Tikkað í skipulagsboxin Samúel Torfi Pétursson skrifar 30. apríl 2025 13:30 Fyrir ungling sem snemma fékk áhuga á borgum var það mikill fengur þegar byrjað var að setja fundargerðir skipulagsnefndar Reykjavíkur á internetið árið 1997. Loks var hægt að fylgjast með öllu því sem til stóð að gera og umræðum kjörinna fulltrúa um það. Væntingarnar voru miklar um að þarna væru háleitar hugmyndir um hvernig móta mætti glæsta framtíðarborg. En vonbrigðin létu á sér kræla þegar ljóst var að hlutir eins og kvistir og aukaíbúðir tóku jafn mikið ef ekki meira pláss í þessum fundargerðum. Það eina sem gat talist krassandi var hvort þenja ætti byggðina út yfir þennan móa eða hinn, og hvort opna ætti fyrir bílaumferð í Hafnarstræti eða ekki til að bjarga miðbænum. Einu raunverulegu áhyggjurnar voru hvort ekki væri tryggt að það væru næg útivistarsvæði í nýjum hverfum. Og næg bílastæði. En með tímanum fór umræðan að taka breytingum. Bera fór á raunverulegum áherslum sem byggðu á því að fylgja enn fastar stefnu sem byggði á betra samspili umhverfislegra, samfélagslegra og hagrænna þátta, þ.e. sjálfbærni, og að sveitarfélögin á höfuðborgarsvæðinu færu að vinna betur saman. Og að vanda meira til verka, t.d. varðandi skuggavarp bygginga og annað. Sé hraðspólað til nútímans hefur bæði umræða og fagþekking aukist mikið og það sést í umræddum fundargerðum. En verkefnið, að leysa borg, er fyrir vikið líka orðið margfalt flóknara, sé ætlunin að tikka í sífjölgandi box. Í dag er verið að vinna eftir áætlunum sem hafa, góðu heilli, gengið lengra en flestar sem komu á undan um að nýta land betur, efla vistvænni ferðamáta, vernda náttúru og útivistarsvæði á jaðri borgarinnar og efla borgarsamfélagið í heild: lífs- og búsetugæði. Það er í takti við alþjóðlega þróun, hvar sem litið er til í okkar nágrannalöndum. Það sem ýtir líka undir þessa þróun er þau þekkingar- og fyrirtækjasamfélög sem dafna hvað best í borgum sem bjóða upp á mikil gæði. En þá er komið að lykilatriði. Hvað eru gæði? Það sem eru gæði fyrir einn þurfa ekki endilega að vera gæði fyrir annan. Gæði geta verið afar persónubundin og háð áherslum og jafnvel smekk hvers og eins. Og jafnvel geta orðið árekstrar milli ákveðinna geira þegar kemur að arkitektúr, verkfræði og öðru þegar kemur að gæðahugtakinu. Það hefur sýnt sig undanfarin misseri að þar þykir mörgum sinn fuglinn fagrastur, mikilvægastur, og jafnvel rétthærri en hinir. Að mínu mati er sú vegferð sem við erum á, með að þróa borgarsamfélagið við Faxaflóa, góð og sú besta sem völ er á, svona heilt yfir. Ég, eins og við flest, getum bent á sitthvað sem betur mætti fara. Ekkert er fullkomið. En staðan er sú að það, sem getur verið okkar hjartans mál, hvort sem það tengist áhuga eða starfsvettvangi, er eitthvað sem þarf að horfa á í víðu samhengi. Það sem getur hentað sem hönnunarviðmið í litlum eða meðalstórum bæjum, eins og málefni birtu og skuggavarps, sem er sannarlega mikilvægt, er samt eitthvað sem getur illa verið alráðandi þáttur í næstum 300 þúsund manna borg þar sem landvirði og þar með hagrænir, en líka umhverfis- og samgöngulegir þættir bjóða kannski ekki alltaf upp á bestu mögulegu gæði hvað það varðar. Þol og þörf okkar einstaklinganna fyrir birtu er ekki sú sama, þótt ákveðin grunnviðmið séu réttlætanleg