Svefn - ein dýrmætasta gjöfin sem þú getur gefið barninu þínu Stefán Þorri Helgason skrifar 28. janúar 2025 10:00 Á nýju ári skapast oft tækifæri til að fara yfir það gamla sem er liðið, velta fyrir sér hvað hafi gengið vel og hvað má bæta á komandi ári og í þeim efnum er algengt að almenn heilsuefling komi við sögu. Heilsa er ekki bara eitthvað eitt, heldur margir áhrifaþættir sem koma saman. Margir telja að hreyfing og gott mataræði sé lykilinn að góðri heilsu en hins vegar virðist einn mikilvægasti áhrifaþátturinn að mínu mati vera að gleymast, svefn. Ef horft er á niðurstöður rannsókna, þá er auðvelt að færa rök fyrir því hvers vegna nægur svefn ætti að vera ofarlega á forgangslistanum, einkum meðal barna þegar heilaþroski er sem mestur. Því langar mig að renna stuttlega yfir hvað rannsóknir hafa sýnt okkur varðandi áhrif svefns, algengar áskoranir sem foreldrar standa frammi fyrir þegar kemur að svefnrútínum barna, sem og hjálplegar aðferðir sem hafa það markmið að leysa fyrrnefndar áskoranir. Áhrif svefns og mikilvægi Líkt og ég tók fram, þá á mest allur heilaþroski sér stað á fyrri hluta lífsskeiðsins og hafa rannsóknir sýnt að þar gegni svefn lykilhlutverki. Á meðan barn sefur fara ýmsir taugafræðilegir og lífeðlislegir ferlar af stað þar sem að heilinn byrjar m.a. að vinna úr reynslu og/eða lærdómi dagsins, flokka fyrrnefnda reynslu og koma henni á tilheyrandi vinnslusvæði, endurnýja taugafrumur, styrkja taugatengingar, sem og hreinsa óþarfa taugatengingar í burtu. Úrvinnsla þessi er mikilvæg, því með þessum hætti sér heilinn til þess að barn hafi viðunandi getu til að læra nýja hluti, leysa vandamál, nýta sköpunargáfu sína og viðhalda tilfinningalegu jafnvægi. Niðurstöður þessar hafa verið staðfestar með margvíslegum hætti, því rannsóknir hafa einnig sýnt að skortur á svefni geti haft neikvæð áhrif á svæði heilans sem snúa að minni, athygli, getunni til að leysa verkefni og/eða vandamál, sem og þeirri færni sem þarf til að viðhalda tilfinningalegu jafnvægi. Umrædd áhrif geta síðan haft í för með sér neikvæðar afleiðingar þar sem rannsóknir hafa sýnt að börn sem skortir svefn eru aukinni hættu á ýmsum erfiðleikum í daglegu lífi, hvort sem um er að ræða námstengdar- og/eða félagslegar áskoranir. Vandamál af þessum toga geta síðan leitt til þess að barn fari að þróa með sér kvíða- og þunglyndis einkenni þar sem upplifun barnsins er gjarnan sú að það hljóti að vera eitthvað að því, því það virðist ekki vera að standast þær kröfur sem ætlast er til af því. Líklega vitum við þetta öll, að svefn sé mikilvægur en málið er því miður ekki alltaf svona einfalt. Margir foreldrar þekkja þessa stöðugu baráttu við börnin sín þegar kemur að því að reyna halda svefnrútínum þeirra í föstum skorðum. Slíkar áskoranir geta haft veruleg áhrif á sálartetrið þar sem foreldrar þurfa oft á tíðum að halda í alla þá þrjósku og þolinmæði sem þau eiga eftir á tanknum til að ná tilsettum árangri. Því langar mig að fara yfir nokkrar hjálplegar leiðir sem hafa það markmið að leysa fyrrnefndar áskoranir. Verður þetta einhvern tímann betra? Stutta svarið er já, ef við nálgumst þetta rétt. Þegar verið er að hugsa til þeirra aðferða sem reynast