Leiðréttingin leiðrétt Sigurgeir Brynjar Kristgeirsson skrifar 6. maí 2025 08:17 Samantekt Í lok mars síðastliðnum héldu atvinnuvegaráðherra og fjármálaráðherra blaðamannafund undir yfirskriftinni Veiðigjöld í sjávarútvegi leiðrétt. Þar var m.a. fjallað um verðlagningu makríl og mun á Íslandi og Noregi. Í þessari grein varpa ég ljósi á: - Rangan samanburð á afurðaverði makríls í greinargerð með frumvarpi um veiðigjald vegna þess að: Borið er saman verð á heilfrystum makríl í Noregi við verð á mismunandi afurðum makríls á Íslandi (flökum, hausskornum og heilum makríl). - Rangan útreikning þar sem í greinargerð með frumvarpinu er litið fram hjá því að 41% makrílafla Íslendinga er ráðstafað til bræðslu, sem ekki er gert í Noregi, vegna þess að: Stór hluti aflans á Íslandi er flakaður eða hausaður og slódreginn og afskurður bræddur. Óhæfur makríll til manneldis, svo sem vegna átuskemmda, er flokkaður frá og bræddur. Megin niðurstaða greinarinnar er að verðmæti íslensks makríls upp úr sjó er um 70% af útflutningsverðmæti þess norska en ekki um 90% eins og útreikningar atvinnuvegaráðuneytisins sýna. Það er því fullkomlega röng niðurstaða í greinargerð atvinnuvegaráðherra að „miðað verði við markaðsverð í Noregi til að nálgast betur raunverulegt aflaverðmæti þeirra tegunda sem fjallað er um“ enda er fátt sameiginlegt með vinnslu, veiðum og markaðssetningu Íslendinga og Norðmanna á makríl, annað en að tegundin er sú sama. Rangar tölur geta aldrei verið grundvöllur skattlagningar. Samanburðurinn rýndur Í greinargerð atvinnuvegaráðuneytisins með nýframlögðu lagafrumvarpi segir að verðmyndum makríls ,,á Íslandi gefi ekki rétta mynd af raunverulegu markaðsverði“. Að lokinni greiningu á markaðsverði í Noregi og í beinni sölu á Íslandi séu ,, Þannig afgerandi vísbendingar um að verðmyndun á Íslandi endurspegli ekki raunverulegt aflaverðmæti þessara nytjastofna.“ Í greinargerðinni er síðan tafla sem er ætlað að færa sönnur á að þessar afgerandi vísbendingar séu sannar. Ég hef bætt við þessa töflu samtölu, mér og öðrum til glöggvunar. Tafla 2. Samanburður á afurðaverði á makríl í Noregi og á Íslandi 2020-2024 Samanburðurinn gefur til kynna að útflutningsverðmæti íslensks makríls sé jafnaði um 91% af verðmæti þess norska. Þetta er rangur samanburður. Rangur samanburður Þrátt fyrir það að auðvelt sé að staðreyna þessar tölur sóttar til Hagstofu Íslands og Hagstofu Noregs þá er samanburðurinn rangur. Hann er rangur af því að það er verið að bera saman verð og verðmæti mismunandi afurðaflokka. Í tölum Hagstofu Noregs er ekki neina sundurgreiningu að finna. Samkvæmt mati japanskra kaupenda og upplýsingum norskra framleiðenda fer nánast allur afli til heilfrystingar. Nú nýverið hafa þó þrjár verksmiðjur hafið framleiðslu á flökum. Á Íslandi er þessu öðruvísi farið. Í gögnum Hagstofu Íslands má finna sundurliðun á útflutningi á makríl niður í flokka. Skiptingin er í heildina þessi yfir öll árin: Hér þarf ekki langskólagenginn mann til að sjá að hér stendur ekki steinn yfir steini í samanburðinum. Rangir útreikningar En það er ekki nóg með að samanburðurinn sér rangur heldur eru útreikningarnir í greinargerðinni einnig rangir. Ef við skoðum samanburð á nýjustu tölum frá Hagstofu Íslands, sést að landaður afli er mun meiri en útfluttur. Í útreikningum atvinnuvegaráðuneytisins er ekkert litið til þess að einungis tæplega 60% landaðs afla birtist í útflutningstölum. En hver fór þá mismunurinn? Landráð?, væri svar Kára Stefánssonar eins og hann lýsti í grein sinni sem hér er vísað til. Í hans huga hefðu útgerðarmenn stungið mismuninum í vasann í erlendum sölufélögum og þannig gerst sekir um þjófnað, skattsvik og peningaþvætti. Umræðu af þessum toga má finna víða í samfélaginu byggða á samskonar firru. Grein Kára svaraði ég í tveim greinum sem má finna hér og hér. Þar lýsi ég annars vegar hvernig tekjur af makrílveiðum hríslast um samfélagið og hins vegar hvernig útreikningar hans stæðust enga skoðun, fremur en nú hjá stjórnvöldum. En hvert er þá svarið? Verðum að bera saman epli og epli Jú, mismunurinn, rúmlega 40%, fór í bræðslu sem fráflokkaður skemmdur makríll, hausar og slóg frá hausuðum makríl og afskurður frá flökun. Og hverju breytir það? Jú, það breytir öllu. Ekki er einungis verið með rangan samanburð heldur líka ranga útreikninga. Norskur makríll er aðallega fluttur út heill. Við verðum því að umreikna allar löndunartölur og afurðasölur yfir í sambærilega stærð, heilan makríl. Og það gerðum við í Vinnslustöðinni. Forsendur útreikninganna eru eftirfarandi: 1. Við styðjumst við útflutningtölur Hagstofu Íslands eins og atvinnuvegaráðuneytið. 2. Í tölum Hagstofu Íslands er ekki að finna útflutt makrílmjöl eða lýsi. Við verðum því að ráðstafa mismun á aflatölum og útflutningstölum til bræðslu og gefa okkur þá forsendu að: a. Nýting í mjöli (20%) og í lýsi (15%) hjá öllum bræðslum landsins sé sú sama. b. Að útflutningsverð mjöls og lýsis sé það sama og hjá Vinnslustöðinni á hverju ári. Réttur samanburður Með þessar forsendur, og yfir mun lengra tímabil, fáum við út neðangreindan samanburð á útflutningsverði makríls, umreiknað í verðmæti á heilan makríl hjá Norðmönnum annars vegar og Íslendingum hins vegar á línuriti 1. Línurit 1 sýnir verðþróun á útflutningsverði makrílafurða umreiknað yfir í krónur á kíló upp úr sjó. Línurit 2 sýnir hlutfall á verði á heilum makríl frá Íslandi deilt með heilum makríl frá Noregi. Hér sjáum við athyglisverð línurit. Á árunum 2020 – 2024 er meðal útflutningsverð íslenskra makrílafurða 72% af því norska (sjá línurit 2) en ekki 91% eins og greinargerð atvinnuvegaráðuneytisins gefur til kynna. Lengri saga er líka áhugaverð. Á upphafsárum okkar í veiðum á makríl var mikill munur á útflutningsverði makríls milli landanna. Augljóslega höfðu Norðmenn þekkingu og reynslu sem Íslendinga skorti. Það dró síðar saman með þjóðunum. Allt til ársins 2020 var makríllinn aðallega veiddur við Ísland. Hin síðari ár hefur heldur dregið í sundur aftur, einkum vegna þess að lengra hefur verið að sækja makrílinn fyrir Íslendinga, hann verið í lakara ástandi og veiði hefur verið tregari. Á síðustu þrem árum er meðalverð íslensks makríls 68% af því norska. Það er því augljóst öllu sæmilega þenkjandi fólki að fullyrðingar atvinnuvegaráðuneytisins í greinargerðinni að verð á makríl ,,á Íslandi gefi ekki rétta mynd af raunverulegu markaðsverði“. og að ,, Þannig afgerandi vísbendingar um að verðmyndun á Íslandi endurspegli ekki raunverulegt aflaverðmæti þessara nytjastofna.“ eru rangar. Hér stendur ekki heldur steinn yfir steini. Niðurstaða Í fyrsta lagi stendur ekki steinn yfir steini í samanburði atvinnuvegaráðuneytisins og í öðru lagi eru útreikningar rangir. Í þriðja lagi grefur það undan trúverðuleika í undirbúningi frumvarpsins að svo augljósar villur sé að finna. Rétt er að benda á að útflutningtölur Hagstofu á makríl hafa verið uppfærðar. Þá leiðréttingu er ekki að finna í fullbúnu frumvarpi. Allt ber þetta að sama brunni. Frumvarpið er illa unnið, útreikningar rangir og útfærslan skaðleg og útreikningur atvinnuvegaráðuneytisins getur aldrei verið grundvöllur skattlagningar af neinum toga, líkt og KPMG hefur bent á. Fyrst og fremst er stuðst við staðlausa stafi og upphrópanir. Niðurstaðan er því falleinkunn á vinnubrögðum við greinargerð um veiðigjöld. Höfundur er framkvæmdastjóri Vinnslustöðvarinnar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sjávarútvegur Skattar og tollar Ríkisstjórn Kristrúnar Frostadóttur Breytingar á veiðigjöldum Mest lesið „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson Skoðun Spilavíti er og verður spilavíti Tryggvi Rúnar Brynjarsson Skoðun Þjónusturof hefst í dag Hanna Birna Valdimarsdóttir Skoðun Verjum frelsið og mannréttindin Sigurjón Njarðarson Skoðun Skortur á metnaði í loftslagsmálum Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson Skoðun Árangur hefst hér. Með þér. Guðrún Högnadóttir Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir Skoðun Konur sem stinga hvor aðra í bakið Sigríður Svanborgardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson skrifar Skoðun Árangur hefst hér. Með þér. Guðrún Högnadóttir skrifar Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Þjónusturof hefst í dag Hanna Birna Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Verjum frelsið og mannréttindin Sigurjón Njarðarson