Lagareldi í lagalegu tómarúmi Eva Dögg Davíðsdóttir skrifar 23. júní 2024 21:01 Á dögunum varð ljóst að frumvarp matvælaráðherra um lagareldi næði ekki fram að ganga á þessu þingi. Strax við framlagningu málsins í þinginu varð orðræðan neikvæð. Þar bar helst á því í umræðunni gagnrýni á það að leyfi til að stunda sjókvíaeldi yrðu ótímabundin, þó þau væru bundin töluvert strangari skilyrðum en áður hefur þekkst. Auknum verðmætum fylgir aukin ábyrgð var boðskapur frumvarpsins – en hugrenningatengslin sem vöknuðu upp við það sem almenningur skynjaði sem varanlega framsölu á auðlindum eru vond og umræðan fór úr böndunum. Þingmenn sem höfðu kannski takmarkað haft möguleika á því að kynna sér frumvarpið efnislega kyntu svo undir upplýsingaóreiðu og reiði vegna frumvarpsins og hrópuðu „Verbúðin II“. Því verður ekki stungið undir stein að sjókvíaeldi hefur lengi verið umdeilt á Íslandi og víðar. Þrátt fyrir það hefur greinin fengið að vaxa í lagalegu tómarúmi. Slíkt er sjaldnast til gæfu og sjaldnast samfélaginu eða umhverfinu í hag. Stjórnsýsluúttekt Ríkisendurskoðunar sýndi með skýrum hætti að lagarammanum og lagaframkvæmdinni var ábótavant. Undir stjórn matvælaráðherra VG hefur farið fram viðamikil endurskoðun á regluverki í atvinnugreininni og fyrir liggja skýrsla BCG um stöðu og framtíð lagareldis í Íslandi og svo stefnumótun í lagareldi sem allt lagði grunnin að þessari heildarendurskoðun á lögum um atvinnugreinina. Frumvarpið var viðamikið – í heildina taldi það 139 greinar og var afrakstur mikillar og vandaðrar vinnu af hálfu ráðuneytisins. Hvað var nýtt í frumvarpinu? Frumvarpið inniheldur ýmis nýmæli til þess fallin að bæta lagaumgjörð lagareldis á Íslandi. Það felur meðal annars í sér fortakslaust bann við stroki eldislaxa með háum fjársektum við brotum, innleiðingu smitvarnarsvæða og endurskoðun á skilgreiningu burðarþols sem tekur tillit til annars álags en bara lífræns. Friðunarsvæði eru lögfest, aukið eftirlit með greininni og hækkun fjárveitinga til eftirlitsaðila og nýtt kerfi fyrir afföll og lús innleitt. Hefði þetta náð fram að ganga þá hefðum við verið að ganga töluvert lengra en nágrannalönd okkar – allt með það að markmiði að stuðla að betri stjórnun og umhverfisvernd í atvinnugreinunum sem falla undir lagareldi sem er afar mikilvægt fyrir þau samfélög sem búa við sjókvíaeldi. Atvinnugreinin sjálf hefur lengi kallað eftir skýrari lagaramma um þessa atvinnugrein – og landeldi og aðrar nýjar greinar á borð við hafeldi og fjarðabeit hafa kallað eftir hinu sama. Vinna atvinnuveganefndar, hvar undirrituð er einn nefndarmaður meirihlutans, var brött og snörp eftir hávær hróp samfélagsins og þingheims vegna óánægju með 33. grein frumvarpsins, sem varðaði útgáfu ótímabundinna leyfa. Það var samhljómur um að tímabinda leyfin meðal nefndarmanna. Einnig voru lokaðar kvíar og notkun ófrjórra eða kynlausra fiska ræddar á vettvangi nefndarinnar og möguleikar á því að greinin færðist hraðar í þá átt voru skoðaðar. Það eru nú þegar hvatar til staðar í formi minni gjaldtöku sé slíkt nýtt í sjókvíaeldi en ljóst er að hér eru mikil sóknarfæri. Tækniþróun er hröð í þessum geira sem og öðrum og það er von um að á næstu árum munum við komast á þann stað að geta sett sólarlagsákvæði um opnar kvíar og frjóan fisk – einhvern tímann verður það vonandi fjarstæða að stunda sjókvíaeldi á þann hátt sem við þekkjum í dag. Á hverju strandaði? Það getur verið sársaukafullt að fara í stórtækar kerfisbreytingar. Sér í lagi þegar um ræðir umdeilda atvinnugrein sem hefur fengið að vaxa fram án mikilla inngripa. Vinstri græn voru tilbúin í slíka endurskoðun og þá gagnrýni ýmissa hagaðila