og nauðsynleg. Aðalatriðið að gera sem best og ekki síst að neytandinn sé vel upplýstur um þessi gæði (eða skort á þeim). Þar er pottur brotinn. Ástríða fyrir því að nýta gömul hús og gömul byggingarefni, sem ekki teljast óumdeilanlegar menningarminjar, er sama marki brennd. Eins frábært og það kann að vera að gera slíkt þegar færi gefst til, þá þarf líka að taka tillit til þess að hugsanlega geti stærri hagsmunir glatast ef horft er of einstrengingslega á þetta atriði. Það má ekki útiloka þann möguleika, að stundum sé besta lausnin einfaldlega sú að fjarlægja það eldra, þótt sagan verði vissulega minna skemmtileg og kynningarnar minna áhugaverðar fyrir vikið. Og stundum getur einfaldlega reynst betra að leiða regnvatn í gamaldags ræsi frekar en blágrænar ofanvatnsfarvegi, þótt slíkar lausnir geti mjög oft verið geysilega mikil prýði, gagnlegar og hagkvæmar. En alltaf þarf að hafa heildarsamhengið og heildahagsmunina í fyrirrúmi. Og fleira má tína til. Málefni almenningssamgangna, stofnbrauta og húsnæðisframboðs eru önnur risastór mál þar sem skilgreining á gæðum getur verið gjörólík eftir því hver spurður er. En aðalatriðið er samt eftir sem áður að heildarsamhengið og heildarhagsmunir ráði för. En hér er látið staðar numið. Enda ný fundargerð komin á vefinn. Höfundur er skipulagsverkfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skipulag Mest lesið Evrópumet! Háskólamenntun minnst metin á Íslandi Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Þegar ég fékk séns Heiða Ingimarsdóttir Skoðun Verður greinilega að vera Ísrael Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Þegar samfélagið þagnar Benóný Valur Jakobsson Skoðun Ríkið tekur – landsbyggðirnar fá minna Hjálmar Bogi Hafliðason Skoðun Þegar þeir sem segjast þjóna þjóðinni ráðast á hana Ágústa Árnadóttir Skoðun Morðæðið á Gaza - Vitfirringin má ekki eyðileggja mennskuna Jón Baldvin Hannesson Skoðun Dóru Björt svarað! Jón G. Hauksson Skoðun Ekki mínir hagsmunir Berglind Hlín Baldursdóttir Skoðun Hoppað yfir girðingarnar Vilhjálmur Árnason Skoðun Skoðun Skoðun Þegar undirskrift skiptir máli – um gervigreind, vottun og verðmæti mannlegra athafna Henning Arnór Úlfarsson skrifar Skoðun Hoppað yfir girðingarnar Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Þegar ég fékk séns Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Verður greinilega að vera Ísrael Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Evrópumet! Háskólamenntun minnst metin á Íslandi Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Ríkið tekur – landsbyggðirnar fá minna Hjálmar Bogi Hafliðason skrifar Skoðun Snjallasta stefnubreyting Samfylkingarinnar Jóhann Frímann Arinbjarnarson skrifar Skoðun Þegar samfélagið þagnar Benóný Valur Jakobsson skrifar Skoðun Stjórnleysi í íslenskri dýravernd Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Olíumjólk Sigurður Ingi Friðleifsson skrifar Skoðun Leikskólagjöld í Kópavogi þau hæstu á landinu Örn Arnarson skrifar Skoðun Pólitískur gúmmítékki Jens Garðar Helgason skrifar Skoðun Þegar bændur bregðast dýrum sínum – Valda þeim þjáningu og skelfilegum dauðdaga Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Morðæðið á Gaza - Vitfirringin má ekki eyðileggja mennskuna Jón Baldvin Hannesson skrifar Skoðun Orðsins