Er aukin fræðsla um kólesteról og mettaða fitu virkilega upplýsingaóreiða? Sigurður Örn Ragnarsson skrifar 20. desember 2024 12:00 Nýlega fór í loftið hlaðvarp þar sem Axel F. Sigurðsson, sérfræðingur í hjarta- og lyflækningum ræddi um hlutverk kólesteróls í tilurð hjarta-og æðasjúkdóma. Skemmst er frá því að segja að hlaðvarpið vakti mikla athygli bæði í fjölmiðlum sem og á samfélagsmiðlum. Í kjölfarið kom upp nokkur gagnrýni þar sem bent er á að verið sé að valda upplýsingaóreiðu um mettaða fitu sem og kólesteról. Það er ágætt að rifja upp orðið “upplýsingaóreiða” en hugtakið felur í sér misupplýsingar, rangupplýsingar og meinupplýsingar þar sem röngum eða misvísandi upplýsingum er deilt, hvort ætlunin sé sú eða ekki. En ef við skoðum það sem Axel hafði að segja, var raunverulega um svokallaða upplýsingaóreiðu að ræða? Megininntakið var það að fituflutningskerfi líkamans er gríðarlega flókið fyrirbæri þar sem margir þættir spila saman og þegar upp er staðið skiptir meira máli að tileinka sér hreint mataræði til að viðhalda heilbrigði, frekar en að einblína sérstaklega á að lækka LDL kólesteról, sem til mikillar einföldunar hefur verið nefnt “slæma kólesterólið”. Skoðum þessa punkta aðeins nánar. Einn stór annmarki á rannsóknum er tengjast næringu og næringarinntöku er að það er gríðarlega erfitt að framkvæma þær á þann hátt að hægt sé að segja til með algjörri vissu um hvort ákveðnir hlutir valdi skaða eða séu hjálplegir. Gjarnan er um að ræða faraldsfræðilegar rannsóknir þar sem spurningalistar eru notaðir til að fá einstaklinga til að áætla inntöku vissra næringarefna og matvæla yfir langt tímabil og gefur að skilja að slíkar rannsóknaraðferðir geta haft í för með sér töluvert mikla skekkju. Sumar rannsóknir sýna t.a.m. allt að 25% skekkju þegar inntaka fólks er skoðuð til móts við það hvað einstaklingar telja sig borða undir stýrðum aðstæðum, sbr. https://doi.org/10.1017/S0007114514000154. Einnig er mikilvægt að hafa í huga að faraldsfræðilegar rannsóknir geta aldrei sagt til um orsakasamband heldur eingöngu gefið til kynna fylgni á milli breyta sem þar eru skoðaðar. Það kemur því ekki á óvart að hægt sé að finna faraldsfræðilegar rannsóknir og meta-greiningar sem sýna bæði fram á fylgni milli neyslu mettaðrar fitu og hjarta- og æðasjúkdóma líkt og komið hefur fram í umfjöllun næringar- og lýðheilsufræðinga en einnig aðrar sem sýna ekki fram á slík tengsl. Ekki þarf að leita langt til að finna þrjár stórar rannsóknir birtar í The American Journal of Clinical Nutrition (https://doi.org/10.3945/ajcn.2009.27725), BMJ (https://doi.org/10.1136/bmj.h3978) og The Lancet (https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(17)32252-3/fulltext) sem sýna engin tengsl á milli neyslu mettaðrar fitu annars vegar og hjarta- og æðasjúkdóma hins vegar. Þegar misræmi af þessu tagi kemur upp í rannsóknum gefur auga leið að erfitt er að taka skýra afstöðu til áhrifa þeirrar breytu sem verið er að skoða. Þetta hefur leitt til þess að sérfræðingar hafa um árabil deilt um hvort réttlætanlegt se að ráðleggja fólki að takmarka neyslu mettaðrar fitu, og ef svo er, hvað eigi þá að koma í staðinn. En hvað skiptir þá máli? Ef skoðuð er úrvinnsla gagna úr stórum rannsóknum á borð við Framingham og MESA kemur í ljós að HDL kólesteról (þetta “góða”) og þríglýseríð magn í blóði er allt að fjórfalt betra til að spá fyrir um áhættu á hjarta- og æðasjúkdómum heldur en LDL kólesteról eitt og sér. Með tíð og tíma hefur síðan komið í ljós að hátt HDL er ekki beint verndandi fyrir hjarta- og æðasjúkdóma heldur eru almennt heilbrigðari einstaklingar sem fá sjaldnar kransæðaþrengingar líklegri til að hafa hátt HDL. Lágt þríglýseríð magn í blóði er síðan annar þáttur sem endurspeglar oft á tíðum vel hversu efnaskiptalega heilbrigðir einstaklingar eru. Þá eru einstaklingar með slæma blóðsykurstjórnun eða lága súrefnisupptöku einnig líklegri til að fá hjarta- og æðasjúkdóma heldur en þau sem hafa þessa þætti í lagi https://doi.org/10.1001/jamanetworkopen.2018.3605. Við getum haldið áfram að eyða tíma í að ræða fram og til baka um rannsóknir sem tengja blóðfitur með einum eða öðrum hætti við hjarta- og æðasjúkdóma, en þegar öllu er á botninn hvolft, þá virðist skipta mestu máli að vera efnaskiptalega heilbrigð(ur), viðhalda góðum vöðvamassa og úthaldi og sofa vel. Þegar kemur að næringu má álykta að það sem skili hvað mestum ávinningi sé hreint og óunnið fæði sem næst upprunanum þar sem lögð er áhersla á að borða í takt við orkuþarfir og ná inn nægilega miklu magni prótína. Axel hvatti ekki til aukinnar neyslu mettaðrar fitu en benti á að varasamt sé að setja slíkar fitusýrur undir einn og sama hatt, horfa þurfi á matinn sjálfann, hráefnið og hvernig það er unnið og eldað. Upprunaleg skilaboð Axels, að borða í takt við það að viðhalda heilbrigði frekar en endilega til þess að lækka LDL kólesteról hljóma því ekkert svo fjarstæðukennd, eða hvað? Ef markmiðið er að bæta heilsu þjóðarinnar og draga úr hjarta- og æðasjúkdómum væri því vænlegast til árangurs að taka undir þessa hvatningu Axels F. Sigurðssonar, sérfræðings í hjartalækningum. Höfundur er áhugamaður um almenna heilsu og kólesteról. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heilsa Heilbrigðismál Mest lesið Evrópumet! Háskólamenntun minnst metin á Íslandi Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Þegar ég fékk séns Heiða Ingimarsdóttir Skoðun Verður greinilega að vera Ísrael Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Þegar samfélagið þagnar Benóný Valur Jakobsson Skoðun Ríkið tekur – landsbyggðirnar fá minna Hjálmar Bogi Hafliðason Skoðun Morðæðið á Gaza - Vitfirringin má ekki eyðileggja mennskuna Jón Baldvin Hannesson Skoðun Dóru Björt svarað! Jón G. Hauksson Skoðun Þegar þeir sem segjast þjóna þjóðinni ráðast á hana Ágústa Árnadóttir Skoðun Ekki mínir hagsmunir Berglind Hlín Baldursdóttir Skoðun Ísland og hafið: viðbrögð við brotum Ísraels á alþjóðalögum Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Magnús Magnússon Skoðun Skoðun Skoðun Hoppað yfir girðingarnar Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Þegar ég fékk séns Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Verður greinilega að vera Ísrael Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Evrópumet! Háskólamenntun minnst metin á Íslandi Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Ríkið tekur – landsbyggðirnar fá minna Hjálmar Bogi Hafliðason skrifar Skoðun Snjallasta stefnubreyting Samfylkingarinnar Jóhann Frímann Arinbjarnarson skrifar Skoðun Þegar samfélagið þagnar Benóný Valur Jakobsson skrifar Skoðun Stjórnleysi í íslenskri dýravernd Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Olíumjólk Sigurður Ingi Friðleifsson skrifar Skoðun Leikskólagjöld í Kópavogi þau hæstu á landinu Örn Arnarson skrifar Skoðun Pólitískur gúmmítékki Jens Garðar Helgason skrifar Skoðun Þegar bændur bregðast dýrum sínum – Valda þeim þjáningu og skelfilegum dauðdaga Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Morðæðið á Gaza - Vitfirringin má ekki eyðileggja mennskuna Jón Baldvin Hannesson skrifar Skoðun Orðsins fyllsta merking Eiríkur Kristjánsson skrifar Skoðun Dóru Björt svarað! Jón G. Hauksson skrifar Skoðun Ísland og hafið: viðbrögð við brotum Ísraels á alþjóðalögum Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Magnús Magnússon skrifar Skoðun Ekki mínir hagsmunir Berglind Hlín Baldursdóttir skrifar Skoðun Ætlar vinstri meirihlutinn að skila auðu? Þórdís Lóa Þórhalldóttir skrifar Skoðun Óásættanleg málsmeðferð Linda Íris Emilsdóttir,Katrín Oddsdóttir skrifar Skoðun Fjárfestavernd sem gengur of langt? Baldvin Ingi Sigurðsson skrifar Skoðun Æfðu þig í virkum og uppbyggilegum viðbrögðum Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Samþjöppunin hefur ekkert að gera með veiðigjöldin Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Aðför Vinnueftirlits að hagsmunum slasaðra. Steinar Harðarson skrifar Skoðun Þegar þeir sem segjast þjóna þjóðinni ráðast á hana Ágústa Árnadóttir skrifar Skoðun Karlar, piltar og strákar Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Eiga ellilífeyrir og örorkubætur að fylgja launavísitölu? Haukur Arnþórsson skrifar Skoðun Ísland verður að vernda hafið og fiskimiðin frá námuvinnslu á hafsbotni Laura Sólveig Lefort Scheefer,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir,Belén García Ovide,Huld Hafliðadóttir skrifar Skoðun Nennið þið plís blessaða ríkisstjórn! Derek T. Allen skrifar Skoðun Ertu klár? Jakob Smári Magnússon skrifar Skoðun Kengúrur eða Þorskar: Hver forritar framtíð Íslands? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Sjá meira
Nýlega fór í loftið hlaðvarp þar sem Axel F. Sigurðsson, sérfræðingur í hjarta- og lyflækningum ræddi um hlutverk kólesteróls í tilurð hjarta-og æðasjúkdóma. Skemmst er frá því að segja að hlaðvarpið vakti mikla athygli bæði í fjölmiðlum sem og á samfélagsmiðlum. Í kjölfarið kom upp nokkur gagnrýni þar sem bent er á að verið sé að valda upplýsingaóreiðu um mettaða fitu sem og kólesteról. Það er ágætt að rifja upp orðið “upplýsingaóreiða” en hugtakið felur í sér misupplýsingar, rangupplýsingar og meinupplýsingar þar sem röngum eða misvísandi upplýsingum er deilt, hvort ætlunin sé sú eða ekki. En ef við skoðum það sem Axel hafði að segja, var raunverulega um svokallaða upplýsingaóreiðu að ræða? Megininntakið var það að fituflutningskerfi líkamans er gríðarlega flókið fyrirbæri þar sem margir þættir spila saman og þegar upp er staðið skiptir meira máli að tileinka sér hreint mataræði til að viðhalda heilbrigði, frekar en að einblína sérstaklega á að lækka LDL kólesteról, sem til mikillar einföldunar hefur verið nefnt “slæma kólesterólið”. Skoðum þessa punkta aðeins nánar. Einn stór annmarki á rannsóknum er tengjast næringu og næringarinntöku er að það er gríðarlega erfitt að framkvæma þær á þann hátt að hægt sé að segja til með algjörri vissu um hvort ákveðnir hlutir valdi skaða eða séu hjálplegir. Gjarnan er um að ræða faraldsfræðilegar rannsóknir þar sem spurningalistar eru notaðir til að fá einstaklinga til að áætla inntöku vissra næringarefna og matvæla yfir langt tímabil og gefur að skilja að slíkar rannsóknaraðferðir geta haft í för með sér töluvert mikla skekkju. Sumar rannsóknir sýna t.a.m. allt að 25% skekkju þegar inntaka fólks er skoðuð til móts við það hvað einstaklingar telja sig borða undir stýrðum aðstæðum, sbr. https://doi.org/10.1017/S0007114514000154. Einnig er mikilvægt að hafa í huga að faraldsfræðilegar rannsóknir geta aldrei sagt til um orsakasamband heldur eingöngu gefið til kynna fylgni á milli breyta sem þar eru skoðaðar. Það kemur því ekki á óvart að hægt sé að finna faraldsfræðilegar rannsóknir og meta-greiningar sem sýna bæði fram á fylgni milli neyslu mettaðrar fitu og hjarta- og æðasjúkdóma líkt og komið hefur fram í