sem að málinu koma, sem er óhjákvæmilegt þegar verið er að reyna að ná utan um veikburða og brotakennda stjórnsýslu um grein sem hefur vaxið alltof hratt á síðustu árum og mun líklega vaxa enn hraðar á komandi árum. Í meirihlutanum greindi okkur á um fjárhæð sektargreiðslna vegna stroks sem lagt var upp með í frumvarpinu að yrðu háar gegn ótímabundnu leyfi. Þær áttu vissulega að vera hærri en e.t.v. gengur og gerist vegna brots á lögum við nýtingu náttúruauðlinda en líka endurspegla alvarleika brotsins. Að mínu mati og okkar í VG er löngu tímabært að herða skrúfurnar í þeim tilfellum þegar auðlindanýting sameiginlegra gæða, s.s. hafbolsins, stenst ekki sjálfsagðar kröfur og lög og reglur þar um. Frá þessu vildum við ekki kvika þó í meirihlutanum höfum við orðið ásátt um að áeggjan matvælaráðherra að tímabinda rekstrarleyfin. En í ljósi áhrifa frá greininni þá er að mínu mati ekki réttlætanlegt að lækka sektir fyrir þá sem ekki sinna sínu starfi samkvæmt settum reglum, þar sem ábyrgð og afleiðingar þurfa að vera skýrar og strangar. Því miður var ekki samhljómur innan meirihlutans hvað þetta varðar og úr varð að tíminn rann út og ekki var hægt að komast að samkomulagi fyrir þinghlé. Ég bind þó vonir við að matvælaráðherra leggi fram frumvarp um lagareldi, nú með ákvæði um tímabundin leyfi, strax á fyrstu dögum komandi haustþings. Hvað tekur við? Strokatburðir á stórum skala, stórfelld útbreiðsla laxalúsar og afföll langt fram yfir það sem ásættanlegt er eru alla jafna bein afleiðing gáleysis, lélegrar stjórnsýslu og skorts á lagalegum ramma. En þó er ekkert sem útilokar að slíkt endurtaki sig. Ég hræðist langtímaafleiðingar lagaleysis – það er vont til þess að hugsa að strok er enn ekki bannað með lögum. Ég hræðist líka að við munum fyrr en síðar þurfa að draga þennan lærdóm um afleiðingar lagalegs tómarúms – aftur – á dýrkeyptan máta fyrir náttúru, fyrir villta laxinn og samfélagið allt. Höfundur er þingmaður Vinstri Grænna Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Fiskeldi Vinstri græn Alþingi Mest lesið D-vítamín mín besta forvörn Auður Elisabet Jóhannsdóttir Skoðun Við vitum alveg upphafið Guðný Níelsen Skoðun Ríkisstofnun rassskellt Björn Ólafsson Skoðun Leiðréttingin leiðrétt Sigurgeir Brynjar Kristgeirsson Skoðun Varalitur á skattagrísinum Helgi Brynjarsson Skoðun Hugrekki getur af sér hugrekki Þorbjörg Þorvaldsdóttir Skoðun Mikilvægt skref til sáttar Guðmundur Ari Sigurjónsson Skoðun Það er flókið að eiga næstum 500 milljarða króna á Íslandi Þórður Snær Júlíusson Skoðun Mun mannkynið lifa af gervigreindina? Björgmundur Örn Guðmundsson Skoðun Hvað skiptir okkur mestu máli? Dóra Guðrún Guðmundsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Mun mannkynið lifa af gervigreindina? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ríkisstofnun rassskellt Björn Ólafsson skrifar Skoðun Gjaldfrjálsar skólamáltíðir – margþættur ávinningur Ludvig Guðmundsson,Guðrún E. Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Orkuöflun á eyjaklösum - Vestmannaeyjar og Orkneyjar Gísli Stefánsson skrifar Skoðun Hugrekki getur af sér hugrekki Þorbjörg Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun D-vítamín mín besta forvörn Auður Elisabet Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Húmanisminn í kærleikanum og kærleikurinn í húmanismanum Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Helför gyðinga gegn íbúum Palestínu Birgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Leiðréttingin leiðrétt Sigurgeir Brynjar Kristgeirsson skrifar Skoðun Hvað skiptir okkur mestu máli? Dóra Guðrún Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Mikilvægt