árangursríkar, þá er gott að stilla væntingar í hóf og gera sér grein fyrir að ekkert gerist á einni nóttu. Stundum hljóma þessar aðferðir nokkuð einfaldar en þegar fram líða stundir kemur oft önnur niðurstaða í ljós þegar kemur að framkvæmdinni. Því er gott að ganga inn í þetta verkefni með tvö lykilhugtök að leiðarljósi: Þolinmæði og stöðugleika, því það mun taka tíma að breyta venjum heimilisins. Þá er mikilvægt að minna sig á að hér sé verið vinna að langtímalausnum sem mun gera bardagann þess virði. Með slíkri afstöðu að leiðarljósi verða næstu skref þeim mun auðveldari. 1. Skýrar reglur og fyrirsjáanleiki Börn þrífast vel í rútínu, einkum þegar þau vita hvers er ætlast til af þeim. Það getur því reynst þeim afar hjálplegt hafa fastan háttatíma, alltaf á ákveðnum tíma, allt eftir svefnþörfum barnsins (3-5 ára 10-13 klst., 6-12 ára 9-12 klst. og 13-18 ára 8-10 klst.). Rétt áður en háttatíminn á sér stað getur einnig verið hjálplegt að skapa róandi rútínu eins og að lesa bók, dimma ljósin, fara í hlýtt bað eða að hlusta á rólega tónlist. Þess til viðbótar hefur það reynst mörgum börnum gagnlegt að hafa þau atriði sem henta hverjum og einum í sömu röð því slíkt getur hjálpað barninu að átta sig á að háttatíminn sé að nálgast. 2. Skjánotkun Það getur verð afar hjálplegt að takmarka alla skjánotkun 1-2 klst. fyrir svefn því rannsóknir hafa sýnt að birtan sem kemur frá skjátækjunum á það til að trufla náttúrlega framleiðslu melatóníns, hormónsins sem stýrir svefni og náttúrulegum þreytumerkjum líkamans. 3. Baráttan um sjálfræðið Það er algengt að barn veiti mótspyrnu í byrjun, einkum þegar þau eru á þeim aldri þar sem þau eru að átta sig á að þau hafi ákvörðunarvald og eru að læra hvað þau komast upp með og hvað ekki. Í slíkum aðstæðum getur verið hjálplegt að leyfa þeim að hafa stjórn á einhverjum þáttum sem eru innan þeirra marka sem foreldrar setja. Hugmynd að slíku gæti verið til að mynda “Hvort viltu gera fyrst, fara í náttfötin eða bursta tennurnar?”. Slíkt getur verið hjálplegt, því í þessum aðstæðum upplifir barnið að það sé að gera málamiðlanir og hafi eitthvað um málið að segja. 4. Virk hlustun Stundum upplifir barn mikinn ótta við að sofna/sofa eitt í herberginu sínu. Þá skiptir máli að reyna að finna út með barninu hvað veldur. Það getur verið gert með samtalstækni sem kallast virk hlustun. Þá er barninu gefið rými til að greina frá því sem angrar það á meðan foreldri veitir því fulla athygli. Eftir frásögn barns reynir foreldri að spegla barnið með því að endurtaka og/eða draga saman frásagnir þess með samkenndina að leiðarljósi. Einnig getur verið gagnlegt að hjálpa barninu að koma tilfinningum sínum í orð eins og t.d. „takk fyrir að segja mér frá upplifun þinni, ég skil vel núna hvers vegna þú ert að upplifa kvíða/depurð í kringum háttatímann, mér myndi líklega líða eins ef ég væri að upplifa hlutina eins og þú lýsir”. Næsta skref væri að fara yfir mögulegar lausnir til að leysa þennan vanda. 5. Stöðuleiki og raunhæfar væntingar Góð vísa er aldrei of oft kveðin. Breytingar taka tíma og er því ekki hægt að ætla að allt breytist strax. Bakslög geta orðið og er því engin ástæða til að örvænta, það er eðlilegt. Mikilvægast er að vera samkvæmur sjálfum sér og sveigja ekki frá reglunum sem hafa verið settar. Að lokum Að skapa trausta svefnrútínu fyrir börn er þolinmæðisverk og krefst stöðugleika. Með skýru regluverki, fyrirsjáanleika og virkri hlustun má mæta þeim áskorunum sem fylgja háttatímanum og styðja börn í að fá þann svefn sem þau þurfa. Að setja svefn í forgang er lífstíðarfjárfesting sem skilar sér í bættri heilsu og vellíðan, ekki bara hjá börnunum, heldur allri fjölskyldunni. Svefn er ekki bara mikilvægur, heldur getur hann verið ein dýrmætasta gjöfin sem þú gefur barninu þínu. Gerum árið 2025 að ári svefnsins! Höfundur er sálfræðingur hjá Litlu Kvíðameðferðarstöðinni. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Svefn Börn og uppeldi Geðheilbrigði Stefán Þorri Helgason Mest lesið Smábátar eru framtíðin, segir David Attenborough Kjartan Sveinsson Skoðun Orðskrípið sem bjarga á veiðigjaldinu Ólafur Adolfsson Skoðun Sigurður Ingi í mikilli mótsögn við sjálfan sig! Magnús Guðmundsson Skoðun Yfirgnæfandi meirihluti vill þjóðaratkvæði Jón Steindór Valdimarsson Skoðun Hvað er verið að leiðrétta? Gabríel Ingimarsson,Sverrir Páll Einarsson,Alexander Hauksson,Ingvar Þóroddsson,María Ellen Steingrimsdóttir,Oddgeir Páll Georgsson,Ingunn Rós Kristjánsdóttir Skoðun Óvandaður og einhliða fréttaflutningur RÚV af stríðinu á Gaza Birgir Finnsson Skoðun Hallarekstur í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson Skoðun Hvers konar Evrópuríki viljum við vera? Magnús Árni Skjöld Magnússon Skoðun Afsökunarbeiðni til fyrri kynslóða – og þeirra sem erfa munu landið Arnar Þór Jónsson Skoðun Efnahagslegur hagvöxtur þýðir ekki endilega samfélagslegur hagvöxtur Davíð Routley Skoðun Skoðun Skoðun Loftslagsaðgerðir eru forsenda velsældar til framtíðar – ekki valkostur: Svargrein við niðurstöðum rannsóknar sem kynnt var á Velsældarþingi í gær Laura Sólveig Lefort Scheefer skrifar Skoðun Afsökunarbeiðni til fyrri kynslóða – og þeirra sem erfa munu landið Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun 75 ár af evrópskri samheldni og samvinnu Clara Ganslandt skrifar Skoðun Sigurður Ingi í mikilli mótsögn við sjálfan sig! Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Vetrarvirkjanir Sigurður Ingi Friðleifsson skrifar Skoðun Yfirgnæfandi meirihluti vill þjóðaratkvæði Jón Steindór Valdimarsson skrifar Skoðun Smábátar eru framtíðin, segir David Attenborough Kjartan Sveinsson skrifar Skoðun Leiðrétting veiðigjalda mun skila sér í bættum innviðum Arna Lára Jónsdóttir skrifar Skoðun Hvað er verið að leiðrétta? Gabríel Ingimarsson,Sverrir Páll Einarsson,Alexander Hauksson,Ingvar Þóroddsson,María Ellen Steingrimsdóttir,Oddgeir Páll Georgsson,Ingunn Rós Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Efnahagslegur hagvöxtur þýðir ekki endilega samfélagslegur hagvöxtur Davíð Routley skrifar Skoðun Börn innan seilingar Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Hallarekstur í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Hvers konar Evrópuríki viljum við vera? Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Orðskrípið sem bjarga á veiðigjaldinu Ólafur Adolfsson skrifar Skoðun Túlkun er ekkert að fara – en hvað ætlum við að gera með hana? Birna Ragnheiðardóttir Imsland skrifar Skoðun Hagsmunir heildarinnar - Kafli tvö: Eiskrandi kröfur Hannes Örn Blandon skrifar Skoðun Palestína er að verja sig, ekki öfugt Stefán Guðbrandsson skrifar Skoðun Óvandaður og einhliða fréttaflutningur RÚV af stríðinu á Gaza Birgir Finnsson skrifar Skoðun Lýðræði á ystu nöf: Hver er afstaða unga fólksins? Jonas Hammer skrifar Skoðun Hvað ef ég hjóla bara í vinnuna? Eiríkur Búi Halldórsson skrifar Skoðun Litlu ljósin á Gaza Guðbrandur Einarsson skrifar Skoðun Ekki leiðrétting heldur skattahækkun: Afstaða Sjálfstæðisflokksins er skýr Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Staðreyndir eða „mér finnst“ Birta Karen Tryggvadóttir skrifar Skoðun Fjármagna áfram hernað Rússlands Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Frídagar í klemmu Jón Júlíus Karlsson skrifar Skoðun Fasteignaviðskipti – tímabært að endurskoða leikreglurnar? Hlynur Júlísson skrifar Skoðun Í skugga kerfis sem brást! Harpa Hildiberg Böðvarsdóttir skrifar Skoðun Jöfn vernd fyrir öll börn í veröldinni Gunnar Hersveinn skrifar Skoðun Helför Palestínumanna í beinni útsendingu – viljum við vera samsek? Ólafur Ingólfsson skrifar Skoðun Byggð í Norðvesturkjördæmi: lífæð framtíðar Íslands Ragnar Rögnvaldsson skrifar Sjá meira
Á nýju ári skapast oft tækifæri til að fara yfir það gamla sem er liðið, velta fyrir sér hvað hafi gengið vel og hvað má bæta á komandi ári og í þeim efnum er algengt að almenn heilsuefling komi við sögu. Heilsa er ekki bara eitthvað eitt, heldur margir áhrifaþættir sem koma saman. Margir telja að hreyfing og gott mataræði sé lykilinn að góðri heilsu en hins vegar virðist einn mikilvægasti áhrifaþátturinn að mínu mati vera að gleymast, svefn. Ef horft er á niðurstöður rannsókna, þá er auðvelt að færa rök fyrir því hvers vegna nægur svefn ætti að vera ofarlega á forgangslistanum, einkum meðal barna þegar heilaþroski er sem mestur. Því langar mig að renna stuttlega yfir hvað rannsóknir hafa sýnt okkur varðandi áhrif svefns, algengar áskoranir sem foreldrar standa frammi fyrir þegar kemur að svefnrútínum barna, sem og hjálplegar aðferðir sem hafa það markmið að leysa fyrrnefndar áskoranir. Áhrif svefns og mikilvægi Líkt og ég tók fram, þá á mest allur heilaþroski sér stað á fyrri hluta lífsskeiðsins og hafa rannsóknir sýnt að þar gegni svefn lykilhlutverki. Á meðan barn sefur fara ýmsir taugafræðilegir og lífeðlislegir ferlar af stað þar sem að heilinn byrjar m.a. að vinna úr reynslu og/eða lærdómi dagsins, flokka fyrrnefnda reynslu og koma henni á tilheyrandi vinnslusvæði, endurnýja taugafrumur, styrkja taugatengingar, sem og hreinsa óþarfa taugatengingar í burtu. Úrvinnsla þessi er mikilvæg, því með þessum hætti sér heilinn til þess að barn hafi viðunandi getu til að læra nýja hluti, leysa vandamál, nýta sköpunargáfu sína og viðhalda tilfinningalegu jafnvægi. Niðurstöður þessar hafa verið staðfestar með margvíslegum hætti, því rannsóknir hafa einnig sýnt að skortur á svefni geti haft neikvæð áhrif á svæði heilans sem snúa að minni, athygli, getunni til að leysa verkefni og/eða vandamál, sem og þeirri færni sem þarf til að viðhalda tilfinningalegu jafnvægi. Umrædd