Hvað getum við lært af Víetnamstríðinu? Einar Magnússon skrifar 3. maí 2025 15:02 Fyrir 50 árum þann 30. apríl 1975 féll Saigon, höfuðborg Suður-Víetnams, í hendur hersveita Norður-Víetnams. Þetta markaði endalok Víetnamstríðsins, sem hafði kostað um þrjár milljónir Víetnama og tæplega 60.000 Bandaríkjamenn lífið. Bandaríkjaher var neyddur til að yfirgefa landið í skyndingu, og myndir af fólki sem var flutt með þyrlum frá þaki bandaríska sendiráðsins urðu tákn um kaotískan enda stríðsins. Rætur stríðsins má rekja til nýlendutímans, þegar Víetnam tilheyrði Indókína undir franskri stjórn. Eftir síðari heimsstyrjöldina hófst barátta fyrir sjálfstæði sem eftir frækinn sigur Víetnama á franska hernum í Dien Bien Phu leiddi til skiptingar landsins í tvo hluta árið 1954: Norður-Víetnam undir stjórn kommúnista og Suður-Víetnam undir stjórn andkommúnista. Bandaríkin hófu sífellt meiri þátttöku í stríðnu sem þeir litu á sem vígvöll kalda stríðsins en varð lítið ágengt þrátt fyrir gríðarlega hernaðaryfirburði. Átökin voru þau blóðugustu sem menn höfðu orðið vitni af í nýtilkomnu sjónvarpi. Bandarískum yfirvöldum reyndist erfitt að útskýra og réttlæta stríðið fyrir almenningi bæði heima fyrir og í öðrum löndum enda einkenndist strísrekstur þeirra af vanþekkingu og virðingarleysi fyrir víetnamskri þjóð og víetnamskri menningu. Mótmæli fóru vaxandi ekki síst með tilkomu 68 kynslóðarinnar. Minnisstæðar eru tvær ræður sem vöktu mikla athygli og höfðu veruleg áhrif á almenningsálitið bæði innan og utan Bandaríkjanna. Aðra flutti John Kerry, fyrrum sjóliði sem hafði þjónað í Víetnam, er hann bar vitni fyrir utanríkismálanefnd bandaríska þingsins í apríl 1971. Þar sagði hann meðal annars: „How do you ask a man to be the last man to die for a mistake?“ Ræða Kerry varð táknræn fyrir unga kynslóð uppgjafahermanna sem höfðu snúið baki við stríðinu. Hina hélt Olof Palme forsætisráðherra Svíþjóðar eftir gríðarlegar loftárásir Bandaríkjamanna á Norður -Víetnam um jólin 1972. Hafði sú ræða mikil áhrif á almenningsálitið í Evrópu en vakti um leið mikla reiði hjá ráðamönnum í Washington. Í jólaávarpi 1972 líkti Palme sprengjuárásum Bandaríkjamanna á Víetnam við grimmdarverk nasista og ýmis grimmdarverk sögunnar. „Man får associationer till Guernica, Oradour, Babi Yar, Katyn, Lidice, Sharpeville, Treblinka.“ Þegar Bandaríkin drógu herlið sitt til baka stuttu síðar og hættu stuðningi við Suður-Víetnam, féll ríkisstjórn þar hratt. Sameining landsins undir stjórn kommúnista í Norður-Víetnam markaði lok stríðsins – en ekki lok sársaukans. Víetnam var í rústum og hefur þurft áratugi til að byggja sig upp. Í dag, 50 árum síðar, eru mörg sár enn opin. Stríðið skilur eftir sig arfleifð mótmæla, siðferðislegrar sjálfsskoðunar og mikilvægra spurninga um réttmæti hernaðaríhlutunar. Ræður Kerry og Palme minna okkur á að andstaða við stríð sprettur ekki aðeins úr pólitískum skoðunum – heldur einnig úr samvisku og mannúð. Víetnamstríðið er meðal lærdómsríkustu styrjalda 20. aldar. Þar sýndu Bandaríkjamenn fram á að hernaðarlegir yfirburðir tryggja ekki endilega sigur. Í dag má greina hliðstæður við átökin á Gasa og í Úkraínu, þar sem harka og valdbeiting hafa ekki skilað tilætluðum árangri. Til að skilja afleiðingar stríðs er nauðsynlegt að tileinka sér þekkingu á sögu, menningu og reynslu viðkomandi þjóða. Með því að skoða lærdóma Víetnamstríðsins má betur skilja flækjustig nútímaátaka og mikilvægi pólitískra lausna. Í Víetnam háðu Bandaríkin stríð gegn kommúnisma með miklum herstyrk, en vissu lítið um þjóðina sjálfa og menningu hennar og tókst ekki að vinna hug og hjörtu íbúa Suður-Víetnam. Andstaða við innrásina jókst bæði meðal almennings í Víetnam og í Bandaríkjunum. Á svipaðan hátt má sjá að Ísrael og Rússland hafa ekki náð pólitískum árangri með hernaðarlegum aðgerðum í Gasa og Úkraínu. Í báðum tilfellum hefur valdbeiting leitt til aukinnar andspyrnu og hörmunga meðal óbreyttra borgara. Alþjóðlegur þrýstingur gegndi stóru hlutverki í þróun Víetnamstríðsins og hið sama á við um Gasa og Úkraínu. Myndir, upptökur og skýrslur um mannréttindabrot hafa áhrif á almenningsálit og stefnu ríkja. Að lokum er ljóst að friður næst ekki með hervaldi heldur með samræðu, málamiðlunum og virðingu fyrir mannréttindum. Það sýndi sig í lok Víetnamstríðsins og á einnig við í núverandi átökum. Víetnam kennir okkur að stríð án skilnings og samráðs endar yfirleitt í ósigri – ekki aðeins fyrir hermenn, heldur fyrir allan almenning deiluaðila. Höfundur er fyrrverandi ráðgjafi við heilbrigðisráðuneytið í Víetnam á vegum sænsku þróunarsamvinnustofnunarinnar (SIDA). Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Víetnam Bandaríkin Mest lesið Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir Skoðun Sterk staða Hafnarfjarðar Orri Björnsson Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun Sumt er bara ekki hægt að rökræða Ása Lind Finnbogadóttir Skoðun Vaxtamunarviðskipti láta aftur á sér kræla Jökull Sólberg Auðunsson Skoðun Pjattkratar taka til Þorsteinn Sæmundsson Skoðun Þvílíkt „plan“ fyrir íslensk heimili Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar Skoðun Stjórnendur sem mega ekki stjórna Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Stokkhólmseinkenni sem við ættum að forðast Aðalsteinn Júlíus Magnússon skrifar Skoðun Eflum iðnlöggjöfina og stöðvum brotin Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Pjattkratar taka til Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Sumt er bara ekki hægt að rökræða Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Vaxtamunarviðskipti láta aftur á sér kræla Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Rétt skal vera rétt um gatnamót við Höfðabakka og Bæjarháls Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir skrifar Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir skrifar Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Græðgin í forgrunni Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Greiningar eða lausnir – hvort vegur þyngra? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Sterk staða Hafnarfjarðar Orri Björnsson skrifar Skoðun Bless bless jafnlaunavottun Sigríður Margrét Oddsdóttir skrifar Skoðun Miðstýrt skólakerfi eða fjölbreytni með samræmdu gæðamati? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Heiðursgestur Viðreisnar vill heimsveldi Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Veðmál barna – hættulegur leikur sem hægt er að stöðva Jóhann Steinar Ingimundarson skrifar Skoðun Allt leikur í umburðarlyndi – eða hvað? Sigurður Eyjólfur Sigurjónsson skrifar Skoðun Lyfjafræðingar - traustur stuðningur í flóknum heimi Sigurbjörg Sæunn Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þvílíkt „plan“ fyrir íslensk heimili Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Ísland og móðurplanta með erindi Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háttvirta nýja þingkonan, María Rut Kristinsdóttir Ólafur Grétar Gunnarsson skrifar Skoðun Alþjóðadagur krabbameinsrannsókna – eitthvað sem mig varðar? Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Af hverju ættum við að stunda geðrækt, rétt eins og líkamsrækt? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar Skoðun Villa um fyrir bæjarbúum Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Olíufyrirtækin vissu Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Pistil eftir frétt um Davíð Tómas körfuknattleiksdómara Sigurður Ólafur Kjartansson skrifar Skoðun Bullandi hallarekstur í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar Sjá meira
Fyrir 50 árum þann 30. apríl 1975 féll Saigon, höfuðborg Suður-Víetnams, í hendur hersveita Norður-Víetnams. Þetta markaði endalok Víetnamstríðsins, sem hafði kostað um þrjár milljónir Víetnama og tæplega 60.000 Bandaríkjamenn lífið. Bandaríkjaher var neyddur til að yfirgefa landið í skyndingu, og myndir af fólki sem var flutt með þyrlum frá þaki bandaríska sendiráðsins urðu tákn um kaotískan enda stríðsins. Rætur stríðsins má rekja til nýlendutímans, þegar Víetnam tilheyrði Indókína undir franskri stjórn. Eftir síðari heimsstyrjöldina hófst barátta fyrir sjálfstæði sem eftir frækinn sigur Víetnama á franska hernum í Dien Bien Phu leiddi til skiptingar landsins í tvo hluta árið 1954: Norður-Víetnam undir stjórn kommúnista og Suður-Víetnam undir stjórn andkommúnista. Bandaríkin hófu sífellt meiri þátttöku í stríðnu sem þeir litu á sem vígvöll kalda stríðsins en varð lítið ágengt þrátt fyrir gríðarlega hernaðaryfirburði. Átökin voru þau blóðugustu sem menn höfðu orðið vitni af í nýtilkomnu sjónvarpi. Bandarískum yfirvöldum reyndist erfitt að útskýra og réttlæta stríðið fyrir almenningi bæði heima fyrir og í öðrum löndum enda einkenndist strísrekstur þeirra af vanþekkingu og virðingarleysi fyrir víetnamskri þjóð og víetnamskri menningu. Mótmæli fóru vaxandi ekki síst með tilkomu 68 kynslóðarinnar. Minnisstæðar eru tvær ræður sem vöktu mikla athygli og höfðu veruleg áhrif á almenningsálitið bæði innan og utan Bandaríkjanna. Aðra flutti John Kerry, fyrrum sjóliði sem hafði þjónað í Víetnam, er hann bar vitni fyrir utanríkismálanefnd bandaríska þingsins í apríl 1971. Þar sagði hann meðal annars: „How do you ask a man to be the last man to die for a mistake?“ Ræða Kerry varð táknræn fyrir unga kynslóð uppgjafahermanna sem höfðu snúið baki við stríðinu. Hina hélt Olof Palme forsætisráðherra Svíþjóðar eftir gríðarlegar loftárásir Bandaríkjamanna á Norður -Víetnam um jólin 1972. Hafði sú ræða mikil áhrif á almenningsálitið í Evrópu en vakti um leið mikla reiði hjá ráðamönnum í Washington. Í jólaávarpi 1972 líkti Palme sprengjuárásum Bandaríkjamanna á Víetnam við grimmdarverk nasista og ýmis grimmdarverk sögunnar. „Man får associationer till Guernica, Oradour, Babi Yar, Katyn, Lidice, Sharpeville, Treblinka.“ Þegar Bandaríkin drógu herlið sitt til baka stuttu síðar og hættu stuðningi við Suður-Víetnam, féll ríkisstjórn þar hratt. Sameining landsins undir stjórn kommúnista í Norður-Víetnam markaði lok stríðsins – en ekki lok sársaukans. Víetnam var í rústum og hefur þurft áratugi til að byggja sig upp. Í dag, 50 árum síðar, eru mörg sár enn opin. Stríðið skilur eftir sig arfleifð mótmæla, siðferðislegrar sjálfsskoðunar og mikilvægra spurninga um réttmæti hernaðaríhlutunar. Ræður Kerry og Palme minna okkur á að andstaða við stríð sprettur ekki aðeins úr pólitískum skoðunum – heldur einnig úr samvisku og mannúð. Víetnamstríðið er meðal lærdómsríkustu styrjalda 20. aldar. Þar sýndu Bandaríkjamenn fram á að hernaðarlegir yfirburðir tryggja ekki endilega sigur. Í dag má greina hliðstæður við átökin á Gasa og í Úkraínu, þar sem harka og valdbeiting hafa ekki skilað tilætluðum árangri. Til að skilja afleiðingar stríðs er nauðsynlegt að tileinka sér þekkingu á sögu, menningu og reynslu viðkomandi þjóða. Með því að skoða lærdóma Víetnamstríðsins má betur skilja flækjustig nútímaátaka og mikilvægi pólitískra lausna. Í Víetnam háðu Bandaríkin stríð gegn kommúnisma með miklum herstyrk, en vissu lítið um þjóðina sjálfa og menningu hennar og tókst ekki að vinna hug og hjörtu íbúa Suður-Víetnam. Andstaða við innrásina jókst bæði meðal almennings í Víetnam og í Bandaríkjunum. Á svipaðan hátt má sjá að Ísrael og Rússland hafa ekki náð pólitískum árangri með hernaðarlegum aðgerðum í Gasa og Úkraínu. Í báðum tilfellum hefur valdbeiting leitt til aukinnar andspyrnu og hörmunga meðal óbreyttra borgara. Alþjóðlegur þrýstingur gegndi stóru hlutverki í þróun Víetnamstríðsins og hið sama á við um Gasa og Úkraínu. Myndir, upptökur og skýrslur um mannréttindabrot hafa áhrif á almenningsálit og stefnu ríkja. Að lokum er ljóst að friður næst ekki með hervaldi heldur með samræðu, málamiðlunum og virðingu fyrir mannréttindum. Það sýndi sig í lok Víetnamstríðsins og á einnig við í núverandi átökum. Víetnam kennir okkur að stríð án skilnings og samráðs endar yfirleitt í ósigri – ekki aðeins fyrir hermenn, heldur fyrir allan almenning deiluaðila. Höfundur er fyrrverandi ráðgjafi við heilbrigðisráðuneytið í Víetnam á vegum sænsku þróunarsamvinnustofnunarinnar (SIDA).
Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir Skoðun
Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir Skoðun
Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun
NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir Skoðun
Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar
Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir skrifar
Skoðun Rétt skal vera rétt um gatnamót við Höfðabakka og Bæjarháls Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir skrifar
Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir skrifar
Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju ættum við að stunda geðrækt, rétt eins og líkamsrækt? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar
Skoðun Pistil eftir frétt um Davíð Tómas körfuknattleiksdómara Sigurður Ólafur Kjartansson skrifar
Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir Skoðun
Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir Skoðun
Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun
NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir Skoðun