skref til sáttar Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Staðið með þjóðinni Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Við vitum alveg upphafið Guðný Níelsen skrifar Skoðun Betri nýting á tíma og fjármunum Reykjavíkurborgar 3/3 Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Varalitur á skattagrísinum Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Við eigum ekki efni á vonleysi né uppgjöf Magnús Magnússon skrifar Skoðun Hingað og ekki lengra Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Hagsmunir heildarinnar - Kafli eitt: Tómlæti Íslendinga Hannes Örn Blandon skrifar Skoðun Þegar líða fer að jólum Ísak Hilmarsson skrifar Skoðun Svansvottaðar íbúðir – fjárfesting í lífsgæðum Bergþóra Góa Kvaran skrifar Skoðun D-vítamín mín besta forvörn Auður Elisabet Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Hættulegt tal Sjálfstæðisflokksins og Viðskiptaráðs Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Þetta má ekki gerast aftur! - Álag á útsvar Sveinn Ægir Birgisson skrifar Skoðun Meistaragráða í lífsreynslu Elín Ebba Ásmundsdóttir skrifar Skoðun Stjórnvöld, Óskar á heima hér! Þóra Andrésdóttir skrifar Skoðun Dvel þú í draumahöll Hugrún Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Níðingsverk Jón Daníelsson skrifar Skoðun Umhverfi, heilsa og skólamáltíðir Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Æji nei innflytjendur Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Stríðsglæpir sem munu ekki gleymast! Hjálmtýr Heiðdal skrifar Sjá meira
Á dögunum varð ljóst að frumvarp matvælaráðherra um lagareldi næði ekki fram að ganga á þessu þingi. Strax við framlagningu málsins í þinginu varð orðræðan neikvæð. Þar bar helst á því í umræðunni gagnrýni á það að leyfi til að stunda sjókvíaeldi yrðu ótímabundin, þó þau væru bundin töluvert strangari skilyrðum en áður hefur þekkst. Auknum verðmætum fylgir aukin ábyrgð var boðskapur frumvarpsins – en hugrenningatengslin sem vöknuðu upp við það sem almenningur skynjaði sem varanlega framsölu á auðlindum eru vond og umræðan fór úr böndunum. Þingmenn sem höfðu kannski takmarkað haft möguleika á því að kynna sér frumvarpið efnislega kyntu svo undir upplýsingaóreiðu og reiði vegna frumvarpsins og hrópuðu „Verbúðin II“. Því verður ekki stungið undir stein að sjókvíaeldi hefur lengi verið umdeilt á Íslandi og víðar. Þrátt fyrir það hefur greinin fengið að vaxa í lagalegu tómarúmi. Slíkt er sjaldnast til gæfu og sjaldnast samfélaginu eða umhverfinu í hag. Stjórnsýsluúttekt Ríkisendurskoðunar sýndi með skýrum hætti að lagarammanum og lagaframkvæmdinni var ábótavant. Undir stjórn matvælaráðherra VG hefur farið fram viðamikil endurskoðun á regluverki í atvinnugreininni og fyrir liggja skýrsla BCG um stöðu og framtíð lagareldis í Íslandi og svo stefnumótun í lagareldi sem allt lagði grunnin að þessari heildarendurskoðun á lögum um atvinnugreinina. Frumvarpið var viðamikið – í heildina taldi það 139 greinar og var afrakstur mikillar og vandaðrar vinnu af hálfu ráðuneytisins. Hvað var nýtt í frumvarpinu? Frumvarpið inniheldur ýmis nýmæli til þess fallin að bæta lagaumgjörð lagareldis á Íslandi. Það felur meðal annars í sér fortakslaust bann við stroki eldislaxa með háum fjársektum við brotum, innleiðingu smitvarnarsvæða og endurskoðun á skilgreiningu burðarþols sem tekur tillit til annars álags en bara lífræns. Friðunarsvæði eru lögfest, aukið eftirlit með greininni og hækkun fjárveitinga til eftirlitsaðila og nýtt kerfi fyrir afföll og lús innleitt. Hefði þetta náð fram að ganga þá hefðum við verið að ganga töluvert lengra en nágrannalönd okkar – allt með það að markmiði að stuðla