áhrif geta síðan haft í för með sér neikvæðar afleiðingar þar sem rannsóknir hafa sýnt að börn sem skortir svefn eru aukinni hættu á ýmsum erfiðleikum í daglegu lífi, hvort sem um er að ræða námstengdar- og/eða félagslegar áskoranir. Vandamál af þessum toga geta síðan leitt til þess að barn fari að þróa með sér kvíða- og þunglyndis einkenni þar sem upplifun barnsins er gjarnan sú að það hljóti að vera eitthvað að því, því það virðist ekki vera að standast þær kröfur sem ætlast er til af því. Líklega vitum við þetta öll, að svefn sé mikilvægur en málið er því miður ekki alltaf svona einfalt. Margir foreldrar þekkja þessa stöðugu baráttu við börnin sín þegar kemur að því að reyna halda svefnrútínum þeirra í föstum skorðum. Slíkar áskoranir geta haft veruleg áhrif á sálartetrið þar sem foreldrar þurfa oft á tíðum að halda í alla þá þrjósku og þolinmæði sem þau eiga eftir á tanknum til að ná tilsettum árangri. Því langar mig að fara yfir nokkrar hjálplegar leiðir sem hafa það markmið að leysa fyrrnefndar áskoranir. Verður þetta einhvern tímann betra? Stutta svarið er já, ef við nálgumst þetta rétt. Þegar verið er að hugsa til þeirra aðferða sem reynast árangursríkar, þá er gott að stilla væntingar í hóf og gera sér grein fyrir að ekkert gerist á einni nóttu. Stundum hljóma þessar aðferðir nokkuð einfaldar en þegar fram líða stundir kemur oft önnur niðurstaða í ljós þegar kemur að framkvæmdinni. Því er gott að ganga inn í þetta verkefni með tvö lykilhugtök að leiðarljósi: Þolinmæði og stöðugleika, því það mun taka tíma að breyta venjum heimilisins. Þá er mikilvægt að minna sig á að hér sé verið vinna að langtímalausnum sem mun gera bardagann þess virði. Með slíkri afstöðu að leiðarljósi verða næstu skref þeim mun auðveldari. 1. Skýrar reglur og fyrirsjáanleiki Börn þrífast vel í rútínu, einkum þegar þau vita hvers er ætlast til af þeim. Það getur því reynst þeim afar hjálplegt hafa fastan háttatíma, alltaf á ákveðnum tíma, allt eftir svefnþörfum barnsins (3-5 ára 10-13 klst., 6-12 ára 9-12 klst. og 13-18 ára 8-10 klst.). Rétt áður en háttatíminn á sér stað getur einnig verið hjálplegt að skapa róandi rútínu eins og að lesa bók, dimma ljósin, fara í hlýtt bað eða að hlusta á rólega tónlist. Þess til viðbótar hefur það reynst mörgum börnum gagnlegt að hafa þau atriði sem henta hverjum og einum í sömu röð því slíkt getur hjálpað barninu að átta sig á að háttatíminn sé að nálgast. 2. Skjánotkun Það getur verð afar hjálplegt að takmarka alla skjánotkun 1-2 klst. fyrir svefn því rannsóknir hafa sýnt að birtan sem kemur frá skjátækjunum á það til að trufla náttúrlega framleiðslu melatóníns, hormónsins sem stýrir svefni og náttúrulegum þreytumerkjum líkamans. 3. Baráttan um sjálfræðið Það er algengt að barn veiti mótspyrnu í byrjun, einkum þegar þau eru á þeim aldri þar sem þau eru að átta sig á að þau hafi ákvörðunarvald og eru að læra hvað þau komast upp með og hvað ekki. Í slíkum aðstæðum getur verið hjálplegt að leyfa þeim að hafa stjórn á einhverjum þáttum sem eru innan þeirra marka sem foreldrar setja. Hugmynd að slíku gæti verið til að mynda “Hvort viltu gera fyrst, fara í náttfötin eða bursta tennurnar?”