fyllsta merking Eiríkur Kristjánsson skrifar Skoðun Dóru Björt svarað! Jón G. Hauksson skrifar Skoðun Ísland og hafið: viðbrögð við brotum Ísraels á alþjóðalögum Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Magnús Magnússon skrifar Skoðun Ekki mínir hagsmunir Berglind Hlín Baldursdóttir skrifar Skoðun Ætlar vinstri meirihlutinn að skila auðu? Þórdís Lóa Þórhalldóttir skrifar Skoðun Óásættanleg málsmeðferð Linda Íris Emilsdóttir,Katrín Oddsdóttir skrifar Skoðun Fjárfestavernd sem gengur of langt? Baldvin Ingi Sigurðsson skrifar Skoðun Æfðu þig í virkum og uppbyggilegum viðbrögðum Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Samþjöppunin hefur ekkert að gera með veiðigjöldin Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Aðför Vinnueftirlits að hagsmunum slasaðra. Steinar Harðarson skrifar Skoðun Þegar þeir sem segjast þjóna þjóðinni ráðast á hana Ágústa Árnadóttir skrifar Skoðun Karlar, piltar og strákar Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Eiga ellilífeyrir og örorkubætur að fylgja launavísitölu? Haukur Arnþórsson skrifar Skoðun Ísland verður að vernda hafið og fiskimiðin frá námuvinnslu á hafsbotni Laura Sólveig Lefort Scheefer,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir,Belén García Ovide,Huld Hafliðadóttir skrifar Skoðun Nennið þið plís blessaða ríkisstjórn! Derek T. Allen skrifar Skoðun Ertu klár? Jakob Smári Magnússon skrifar Sjá meira
Fyrir ungling sem snemma fékk áhuga á borgum var það mikill fengur þegar byrjað var að setja fundargerðir skipulagsnefndar Reykjavíkur á internetið árið 1997. Loks var hægt að fylgjast með öllu því sem til stóð að gera og umræðum kjörinna fulltrúa um það. Væntingarnar voru miklar um að þarna væru háleitar hugmyndir um hvernig móta mætti glæsta framtíðarborg. En vonbrigðin létu á sér kræla þegar ljóst var að hlutir eins og kvistir og aukaíbúðir tóku jafn mikið ef ekki meira pláss í þessum fundargerðum. Það eina sem gat talist krassandi var hvort þenja ætti byggðina út yfir þennan móa eða hinn, og hvort opna ætti fyrir bílaumferð í Hafnarstræti eða ekki til að bjarga miðbænum. Einu raunverulegu áhyggjurnar voru hvort ekki væri tryggt að það væru næg útivistarsvæði í nýjum hverfum. Og næg bílastæði. En með tímanum fór umræðan að taka breytingum. Bera fór á raunverulegum áherslum sem byggðu á því að fylgja enn fastar stefnu sem byggði á betra samspili umhverfislegra, samfélagslegra og hagrænna þátta, þ.e. sjálfbærni, og að sveitarfélögin á höfuðborgarsvæðinu færu að vinna betur saman. Og að vanda meira til verka, t.d. varðandi skuggavarp bygginga og annað. Sé hraðspólað til nútímans hefur bæði umræða og fagþekking aukist mikið og það sést í umræddum fundargerðum. En verkefnið, að leysa borg, er fyrir vikið líka orðið margfalt flóknara, sé ætlunin að tikka í sífjölgandi box. Í dag er verið að vinna eftir áætlunum sem hafa, góðu heilli, gengið lengra en flestar sem komu á undan um að nýta land betur, efla vistvænni ferðamáta, vernda náttúru og útivistarsvæði á jaðri borgarinnar og efla borgarsamfélagið í heild: lífs- og búsetugæði. Það er í takti við alþjóðlega þróun, hvar sem litið er til í okkar nágrannalöndum. Það sem ýtir líka undir þessa þróun er þau þekkingar- og fyrirtækjasamfélög sem dafna hvað best í borgum sem bjóða upp á mikil gæði. En þá er komið að lykilatriði. Hvað eru gæði? Það sem eru gæði fyrir einn þurfa ekki endilega að vera gæði fyrir annan. Gæði geta verið afar persónubundin og háð áherslum og jafnvel smekk hvers og eins. Og jafnvel geta orðið árekstrar milli ákveðinna geira þegar kemur að arkitektúr, verkfræði og öðru þegar kemur að gæðahugtakinu. Það hefur sýnt sig undanfarin misseri að þar þykir mörgum sinn fuglinn fagrastur, mikilvægastur, og jafnvel rétthærri en hinir. Að mínu mati er sú vegferð sem við erum á, með að þróa borgarsamfélagið við Faxaflóa, góð og sú besta sem völ er á, svona heilt yfir. Ég, eins og við flest, getum bent á sitthvað sem betur mætti fara. Ekkert er fullkomið. En staðan er sú að það, sem getur verið okkar hjartans mál, hvort sem það tengist áhuga eða starfsvettvangi, er eitthvað sem þarf að horfa á í víðu samhengi. Það sem getur hentað sem hönnunarviðmið í litlum eða meðalstórum bæjum, eins og málefni birtu og skuggavarps, sem er sannarlega mikilvægt, er samt eitthvað sem getur illa verið alráðandi þáttur í næstum 300 þúsund manna borg þar sem landvirði og þar með hagrænir, en líka umhverfis- og samgöngulegir þættir bjóða kannski ekki alltaf upp á bestu mögulegu gæði hvað það varðar. Þol og þörf okkar einstaklinganna fyrir birtu er ekki sú sama, þótt ákveðin grunnviðmið séu réttlætanleg og nauðsynleg. Aðalatriðið að gera sem best og ekki síst að neytandinn sé vel upplýstur um þessi gæði (eða skort á þeim). Þar er pottur brotinn. Ástríða fyrir því að nýta gömul hús og gömul byggingarefni, sem ekki teljast óumdeilanlegar menningarminjar, er sama marki brennd. Eins frábært og það kann að vera að gera slíkt þegar færi gefst til, þá þarf líka að taka tillit til þess að hugsanlega geti stærri hagsmunir glatast ef horft er of einstrengingslega á þetta atriði. Það má ekki útiloka þann möguleika, að stundum sé besta lausnin einfaldlega sú að fjarlægja það eldra, þótt sagan verði vissulega minna skemmtileg og kynningarnar minna áhugaverðar fyrir vikið. Og stundum getur einfaldlega reynst betra að leiða regnvatn í gamaldags ræsi frekar en blágrænar ofanvatnsfarvegi, þótt slíkar lausnir geti mjög oft verið geysilega mikil prýði, gagnlegar og hagkvæmar. En alltaf þarf að hafa heildarsamhengið og heildahagsmunina í fyrirrúmi. Og fleira má tína til. Málefni almenningssamgangna, stofnbrauta og húsnæðisframboðs eru önnur risastór mál þar sem skilgreining á gæðum getur verið gjörólík eftir því hver spurður er. En aðalatriðið er samt eftir sem áður að heildarsamhengið og heildarhagsmunir ráði för. En hér er látið staðar numið. Enda ný fundargerð komin á vefinn. Höfundur er skipulagsverkfræðingur.
Skoðun Þegar undirskrift skiptir máli – um gervigreind, vottun og verðmæti mannlegra athafna Henning Arnór Úlfarsson skrifar
Skoðun Þegar bændur bregðast dýrum sínum – Valda þeim þjáningu og skelfilegum dauðdaga Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Ísland og hafið: viðbrögð við brotum Ísraels á alþjóðalögum Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Magnús Magnússon skrifar
Skoðun Ísland verður að vernda hafið og fiskimiðin frá námuvinnslu á hafsbotni Laura Sólveig Lefort Scheefer,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir,Belén García Ovide,Huld Hafliðadóttir skrifar