að betri stjórnun og umhverfisvernd í atvinnugreinunum sem falla undir lagareldi sem er afar mikilvægt fyrir þau samfélög sem búa við sjókvíaeldi. Atvinnugreinin sjálf hefur lengi kallað eftir skýrari lagaramma um þessa atvinnugrein – og landeldi og aðrar nýjar greinar á borð við hafeldi og fjarðabeit hafa kallað eftir hinu sama. Vinna atvinnuveganefndar, hvar undirrituð er einn nefndarmaður meirihlutans, var brött og snörp eftir hávær hróp samfélagsins og þingheims vegna óánægju með 33. grein frumvarpsins, sem varðaði útgáfu ótímabundinna leyfa. Það var samhljómur um að tímabinda leyfin meðal nefndarmanna. Einnig voru lokaðar kvíar og notkun ófrjórra eða kynlausra fiska ræddar á vettvangi nefndarinnar og möguleikar á því að greinin færðist hraðar í þá átt voru skoðaðar. Það eru nú þegar hvatar til staðar í formi minni gjaldtöku sé slíkt nýtt í sjókvíaeldi en ljóst er að hér eru mikil sóknarfæri. Tækniþróun er hröð í þessum geira sem og öðrum og það er von um að á næstu árum munum við komast á þann stað að geta sett sólarlagsákvæði um opnar kvíar og frjóan fisk – einhvern tímann verður það vonandi fjarstæða að stunda sjókvíaeldi á þann hátt sem við þekkjum í dag. Á hverju strandaði? Það getur verið sársaukafullt að fara í stórtækar kerfisbreytingar. Sér í lagi þegar um ræðir umdeilda atvinnugrein sem hefur fengið að vaxa fram án mikilla inngripa. Vinstri græn voru tilbúin í slíka endurskoðun og þá gagnrýni ýmissa hagaðila sem að málinu koma, sem er óhjákvæmilegt þegar verið er að reyna að ná utan um veikburða og brotakennda stjórnsýslu um grein sem hefur vaxið alltof hratt á síðustu árum og mun líklega vaxa enn hraðar á komandi árum. Í meirihlutanum greindi okkur á um fjárhæð sektargreiðslna vegna stroks sem lagt var upp með í frumvarpinu að yrðu háar gegn ótímabundnu leyfi. Þær áttu vissulega að vera hærri en e.t.v. gengur og gerist vegna brots á lögum við nýtingu náttúruauðlinda en líka endurspegla alvarleika brotsins. Að mínu mati og okkar í VG er löngu tímabært að herða skrúfurnar í þeim tilfellum þegar auðlindanýting sameiginlegra gæða, s.s. hafbolsins, stenst ekki sjálfsagðar kröfur og lög og reglur þar um. Frá þessu vildum við ekki kvika þó í meirihlutanum höfum við orðið ásátt um að áeggjan matvælaráðherra að tímabinda rekstrarleyfin. En í ljósi áhrifa frá greininni þá er að mínu mati ekki réttlætanlegt að lækka sektir fyrir þá sem ekki sinna sínu starfi samkvæmt settum reglum, þar sem ábyrgð og afleiðingar þurfa að vera skýrar og strangar. Því miður var ekki samhljómur innan meirihlutans hvað þetta varðar og úr varð að tíminn rann út og ekki var hægt að komast að samkomulagi fyrir þinghlé. Ég bind þó vonir við að matvælaráðherra leggi fram frumvarp um lagareldi, nú með ákvæði um tímabundin leyfi, strax á fyrstu dögum komandi haustþings. Hvað tekur við? Strokatburðir á stórum skala, stórfelld útbreiðsla laxalúsar og afföll langt fram yfir það sem ásættanlegt er eru alla jafna bein afleiðing gáleysis, lélegrar stjórnsýslu og skorts á lagalegum ramma. En þó er ekkert sem útilokar að slíkt endurtaki sig. Ég hræðist langtímaafleiðingar lagaleysis – það er vont til þess að hugsa að strok er enn ekki bannað með lögum. Ég hræðist líka að við munum fyrr en síðar þurfa að draga þennan lærdóm um afleiðingar lagalegs tómarúms – aftur – á dýrkeyptan máta fyrir náttúru, fyrir villta laxinn og samfélagið allt. Höfundur er þingmaður Vinstri Grænna
Skoðun Gjaldfrjálsar skólamáltíðir – margþættur ávinningur Ludvig Guðmundsson,Guðrún E. Gunnarsdóttir skrifar
Skoðun Húmanisminn í kærleikanum og kærleikurinn í húmanismanum Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar