Upplýsingahernaður Helgi Hrafn Gunnarsson skrifar 6. janúar 2025 17:01 Það er upplýsingastríð í gangi sem almenningi er mestmegnis ósýnilegt, þótt almenningur sé sjálfur fórnarlambið. Í því eru margir þátttakendur, sem í stuttu máli má lýsa sem valdhyggjuöflum, en einn er þó beinlínis stofnanavæddur og skipulagður hluti stríðsrekstrar, og er það stríðsvél Rússlands. Réttar upplýsingar Skoðanaskipti einstaklinga með ólík sjónarmið er frumforsenda þess að lýðræðislegir ferlar virki þannig að þjóðfélög dragi réttar ályktanir og taki réttar ákvarðanir. Allt þetta er háð réttum upplýsingum. Því meira af réttum upplýsingum, því líklegri eru skynsamlegar ályktanir og réttar ákvarðanir. Því minna af réttum upplýsingum og meira af röngum, því líklegri eru mistök af öllu tagi. Því þvældari, ringlaðari og heiftarlegri sem öll skoðanaskipti eru, og þannig lýðræðislegu ferlarnir í kjölfarið, því betra fyrir gerræðisríki eins og Rússland. Lýðræðisríki eru hins vegar jafnan minni, enda virða þau undantekningalítið tilvistarrétt hvors annars en sinna hernaðarlegum varnarhagsmunum sínum með samningum og samstarfi sín á milli. Augljóslega krefst slíkt samstarf ákveðinnar samheldni, sem í kjölfarið verður að byggja á nokkurn veginn sameiginlegri sýn á það hver veruleikinn er hverju sinni, og sú sameiginlega sýn byggir á því að sem flestir innri aðilar hafi réttar upplýsingar. Sannfæring er ekki markmiðið Þannig skiptir engu máli fyrir Rússland hverju fólk trúir í sjálfu sér, svo lengi sem ekki of margir þátttakendur í samtalinu trúa því sem er satt og rétt. Markmið upplýsingastríðsins er því alls ekki að sannfæra einn eða neinn um ágæti neins málstaðar, heldur um að telja fólki trú um að sannleikurinn sé í grundvallaratriðum óaðgengilegur og venjulegu fólki ofviða. Best er ef fólk veigrar sér við að taka þátt í samtölum yfirhöfuð, og að það skipti sér þá ellegar í margar, litlar, grjótharðar fylkingar sem dreifa athygli og umræðu sem víðast, jafnvel um smáatriði. Undir þessum kringumstæðum er mun auðveldara fyrir gerræðisríki eins og Rússland að athafna sig eins og þeim sýnist vegna þess að viðnámsþróttur og samheldni lýðræðisríkjanna er þá minni. Sannleikurinn er flókinn en lygin einföld Sá grundvallargalli er við sannleiksleitina, að lygi og rangfærslur dreifast betur en sannleikur og röksemd, vegna þess að það eru takmörk fyrir því hversu einfaldur sannleikurinn verður áður en hann hættir að vera sannur, en lygi og rangfærslur má einfalda eftir geðþótta. Það má síðan hrúga út litlum, snjöllum, einföldum upphrópunum, slagorðum og gysi, til að það líti út fyrir að vera efnismeira eða óumdeildara en það raunverulega er. Verst er þó þegar rangfærslur innihalda einhvern smávægilegan sannleika, sem höfðar þá til þeirra sem þekkja hann, en fela einnig í sér ofureinföldun, kenna röngu vandamáli um eða á annan hátt afvegaleiðir. Þannig er hálfsannleikur oft verri en bláköld lygi, því að hálfsannleikur höfðar einnig til þeirra sem þekkja til efnisins, en spillir á sama tíma fyrir upplýstri umræðu. Engar einfaldar lausnir Þetta er óleyst vandamál og helstu hugmyndir um að sporna við þessu fela einnig í sér áskoranir með tilliti til opinnar umræðu. Þær geta jafnvel sjálfar átt sinn þátt í því að hindra mikilvæg skoðanaskipti, þvert á ætlaðan tilgang. Vera má að hægt sé að búa til betri lausnir, en enn sem komið er, eru þær allavega ekki augljósar, og ólíklega einfaldar. Á sama tíma er sannleiksleitin í eðli sínu erfið. Bestu leiðirnar sem við höfum til hennar eru annað hvort grundvallaðar á vísindalegri aðferð eða svokölluðu markaðstorgi hugmyndanna. Hvorugt tryggir þó að við komumst að því sem er satt, heldur gefa okkur einungis tækifæri til þess. Ef við erum til dæmis ekki reiðubúin til að trúa því sem