna Birna Ösp Traustadóttir skrifar Skoðun Sæluríkið Ísland Einar Helgason skrifar Skoðun Áskorun til Alþingis: Tryggið almannahagsmuni - afnemið samkeppnisundanþágu afurðastöðvanna Benedikt S. Benediktsson,Breki Karlsson,Halla Gunnarsdóttir,Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Stormurinn gegn stóðhryssunni Hallgerður Ljósynja Hauksdóttir skrifar Skoðun Kallið þið þetta fjölbreytni? Hermann Borgar Jakobsson skrifar Sjá meira
Greinarhöfundur skrifaði grein hér á Vísi 19. desember síðastliðinn, undir fyrirsögninni „Þögn landlæknis um stöðu Origo“. Þar var farið yfir það hvernig Embætti landlæknis hefur komið Origo hf. í þá stöðu að vera beggja megin borðsins á heilbrigðistæknimarkaðnum. Sjúkraskrárkerfið Saga og hugbúnaðarkerfin Hekla og Heilsuvera, sem eru hluti af hinu opinbera heilbrigðiskerfi, eru í eign og umsjá Origo. Einkafyrirtæki sem bjóða heilsutæknilausnir, bæði hug- og vélbúnað sem þarf að tengjast kerfunum, mega jafnframt búa við það að Origo keppir beint við þau með uppbyggingu Helix, sem nú er sjálfstætt dótturfélag en var áður heilbrigðislausnir Origo. Allir sjá að þessi staða er í hæsta máta óeðlileg og getur ekki haft góð áhrif á samkeppni og framþróun á markaði fyrir heilbrigðistæknilausnir. Fyrirsögn fyrri greinar höfundar vísaði til þess að þá, 19. desember, hafði Embætti landlæknis ekki svarað erindi sem Félag atvinnurekenda sendi því í byrjun nóvember, með ýmsum spurningum um stöðu Origo gagnvart kerfunum sem hin opinbera heilbrigðisþjónusta notar, þar á meðal hvernig embættið hygðist tryggja að Origo yrði ekki beggja vegna borðsins. Svarbréf barst loksins 30. janúar, en svörin draga því miður ekkert úr áhyggjum FA af samkeppnisstöðunni á heilbrigðistæknimarkaðnum. Lögin brotin of lengi til að hægt sé að snúa til baka? Kærunefnd útboðsmála komst á sínum tíma að þeirri niðurstöðu að kaup landlæknisembættisins á þróun Heklu og Heilsuveru, sem og fjarfundabúnaði á heilbrigðissviði, af Origo væru ólögmæt og hefðu farið fram án lögbundins útboðsferlis árum saman þrátt fyrir að vera langt yfir viðmiðunarfjárhæðum. Nefndin lagði níu milljóna sekt á landlæknisembættið og lagði fyrir það að bjóða viðskiptin út. Landlæknir neitar að una úrskurðinum og hefur skotið málinu til dómstóla. Í svari landlæknisembættisins til FA segir að „það fjármagn sem embætti[nu] hefur verið úthlutað í málaflokkinn hefur ekki dugað til að fara í endurgerð eða kaup á nýju[m] kerfum í stað þessara kerfa.“ Með öðrum orðum hafa lögbrot Embættis landlæknis og mögulega ráðuneytis heilbrigðismála þar á undan staðið svo lengi að ríkisvaldið hefur ekki efni á að fara að lögum um opinber innkaup og bjóða viðskiptin út lögum samkvæmt. Þessi framganga opinberrar stofnunar er ekki til eftirbreytni. Origo hf. hefur með þessu verið komið í stöðu sem er ekki með nokkrum hætti verjandi. Hvað ætlar Samkeppniseftirlitið að gera? Fyrirtæki á heilbrigðistæknimarkaðnum hafa um árabil kvartað undan stöðu Origo og forvera fyrirtækisins. Einn þeirra forvera var EMR hugbúnaður sem rann inn í Nýherja, síðar Origo. Árið 2011 komst Samkeppniseftirlitið (SE) að þeirri niðurstöðu að sú staða væri „óheppileg í samkeppnislegu tilliti að sami aðilinn eigi heilbrigðisnet [Heklu] og hugbúnað sem netið notar og er í samkeppni við aðra aðila sem selja sambærilegan hugbúnað.“ Samkeppniseftirlitið ákvað á þeim tíma að taka ekki á málinu vegna þeirra fyrirætlana þáverandi ráðuneytis heilbrigðismála að bjóða út hönnun á nýju heilbrigðisneti sem tæki við af Heklu og yrði að fullu í eigu ráðuneytisins. Raunar taldi SE nægilegt að sami aðili, eða tengdir aðilar, ættu ekki bæði heilbrigðisnetið og hugbúnað sem notaðist við það í samkeppni við aðra. Embætti landlæknis tók við Heklu-kerfinu og tilkynnti SE undir árslok 2012 að embættið hefði keypt kerfið. Eftir það hefur Samkeppniseftirlitið ekki séð ástæðu til að aðhafast í málinu. Í skjóli þess athafnaleysis hefur Origo styrkt stöðu sína á tengdum mörkuðum enn frekar. Eins og áður sagði, taldi kærunefnd útboðsmála að Heklu-kerfið væri í eigu Origo. Í svörum Embættis landlæknis til FA kemur fram að allir samningar um áðurnefnd kerfi séu bundnir hugverkarétti Origo hf. „Embætti landlæknis keypti hugverkarétt að eldri útgáfu Heklu árið 2012 en Origo á samt sem áður hugverkarétt að kerfinu,“ segir þar (leturbreyting greinarhöfundar). Með öðrum orðum er sú staða, sem Samkeppniseftirlitið taldi óviðunandi árið 2011, ennþá uppi. Sama fyrirtækið á kerfið og rekur það og selur heilbrigðistæknilausnir sem þurfa að tengjast því, í beinni samkeppni við önnur heilbrigðistæknifyrirtæki. Þetta er allsendis óviðunandi staða og fyllsta ástæða fyrir samkeppnisyfirvöld að taka á henni. Sérsniðin útboð Í bréfi Embættis landlæknis kemur fram að undanfarin misseri hafi embættið í stórauknum mæli farið í útboð á þróun á nýjum lausnum fyrir heilbrigðiskerfið. Eitt slíkt var opinberað rétt fyrir jól, en þá efndi landlæknir til útboðs á fjarfundalausn til notkunar á heilbrigðissviði. Keppinautar Origo hafa þegar kært útboðið til kærunefndar útboðsmála vegna þess að augljóst virðist að útboðsgögn séu sniðin að tiltekinni fjarfundalausn, sem Origo hf. og Sensa ehf., samstarfsaðili Origo, höfðu þegar prófað og þróað í samstarfi við landlæknisembættið, án útboðs og þvert á lög um opinber innkaup. Það eina rétta í stöðunni hefði að sjálfsögðu verið að útiloka þau fyrirtæki frá þátttöku í útboðinu. Í útboðslýsingunni kemur sömuleiðis fram að fjarfundalausnin muni, þegar hún verður tilbúin, standa öllum notendum sjúkraskrárkerfa til boða. Með því er lausnum annarra aðila í raun rutt út af heilbrigðismarkaðnum, sem vekur áleitnar spurningar um hvort útboðið standist samkeppnislög. Hvað finnst heilbrigðisráðherranum? Í þessum efnum virðist Embætti landlæknis haga sér eins og ríki í ríkinu og líta svo á að það þurfi hvorki að taka mið af lögum um opinber innkaup né samkeppnislöggjöfinni. Það getur ekki verið vilji stjórnvalda að þannig verði haldið áfram, enda væri með því verið að skaða stórlega starfsemi ýmissa frumkvöðlafyrirtækja, sem vinna að þróun margs konar heilbrigðistæknilausna sem geta orðið til góðs fyrir samfélagið og heilsu landsmanna. Það fer því að verða áleitin spurning hvaða skoðun heilbrigðisráðherrann, sem Embætti landlæknis heyrir undir, hefur á þessum framgangsmáta stofnunarinnar. Höfundur er framkvæmdastjóri Félags atvinnurekenda.
Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun
Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar
Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar
Skoðun Borgarlína, barnleysi og bíllaus lífstíll – hentar það Kópavogi? Einar Jóhannes Guðnason skrifar
Skoðun Kynbundinn munur í tekjum á efri árum Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar
Skoðun Hvalveiðar eru ekki mannréttindi. Þetta er atvinnugrein sem hefur mistekist Ed Goodall skrifar
Skoðun Áskorun til Alþingis: Tryggið almannahagsmuni - afnemið samkeppnisundanþágu afurðastöðvanna Benedikt S. Benediktsson,Breki Karlsson,Halla Gunnarsdóttir,Ólafur Stephensen skrifar
Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun