Hann breytti öllu – og gerði það með háði Jónas Sen skrifar 7. apríl 2025 08:32 Það eru fáir einstaklingar sem hafa haft jafndjúp og margræð áhrif á íslenska menningu og listalíf og Magnús Þór Jónsson – Megas. Nú þegar hann fagnar 80 ára afmæli sínu ber að staldra við og virða fyrir sér þá arfleifð sem hann hefur skilið eftir sig: óhefðbundna og stundum óþægilega spegilmynd af sjálfsímynd þjóðarinnar. Frá fyrstu plötunni árið 1972 hefur hann hrært upp í samfélagslegri sjálfshugmynd með beittu og oft meinfyndnu tungutaki. Hann talaði þegar aðrir þögðu. Hann hristi upp í hugmyndum okkar um trú, kynlíf, stjórnmál, þjóðernishyggju og fegurð. Hann fór ekki fínlega í hlutina, heldur gerði það á beinskeyttan hátt sem fékk suma til að hlæja og aðra til að gráta. Og hann gerði það með tungunni að vopni. Óþægilegt skáld í hefðbundnum búningi Það sem gerir Megas einstakan er að hann náði að hrista upp í samtímanum með hjálp fortíðarinnar. Hann beitti kirkjulegum tilvísunum, ljóðrænni rómantík, vitnaði í þjóðsögur og sígildan arð þjóðarinnar – til að afhjúpa lygina, hræsnina og fáfræðina í núinu. Hann er bæði arftaki Hallgríms Péturssonar og uppreisnarmaður pönkrokkarans. Hann orti ekki til að þóknast – heldur til að segja satt. Og sannleikurinn í verkum Megasar var sjaldnast þægilegur. Textar sem lifa lífi sínu sjálfir Tungutak Megasar hefur löngu öðlast sjálfstætt líf. Þeir sem aldrei hafa hlustað á heila plötu þekkja engu að síður línur úr textum hans. Með þessum textum opnaði Megas nýjan möguleika á því hvað íslensk tónlist gæti verið. Hann skapaði listform sem var á mörkum tónlistar, leiklistar, skáldskapar og pólitískrar innsýnar. Í kjölfar hans komu aðrir – en enginn hefur gengið nákvæmlega sömu leið. Manneskjan á bak við mýtuna Við tölum oft um Megas sem goðsögn – en hann er líka maður. Manneskja með húmor, viðkvæmni, innsæi og eigin baráttu. Hann hefur gengið í gegnum myrkur og þögn, en alltaf haldið í þann eldmóð sem kveikti fyrsta textann og fyrsta lagið. Sá eldur brennur enn. Það er þessi sanna rödd, aldrei sniðin að tíðaranda – sem gerir hann að listamanni fyrir allar kynslóðir. Ég þakka Á þessum tímamótum ber ekki aðeins að óska Megasi til hamingju – heldur þakka honum. Fyrir að hafa fært þjóðinni nýja sjálfsmynd: minna fullkomna, minna heilaga, en heiðarlegri. Hann sýndi okkur að tilveran er flókin og mótsagnakennd, og að það er allt í lagi. Hann hjálpaði okkur að hlæja að sjálfum okkur – og jafnvel fyrirgefa okkur það sem við gátum ekki afborið. Þjóðskáld þarf ekki að vera samþykkt af öllum. En sumt þarf að segja. Megas hefur sagt það – og fyrir það eigum við honum þakkir skildar. Til hamingju með áttræðisafmælið, Megas. Þú ert ómissandi. Höfundur er tónlistarmaður. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Tímamót Tónlist Mest lesið Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson Skoðun Sættir þú þig við þetta? Jón Pétur Zimsen Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson Skoðun Augnablikið Magnús Jóhann Hjartarson Skoðun Tölum um stóra valdaframsalsmálið Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Alþingi gleymir aftur fötluðum börnum Lúðvík Júlíusson Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir Skoðun Það þarf ekki að biðjast afsökunar á því að segja satt Þórður Snær Júlíusson Skoðun Gott frumvarp, en hvað með verklagið? Bogi Ragnarsson Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson Skoðun Skoðun Skoðun Virði barna og ungmenna Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Sættir þú þig við þetta? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Alþingi gleymir aftur fötluðum börnum Lúðvík Júlíusson skrifar Skoðun Lægri gjöld, fleiri tækifæri Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Tölum um stóra valdaframsalsmálið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar Skoðun Öflugar varnir krefjast stöndugra fréttamiðla Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar Skoðun Gott frumvarp, en hvað með verklagið? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Augnablikið Magnús Jóhann Hjartarson skrifar Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar Skoðun Það þarf ekki að biðjast afsökunar á því að segja satt Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Lífeyrissjóðirnir og Íslandsbanki, hluthafafundur á mánudag Bolli Héðinsson skrifar Skoðun „Þegar arkitektinn fer á flug“ - opinber umræða á villigötum Eyrún Arnarsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðiskerfið þarf stjórnvöld með bein í nefinu Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Börn eru hvorki veiðigjöld né öryggis- og varnarmál Grímur Atlason skrifar Skoðun Í vörn gegn sjálfum sér? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Mig langar að byggja heim með frið og umlykja með ást Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þjóðin stendur með sjúkraliðum Sandra B. Franks skrifar Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar Skoðun Ísland gjaldþrota vegna fatlaðs fólks? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Veiðigjöld, gaslýsingar og valdníðsla Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson skrifar Skoðun Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson skrifar Skoðun Árið 2023 kemur aldrei aftur Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Trumpistar eru víða Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Fasteignagjöld eru lág í Reykjavík Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Gerræðisleg áform í anda Ráðstjórnarríkjanna Guðmundur Fertram Sigurjónsson skrifar Skoðun Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen skrifar Skoðun Nýbakaðir foreldrar og óbökuð loforð Ingveldur Anna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Þegar bráðamóttakan drepur þig hraðar Hólmfríður Ásta Hjaltadóttir skrifar Sjá meira
Það eru fáir einstaklingar sem hafa haft jafndjúp og margræð áhrif á íslenska menningu og listalíf og Magnús Þór Jónsson – Megas. Nú þegar hann fagnar 80 ára afmæli sínu ber að staldra við og virða fyrir sér þá arfleifð sem hann hefur skilið eftir sig: óhefðbundna og stundum óþægilega spegilmynd af sjálfsímynd þjóðarinnar. Frá fyrstu plötunni árið 1972 hefur hann hrært upp í samfélagslegri sjálfshugmynd með beittu og oft meinfyndnu tungutaki. Hann talaði þegar aðrir þögðu. Hann hristi upp í hugmyndum okkar um trú, kynlíf, stjórnmál, þjóðernishyggju og fegurð. Hann fór ekki fínlega í hlutina, heldur gerði það á beinskeyttan hátt sem fékk suma til að hlæja og aðra til að gráta. Og hann gerði það með tungunni að vopni. Óþægilegt skáld í hefðbundnum búningi Það sem gerir Megas einstakan er að hann náði að hrista upp í samtímanum með hjálp fortíðarinnar. Hann beitti kirkjulegum tilvísunum, ljóðrænni rómantík, vitnaði í þjóðsögur og sígildan arð þjóðarinnar – til að afhjúpa lygina, hræsnina og fáfræðina í núinu. Hann er bæði arftaki Hallgríms Péturssonar og uppreisnarmaður pönkrokkarans. Hann orti ekki til að þóknast – heldur til að segja satt. Og sannleikurinn í verkum Megasar var sjaldnast þægilegur. Textar sem lifa lífi sínu sjálfir Tungutak Megasar hefur löngu öðlast sjálfstætt líf. Þeir sem aldrei hafa hlustað á heila plötu þekkja engu að síður línur úr textum hans. Með þessum textum opnaði Megas nýjan möguleika á því hvað íslensk tónlist gæti verið. Hann skapaði listform sem var á mörkum tónlistar, leiklistar, skáldskapar og pólitískrar innsýnar. Í kjölfar hans komu aðrir – en enginn hefur gengið nákvæmlega sömu leið. Manneskjan á bak við mýtuna Við tölum oft um Megas sem goðsögn – en hann er líka maður. Manneskja með húmor, viðkvæmni, innsæi og eigin baráttu. Hann hefur gengið í gegnum myrkur og þögn, en alltaf haldið í þann eldmóð sem kveikti fyrsta textann og fyrsta lagið. Sá eldur brennur enn. Það er þessi sanna rödd, aldrei sniðin að tíðaranda – sem gerir hann að listamanni fyrir allar kynslóðir. Ég þakka Á þessum tímamótum ber ekki aðeins að óska Megasi til hamingju – heldur þakka honum. Fyrir að hafa fært þjóðinni nýja sjálfsmynd: minna fullkomna, minna heilaga, en heiðarlegri. Hann sýndi okkur að tilveran er flókin og mótsagnakennd, og að það er allt í lagi. Hann hjálpaði okkur að hlæja að sjálfum okkur – og jafnvel fyrirgefa okkur það sem við gátum ekki afborið. Þjóðskáld þarf ekki að vera samþykkt af öllum. En sumt þarf að segja. Megas hefur sagt það – og fyrir það eigum við honum þakkir skildar. Til hamingju með áttræðisafmælið, Megas. Þú ert ómissandi. Höfundur er tónlistarmaður.
Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir Skoðun
Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson Skoðun
Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar
Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar
Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar
Skoðun Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson skrifar
Skoðun Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen skrifar
Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir Skoðun
Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson Skoðun