Kárhóll og Kína: Þegar vísindi verða pólitísk tól Davíð Michelsen skrifar 27. mars 2025 16:32 Rannsóknarstöðin á Kárhóli í Reykjadal hefur verið kynnt sem tímamóta samstarf íslenskra og kínverskra vísindastofnana. Þar er áhersla lögð á rannsóknir á norðurljósum, loftslagstengdum fyrirbærum og segulsviði jarðar – verkefni sem teljast til friðsamlegra og framfaramiðaðra vísinda. Þrátt fyrir það er ljóst að rannsóknastarfsemi á borð við þessa þarf að skoðast í stærra samhengi, sérstaklega þegar aðili með tvíþætt eðli eins og Kína er annars vegar þegar kemur að vísindaverkefnum. Ekki bara vísindi Kínverskar ríkisstofnanir, þar á meðal Polar Research Institute of China – helsti samstarfsaðili Kárhóls – starfa ekki í tómarúmi. Þær lúta ríkri miðstýringu og stefnumótun miðaðri að langtíma hagsmunum kínverska ríkisins, þar á meðal alþjóðlegum áhrifum, gagnaöflun og tækniþróun með tvíþætt notagildi: bæði borgaralegt og hernaðarlegt. Slíkar rannsóknir, sem fela í sér mælingar á segulsviði, sólvindum, rafeindabylgjum og öðrum geimgeislum, eru ekki aðeins nytsamlegar fyrir loftslagsrannsóknir heldur einnig fyrir hernaðartæknilega þróun – sérstaklega þegar kemur að fjarskiptakerfum, ratsjám og stefnumótun geimkerfa. Með öðrum orðum: gögnin sem safnast á Kárhóli eru ekki endilega hlutlaus. Rautt flagg í norrænum jarðvegi Íslensk stjórnvöld og almenningur þurfa að líta til þeirrar staðreyndar að Kína hefur lýst sér sem „nálægt heimskautsríki“ (nearArctic state) og sýnt mikinn áhuga á að auka viðveru sína á norðurslóðum, ekki aðeins með fjárfestingum og menningartengslum, heldur einnig í gegnum vísindalega innviði sem líklega eru hluti af víðtækari stefnumótun ríkisins. Aðgangur Kína að gögnum frá norðurslóðum veitir þeim forsendur til að stunda bæði gagnasöfnun og viðveru á svæðum sem áður voru undirstrikuð sem „óstrategísk“ en eru nú metin af vaxandi mikilvægi – bæði vegna veðurkerfa, siglingaleiða og fjarskiptakerfa framtíðarinnar. Eftirlit og gagnsæi í skugga samstarfs Það liggur ekki fyrir með skýrum hætti hver hefur yfirsýn yfir gögnin sem safnast á Kárhóli, hvernig þau eru unnin og hverjir hafa aðgang að þeim í rauntíma. Ef samstarf sem þetta á að standa undir nafni sem gagnsætt og akademískt, þá verður að tryggja að: Ísland hafi fullan og sjálfstæðan aðgang að öllum gögnum sem safnast. Notkun gagnanna lúti skýrum reglum um úrvinnslu, flutning og birtingu. Vísindarannsóknir verði ekki notaðar sem skálkaskjól fyrir tækniþróun sem þjónar hernaðarlegum eða pólitískum markmiðum annarra ríkja. Ábyrgð Íslands sem NATO-ríki og sjálfstætt samfélag Ísland er herlaust ríki – en með pólitíska ábyrgð sem aðili að NATO og vinur lýðræðisþjóða. Samstarf við ríki sem ekki deila sömu grunnreglum um gagnsæi, mannréttindi og opna samfélagsumræðu verður að lúta varfærni og stöðugri endurskoðun. Það er ekki óeðlilegt að Ísland leiti samstarfs á sviði vísinda við fjölbreytt ríki, en það er óásættanlegt ef slík tengsl skapa glufur í öryggi, upplýsingastjórnun eða sjálfstæðri stefnumótun þjóðarinnar. Það verður að tryggja að Ísland sé ekki, hvorki meðvitað né ómeðvitað, notað sem stökkpallur fyrir stórveldi sem leika á mörkum siðferðis og valds. Kárhóll má ekki verða tákn um að vísindin séu bláeygð í augliti valds. Við berum ábyrgð – bæði á sjálfstæði okkar og á þeim upplýsingum sem við opnum heiminn fyrir. Höfundur er áhugamaður um íslensk varnarmál. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Öryggis- og varnarmál Mest lesið Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson Skoðun Hataðu mig af því að ég er í Viðreisn, ekki af því að ég er hommi Oddgeir Georgsson Skoðun Þegar skoðanir drepa samtalið Þórdís Hólm Filipsdóttir Skoðun Leysum heimatilbúinn vanda á húsnæðismarkaði Jóhanna Klara Stefánsdóttir Skoðun Fyrirhugað böl við Bústaðaveg og Blesugróf Sveinn Þórhallsson Skoðun Þreytt og drullug börn Guðmundur Finnbogason Skoðun Margföldun þjóðarverðmæta: Meira virði úr sömu orku Árni Sigurðsson Skoðun Við þurfum að tala sama Páll Rafnar Þorsteinsson Skoðun Fjölbreytt námsmat Steinn Jóhannsson Skoðun Að þvælast fyrir atvinnurekstri - á þeim forsendum sem henta Ólafur Stephensen Skoðun Skoðun Skoðun Þreytt og drullug börn Guðmundur Finnbogason skrifar Skoðun Betri kvikmyndaskóli Þór Pálsson skrifar Skoðun Fyrirhugað böl við Bústaðaveg og Blesugróf Sveinn Þórhallsson skrifar Skoðun Fjölbreytt námsmat Steinn Jóhannsson skrifar Skoðun Að þvælast fyrir atvinnurekstri - á þeim forsendum sem henta Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Margföldun þjóðarverðmæta: Meira virði úr sömu orku Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Ábyrg umfjöllun um sjálfsvíg – erum við öll ritstjórar? Guðrún Jóna Guðlaugsdóttir,Tómas Kristjánsson skrifar Skoðun Þegar skoðanir drepa samtalið Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Leysum heimatilbúinn vanda á húsnæðismarkaði Jóhanna Klara Stefánsdóttir skrifar Skoðun Við þurfum að tala sama Páll Rafnar Þorsteinsson skrifar Skoðun Veðmál í fótbolta – aðgerðir áður en skaðinn verður Birgir Jóhannsson skrifar Skoðun Hataðu mig af því að ég er í Viðreisn, ekki af því að ég er hommi Oddgeir Georgsson skrifar Skoðun Símafrí á skólatíma Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Ömurlegur fyrri hálfleikur – en er enn von? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Vitund, virðing og von: Jafningjastuðningur í brennidepli Nína Eck skrifar Skoðun Hingað og ekki lengra – Um þögnina sem styður ofbeldi Halldóra Sigríður Sveinsdóttir skrifar Skoðun Ein saga af sextíu þúsund Halldór Ísak Ólafsson skrifar Skoðun Að láta mata sig er svo þægilegt Björn Ólafsson skrifar Skoðun Nýjar reglur um réttindi fólks í ráðningarsambandi Ingvar Sverrisson skrifar Skoðun Ofbeldi í skólum: Áskoranir og leiðir til lausna Soffía Ámundadóttir skrifar Skoðun Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson skrifar Skoðun Eplin í andlitshæð Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Bataskólinn – fyrir þig? Guðný Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Sanna er rödd félagshyggju, réttlætis og jöfnuðar! Laufey Líndal Ólafsdóttir,Sara Stef. Hildardóttir skrifar Skoðun Boðsferð Landsvirkjunar Stefán Georgsson skrifar Skoðun Samstarf um loftslagsmál og grænar lausnir Sigurður Hannesson,Nótt Thorberg skrifar Skoðun Ástin er falleg Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Líknarmeðferð og dánaraðstoð eru ekki andstæður heldur nauðsynleg umræðuefni Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Grunnstoðir sveitarfélagsins efldar til muna Sandra Sigurðardóttir skrifar Skoðun Laugarnestangi - til allrar framtíðar Líf Magneudóttir skrifar Sjá meira
Rannsóknarstöðin á Kárhóli í Reykjadal hefur verið kynnt sem tímamóta samstarf íslenskra og kínverskra vísindastofnana. Þar er áhersla lögð á rannsóknir á norðurljósum, loftslagstengdum fyrirbærum og segulsviði jarðar – verkefni sem teljast til friðsamlegra og framfaramiðaðra vísinda. Þrátt fyrir það er ljóst að rannsóknastarfsemi á borð við þessa þarf að skoðast í stærra samhengi, sérstaklega þegar aðili með tvíþætt eðli eins og Kína er annars vegar þegar kemur að vísindaverkefnum. Ekki bara vísindi Kínverskar ríkisstofnanir, þar á meðal Polar Research Institute of China – helsti samstarfsaðili Kárhóls – starfa ekki í tómarúmi. Þær lúta ríkri miðstýringu og stefnumótun miðaðri að langtíma hagsmunum kínverska ríkisins, þar á meðal alþjóðlegum áhrifum, gagnaöflun og tækniþróun með tvíþætt notagildi: bæði borgaralegt og hernaðarlegt. Slíkar rannsóknir, sem fela í sér mælingar á segulsviði, sólvindum, rafeindabylgjum og öðrum geimgeislum, eru ekki aðeins nytsamlegar fyrir loftslagsrannsóknir heldur einnig fyrir hernaðartæknilega þróun – sérstaklega þegar kemur að fjarskiptakerfum, ratsjám og stefnumótun geimkerfa. Með öðrum orðum: gögnin sem safnast á Kárhóli eru ekki endilega hlutlaus. Rautt flagg í norrænum jarðvegi Íslensk stjórnvöld og almenningur þurfa að líta til þeirrar staðreyndar að Kína hefur lýst sér sem „nálægt heimskautsríki“ (nearArctic state) og sýnt mikinn áhuga á að auka viðveru sína á norðurslóðum, ekki aðeins með fjárfestingum og menningartengslum, heldur einnig í gegnum vísindalega innviði sem líklega eru hluti af víðtækari stefnumótun ríkisins. Aðgangur Kína að gögnum frá norðurslóðum veitir þeim forsendur til að stunda bæði gagnasöfnun og viðveru á svæðum sem áður voru undirstrikuð sem „óstrategísk“ en eru nú metin af vaxandi mikilvægi – bæði vegna veðurkerfa, siglingaleiða og fjarskiptakerfa framtíðarinnar. Eftirlit og gagnsæi í skugga samstarfs Það liggur ekki fyrir með skýrum hætti hver hefur yfirsýn yfir gögnin sem safnast á Kárhóli, hvernig þau eru unnin og hverjir hafa aðgang að þeim í rauntíma. Ef samstarf sem þetta á að standa undir nafni sem gagnsætt og akademískt, þá verður að tryggja að: Ísland hafi fullan og sjálfstæðan aðgang að öllum gögnum sem safnast. Notkun gagnanna lúti skýrum reglum um úrvinnslu, flutning og birtingu. Vísindarannsóknir verði ekki notaðar sem skálkaskjól fyrir tækniþróun sem þjónar hernaðarlegum eða pólitískum markmiðum annarra ríkja. Ábyrgð Íslands sem NATO-ríki og sjálfstætt samfélag Ísland er herlaust ríki – en með pólitíska ábyrgð sem aðili að NATO og vinur lýðræðisþjóða. Samstarf við ríki sem ekki deila sömu grunnreglum um gagnsæi, mannréttindi og opna samfélagsumræðu verður að lúta varfærni og stöðugri endurskoðun. Það er ekki óeðlilegt að Ísland leiti samstarfs á sviði vísinda við fjölbreytt ríki, en það er óásættanlegt ef slík tengsl skapa glufur í öryggi, upplýsingastjórnun eða sjálfstæðri stefnumótun þjóðarinnar. Það verður að tryggja að Ísland sé ekki, hvorki meðvitað né ómeðvitað, notað sem stökkpallur fyrir stórveldi sem leika á mörkum siðferðis og valds. Kárhóll má ekki verða tákn um að vísindin séu bláeygð í augliti valds. Við berum ábyrgð – bæði á sjálfstæði okkar og á þeim upplýsingum sem við opnum heiminn fyrir. Höfundur er áhugamaður um íslensk varnarmál.
Skoðun Ábyrg umfjöllun um sjálfsvíg – erum við öll ritstjórar? Guðrún Jóna Guðlaugsdóttir,Tómas Kristjánsson skrifar
Skoðun Sanna er rödd félagshyggju, réttlætis og jöfnuðar! Laufey Líndal Ólafsdóttir,Sara Stef. Hildardóttir skrifar
Skoðun Líknarmeðferð og dánaraðstoð eru ekki andstæður heldur nauðsynleg umræðuefni Ingrid Kuhlman skrifar