umfjöllun næringar- og lýðheilsufræðinga en einnig aðrar sem sýna ekki fram á slík tengsl. Ekki þarf að leita langt til að finna þrjár stórar rannsóknir birtar í The American Journal of Clinical Nutrition (https://doi.org/10.3945/ajcn.2009.27725), BMJ (https://doi.org/10.1136/bmj.h3978) og The Lancet (https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(17)32252-3/fulltext) sem sýna engin tengsl á milli neyslu mettaðrar fitu annars vegar og hjarta- og æðasjúkdóma hins vegar. Þegar misræmi af þessu tagi kemur upp í rannsóknum gefur auga leið að erfitt er að taka skýra afstöðu til áhrifa þeirrar breytu sem verið er að skoða. Þetta hefur leitt til þess að sérfræðingar hafa um árabil deilt um hvort réttlætanlegt se að ráðleggja fólki að takmarka neyslu mettaðrar fitu, og ef svo er, hvað eigi þá að koma í staðinn. En hvað skiptir þá máli? Ef skoðuð er úrvinnsla gagna úr stórum rannsóknum á borð við Framingham og MESA kemur í ljós að HDL kólesteról (þetta “góða”) og þríglýseríð magn í blóði er allt að fjórfalt betra til að spá fyrir um áhættu á hjarta- og æðasjúkdómum heldur en LDL kólesteról eitt og sér. Með tíð og tíma hefur síðan komið í ljós að hátt HDL er ekki beint verndandi fyrir hjarta- og æðasjúkdóma heldur eru almennt heilbrigðari einstaklingar sem fá sjaldnar kransæðaþrengingar líklegri til að hafa hátt HDL. Lágt þríglýseríð magn í blóði er síðan annar þáttur sem endurspeglar oft á tíðum vel hversu efnaskiptalega heilbrigðir einstaklingar eru. Þá eru einstaklingar með slæma blóðsykurstjórnun eða lága súrefnisupptöku einnig líklegri til að fá hjarta- og æðasjúkdóma heldur en þau sem hafa þessa þætti í lagi https://doi.org/10.1001/jamanetworkopen.2018.3605. Við getum haldið áfram að eyða tíma í að ræða fram og til baka um rannsóknir sem tengja blóðfitur með einum eða öðrum hætti við hjarta- og æðasjúkdóma, en þegar öllu er á botninn hvolft, þá virðist skipta mestu máli að vera efnaskiptalega heilbrigð(ur), viðhalda góðum vöðvamassa og úthaldi og sofa vel. Þegar kemur að næringu má álykta að það sem skili hvað mestum ávinningi sé hreint og óunnið fæði sem næst upprunanum þar sem lögð er áhersla á að borða í takt við orkuþarfir og ná inn nægilega miklu magni prótína. Axel hvatti ekki til aukinnar neyslu mettaðrar fitu en benti á að varasamt sé að setja slíkar fitusýrur undir einn og sama hatt, horfa þurfi á matinn sjálfann, hráefnið og hvernig það er unnið og eldað. Upprunaleg skilaboð Axels, að borða í takt við það að viðhalda heilbrigði frekar en endilega til þess að lækka LDL kólesteról hljóma því ekkert svo fjarstæðukennd, eða hvað? Ef markmiðið er að bæta heilsu þjóðarinnar og draga úr hjarta- og æðasjúkdómum væri því vænlegast til árangurs að taka undir þessa hvatningu Axels F. Sigurðssonar, sérfræðings í hjartalækningum. Höfundur er áhugamaður um almenna heilsu og kólesteról.
Ísland og hafið: viðbrögð við brotum Ísraels á alþjóðalögum Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Magnús Magnússon Skoðun
Skoðun Þegar bændur bregðast dýrum sínum – Valda þeim þjáningu og skelfilegum dauðdaga Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Ísland og hafið: viðbrögð við brotum Ísraels á alþjóðalögum Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Magnús Magnússon skrifar
Skoðun Ísland verður að vernda hafið og fiskimiðin frá námuvinnslu á hafsbotni Laura Sólveig Lefort Scheefer,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir,Belén García Ovide,Huld Hafliðadóttir skrifar
Ísland og hafið: viðbrögð við brotum Ísraels á alþjóðalögum Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Magnús Magnússon Skoðun