er óþægilegt eða óheppilegt fyrir okkur, þá duga þessar aðferðir mjög skammt. Þá gera þær ekkert gagn ef við erum með öllu óviljug um að taka þátt í markaðstorgi hugmyndanna yfirhöfuð. Það sem við getum þó gert En eitt getum við þó gert, sem er að vera meðvituð um þetta, og tileinkað okkur viðhorf og samskiptavenjur í samræmi við miskunnarlausa sannleiksleit, lýðræðisgildin sjálf og eftir atvikum vísindalega aðferð. Við getum forðast óbilgirni, útskúfun og skautun, en kunnað að vera ósammála, sérstaklega um hlutina sem okkur þykja skipta mestu máli, af einmitt þeirri ástæðu að þeir skipta mestu máli. Þá er mikilvægt að við áttum okkur á, að enginn hópur eða málstaður er undanskilinn þessum hernaði. Reyndar er líklegra að mikilvægustu málstaðirnir lendi mest í honum, einmitt vegna þess að þeir eru mikilvægastir. Það hefur sjaldan, ef nokkurn tíma, reynt jafn mikið á að við öxlum ábyrgðina sem felst í frjálslyndu lýðræðisfyrirkomulagi. Lýðræðið mun falla þegar við, lýðurinn sjálfur, missum trúna á lýðræðisgildin, en þar á meðal eru opin, upplýst og málefnaleg umræða. Í dag finnst mörgum að sú leið sé með öllu ófær, og kappkosta jafnvel við að færa rök gegn henni, en þá eru fréttirnar ennþá verri. Í frjálslyndu lýðræðisfyrirkomulagi er nefnilega engin önnur leið fær. Höfundur er tækniráðgjafi og hugbúnaðarsmiður. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Helgi Hrafn Gunnarsson Mest lesið Magga Stína! Helga Völundardóttir Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson Skoðun Skoðun Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar Skoðun Fjármál framhaldsskóla Róbert Ferdinandsson skrifar Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Varhugaverð sjónarmið eða raunsæ leið? Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Dýrin skilin eftir í náttúruvá Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Skapandi leiðir í skóla- og frístundastarfi Kolbrún Þ. Pálsdóttir skrifar Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Reykjavík er meðal dreifðustu höfuðborga Evrópu Guðni Freyr Öfjörð skrifar Sjá meira
Það er upplýsingastríð í gangi sem almenningi er mestmegnis ósýnilegt, þótt almenningur sé sjálfur fórnarlambið. Í því eru margir þátttakendur, sem í stuttu máli má lýsa sem valdhyggjuöflum, en einn er þó beinlínis stofnanavæddur og skipulagður hluti stríðsrekstrar, og er það stríðsvél Rússlands. Réttar upplýsingar Skoðanaskipti einstaklinga með ólík sjónarmið er frumforsenda þess að lýðræðislegir ferlar virki þannig að þjóðfélög dragi réttar ályktanir og taki réttar ákvarðanir. Allt þetta er háð réttum upplýsingum. Því meira af réttum upplýsingum, því líklegri eru skynsamlegar ályktanir og réttar ákvarðanir. Því minna af réttum upplýsingum og meira af röngum, því líklegri eru mistök af öllu tagi. Því þvældari, ringlaðari og heiftarlegri sem öll skoðanaskipti eru, og þannig lýðræðislegu ferlarnir í kjölfarið, því betra fyrir gerræðisríki eins og Rússland. Lýðræðisríki eru hins vegar jafnan minni, enda virða þau undantekningalítið tilvistarrétt hvors annars en sinna hernaðarlegum varnarhagsmunum sínum með samningum og samstarfi sín á milli. Augljóslega krefst slíkt samstarf ákveðinnar samheldni, sem í kjölfarið verður að byggja á nokkurn veginn sameiginlegri sýn á það hver veruleikinn er hverju sinni, og sú sameiginlega sýn byggir á því að sem flestir innri aðilar hafi réttar upplýsingar. Sannfæring er ekki markmiðið Þannig skiptir engu máli fyrir Rússland hverju fólk trúir í sjálfu sér, svo lengi sem ekki of margir þátttakendur í samtalinu trúa því sem er satt og rétt. Markmið upplýsingastríðsins er því alls ekki að sannfæra einn eða neinn um ágæti neins málstaðar, heldur um að telja fólki trú um að sannleikurinn sé í grundvallaratriðum óaðgengilegur og venjulegu fólki ofviða. Best er ef fólk veigrar sér við að taka þátt í samtölum yfirhöfuð, og að það skipti sér þá ellegar í margar, litlar, grjótharðar fylkingar sem dreifa athygli og umræðu sem víðast, jafnvel um smáatriði. Undir þessum kringumstæðum er mun auðveldara fyrir gerræðisríki eins og Rússland að athafna sig eins og þeim sýnist vegna þess að viðnámsþróttur og samheldni lýðræðisríkjanna er þá minni. Sannleikurinn er flókinn en lygin einföld Sá grundvallargalli er við sannleiksleitina, að lygi og rangfærslur dreifast betur en sannleikur og röksemd, vegna þess að það eru takmörk fyrir því hversu einfaldur sannleikurinn verður áður en hann hættir að vera sannur, en lygi og rangfærslur má einfalda eftir geðþótta. Það má síðan hrúga út litlum, snjöllum, einföldum upphrópunum, slagorðum og gysi, til að það líti út fyrir að vera efnismeira eða óumdeildara en það raunverulega er. Verst er þó þegar rangfærslur innihalda einhvern smávægilegan sannleika, sem höfðar þá til þeirra sem þekkja hann, en fela einnig í sér ofureinföldun, kenna röngu vandamáli um eða á annan hátt afvegaleiðir. Þannig er hálfsannleikur oft verri en bláköld lygi, því að hálfsannleikur höfðar einnig til þeirra sem þekkja til efnisins, en spillir á sama tíma fyrir upplýstri umræðu. Engar einfaldar lausnir Þetta er óleyst vandamál og helstu hugmyndir um að sporna við þessu fela einnig í sér áskoranir með tilliti til opinnar umræðu. Þær geta jafnvel sjálfar átt sinn þátt í því að hindra mikilvæg skoðanaskipti, þvert á ætlaðan tilgang. Vera má að hægt sé að búa til betri lausnir, en enn sem komið er, eru þær allavega ekki augljósar, og ólíklega einfaldar. Á sama tíma er sannleiksleitin í eðli sínu erfið. Bestu leiðirnar sem við höfum til hennar eru annað hvort grundvallaðar á vísindalegri aðferð eða svokölluðu markaðstorgi hugmyndanna. Hvorugt tryggir þó að við komumst að því sem er satt, heldur gefa okkur einungis tækifæri til þess. Ef við erum til dæmis ekki reiðubúin til að trúa því sem er óþægilegt eða óheppilegt fyrir okkur, þá duga þessar aðferðir mjög skammt. Þá gera þær ekkert gagn ef við erum með öllu óviljug um að taka þátt í markaðstorgi hugmyndanna yfirhöfuð. Það sem við getum þó gert En eitt getum við þó gert, sem er að vera meðvituð um þetta, og tileinkað okkur viðhorf og samskiptavenjur í samræmi við miskunnarlausa sannleiksleit, lýðræðisgildin sjálf og eftir atvikum vísindalega aðferð. Við getum forðast óbilgirni, útskúfun og skautun, en kunnað að vera ósammála, sérstaklega um hlutina sem okkur þykja skipta mestu máli, af einmitt þeirri ástæðu að þeir skipta mestu máli. Þá er mikilvægt að við áttum okkur á, að enginn hópur eða málstaður er undanskilinn þessum hernaði. Reyndar er líklegra að mikilvægustu málstaðirnir lendi mest í honum, einmitt vegna þess að þeir eru mikilvægastir. Það hefur sjaldan, ef nokkurn tíma, reynt jafn mikið á að við öxlum ábyrgðina sem felst í frjálslyndu lýðræðisfyrirkomulagi. Lýðræðið mun falla þegar við, lýðurinn sjálfur, missum trúna á lýðræðisgildin, en þar á meðal eru opin, upplýst og málefnaleg umræða. Í dag finnst mörgum að sú leið sé með öllu ófær, og kappkosta jafnvel við að færa rök gegn henni, en þá eru fréttirnar ennþá verri. Í frjálslyndu lýðræðisfyrirkomulagi er nefnilega engin önnur leið fær. Höfundur er tækniráðgjafi og hugbúnaðarsmiður.
Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun
Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson Skoðun
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar
Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar
Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar
Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun
Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson Skoðun