. Slíkt getur verið hjálplegt, því í þessum aðstæðum upplifir barnið að það sé að gera málamiðlanir og hafi eitthvað um málið að segja. 4. Virk hlustun Stundum upplifir barn mikinn ótta við að sofna/sofa eitt í herberginu sínu. Þá skiptir máli að reyna að finna út með barninu hvað veldur. Það getur verið gert með samtalstækni sem kallast virk hlustun. Þá er barninu gefið rými til að greina frá því sem angrar það á meðan foreldri veitir því fulla athygli. Eftir frásögn barns reynir foreldri að spegla barnið með því að endurtaka og/eða draga saman frásagnir þess með samkenndina að leiðarljósi. Einnig getur verið gagnlegt að hjálpa barninu að koma tilfinningum sínum í orð eins og t.d. „takk fyrir að segja mér frá upplifun þinni, ég skil vel núna hvers vegna þú ert að upplifa kvíða/depurð í kringum háttatímann, mér myndi líklega líða eins ef ég væri að upplifa hlutina eins og þú lýsir”. Næsta skref væri að fara yfir mögulegar lausnir til að leysa þennan vanda. 5. Stöðuleiki og raunhæfar væntingar Góð vísa er aldrei of oft kveðin. Breytingar taka tíma og er því ekki hægt að ætla að allt breytist strax. Bakslög geta orðið og er því engin ástæða til að örvænta, það er eðlilegt. Mikilvægast er að vera samkvæmur sjálfum sér og sveigja ekki frá reglunum sem hafa verið settar. Að lokum Að skapa trausta svefnrútínu fyrir börn er þolinmæðisverk og krefst stöðugleika. Með skýru regluverki, fyrirsjáanleika og virkri hlustun má mæta þeim áskorunum sem fylgja háttatímanum og styðja börn í að fá þann svefn sem þau þurfa. Að setja svefn í forgang er lífstíðarfjárfesting sem skilar sér í bættri heilsu og vellíðan, ekki bara hjá börnunum, heldur allri fjölskyldunni. Svefn er ekki bara mikilvægur, heldur getur hann verið ein dýrmætasta gjöfin sem þú gefur barninu þínu. Gerum árið 2025 að ári svefnsins! Höfundur er sálfræðingur hjá Litlu Kvíðameðferðarstöðinni.
Hvað er verið að leiðrétta? Gabríel Ingimarsson,Sverrir Páll Einarsson,Alexander Hauksson,Ingvar Þóroddsson,María Ellen Steingrimsdóttir,Oddgeir Páll Georgsson,Ingunn Rós Kristjánsdóttir Skoðun
Skoðun Loftslagsaðgerðir eru forsenda velsældar til framtíðar – ekki valkostur: Svargrein við niðurstöðum rannsóknar sem kynnt var á Velsældarþingi í gær Laura Sólveig Lefort Scheefer skrifar
Skoðun Afsökunarbeiðni til fyrri kynslóða – og þeirra sem erfa munu landið Arnar Þór Jónsson skrifar
Skoðun Hvað er verið að leiðrétta? Gabríel Ingimarsson,Sverrir Páll Einarsson,Alexander Hauksson,Ingvar Þóroddsson,María Ellen Steingrimsdóttir,Oddgeir Páll Georgsson,Ingunn Rós Kristjánsdóttir skrifar
Skoðun Efnahagslegur hagvöxtur þýðir ekki endilega samfélagslegur hagvöxtur Davíð Routley skrifar
Skoðun Túlkun er ekkert að fara – en hvað ætlum við að gera með hana? Birna Ragnheiðardóttir Imsland skrifar
Skoðun Ekki leiðrétting heldur skattahækkun: Afstaða Sjálfstæðisflokksins er skýr Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar
Skoðun Helför Palestínumanna í beinni útsendingu – viljum við vera samsek? Ólafur Ingólfsson skrifar
Hvað er verið að leiðrétta? Gabríel Ingimarsson,Sverrir Páll Einarsson,Alexander Hauksson,Ingvar Þóroddsson,María Ellen Steingrimsdóttir,Oddgeir Páll Georgsson,Ingunn Rós Kristjánsdóttir Skoðun