skrifar Skoðun Spilavíti er og verður spilavíti Tryggvi Rúnar Brynjarsson skrifar Skoðun Skortur á metnaði í loftslagsmálum Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson skrifar Skoðun Orðræða mótar menningu – og menningin mótar okkur öll Jóhanna Bárðardóttir skrifar Skoðun Eitt spilakort, betri spilamenning – er skaðaminnkandi Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Sameining sem eflir íslenskan landbúnað Egill Gautason skrifar Skoðun Konur sem stinga hvor aðra í bakið Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Fjölbreytileiki er styrkleiki Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Það er list að lifa með krabbameini Hlíf Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Um kynjafræði og pólítík Hanna Björg Vilhjálmsdóttir skrifar Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson skrifar Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson skrifar Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Stöndum saman gegn fjölþáttaógnum Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey skrifar Sjá meira
Samantekt Í lok mars síðastliðnum héldu atvinnuvegaráðherra og fjármálaráðherra blaðamannafund undir yfirskriftinni Veiðigjöld í sjávarútvegi leiðrétt. Þar var m.a. fjallað um verðlagningu makríl og mun á Íslandi og Noregi. Í þessari grein varpa ég ljósi á: - Rangan samanburð á afurðaverði makríls í greinargerð með frumvarpi um veiðigjald vegna þess að: Borið er saman verð á heilfrystum makríl í Noregi við verð á mismunandi afurðum makríls á Íslandi (flökum, hausskornum og heilum makríl). - Rangan útreikning þar sem í greinargerð með frumvarpinu er litið fram hjá því að 41% makrílafla Íslendinga er ráðstafað til bræðslu, sem ekki er gert í Noregi, vegna þess að: Stór hluti aflans á Íslandi er flakaður eða hausaður og slódreginn og afskurður bræddur. Óhæfur makríll til manneldis, svo sem vegna átuskemmda, er flokkaður frá og bræddur. Megin niðurstaða greinarinnar er að verðmæti íslensks makríls upp úr sjó er um 70% af útflutningsverðmæti þess norska en ekki um 90% eins og útreikningar atvinnuvegaráðuneytisins sýna. Það er því fullkomlega röng niðurstaða í greinargerð atvinnuvegaráðherra að „miðað verði við markaðsverð í Noregi til að nálgast betur raunverulegt aflaverðmæti þeirra tegunda sem fjallað er um“ enda er fátt sameiginlegt með vinnslu, veiðum og markaðssetningu Íslendinga og Norðmanna á makríl, annað en að tegundin er sú sama. Rangar tölur geta aldrei verið grundvöllur skattlagningar. Samanburðurinn rýndur Í greinargerð atvinnuvegaráðuneytisins með nýframlögðu lagafrumvarpi segir að verðmyndum makríls ,,á Íslandi gefi ekki rétta mynd af raunverulegu markaðsverði“. Að lokinni greiningu á markaðsverði í Noregi og í beinni sölu á Íslandi séu ,, Þannig afgerandi vísbendingar um að verðmyndun á Íslandi endurspegli ekki raunverulegt aflaverðmæti þessara nytjastofna.“ Í greinargerðinni er síðan tafla sem er ætlað að færa sönnur á að þessar afgerandi vísbendingar séu sannar. Ég hef bætt við þessa töflu samtölu, mér og öðrum til glöggvunar. Tafla 2. Samanburður á afurðaverði á makríl í Noregi og á Íslandi 2020-2024 Samanburðurinn gefur til kynna að útflutningsverðmæti íslensks makríls sé jafnaði um 91% af verðmæti þess norska. Þetta er rangur samanburður. Rangur samanburður Þrátt fyrir það að auðvelt sé að staðreyna þessar tölur sóttar til Hagstofu Íslands og Hagstofu Noregs þá er samanburðurinn rangur. Hann er rangur af því að það er verið að bera saman verð og verðmæti mismunandi afurðaflokka. Í tölum Hagstofu Noregs er ekki neina sundurgreiningu að finna. Samkvæmt mati japanskra kaupenda og upplýsingum norskra framleiðenda fer nánast allur afli til heilfrystingar. Nú nýverið hafa þó þrjár verksmiðjur hafið framleiðslu á flökum. Á Íslandi er þessu öðruvísi farið. Í gögnum Hagstofu Íslands má finna sundurliðun á útflutningi á makríl niður í flokka. Skiptingin er í heildina þessi yfir öll árin: Hér þarf ekki langskólagenginn mann til að sjá að hér stendur ekki steinn yfir steini í samanburðinum. Rangir útreikningar En það er ekki nóg með að samanburðurinn sér rangur heldur eru útreikningarnir í greinargerðinni einnig rangir. Ef við skoðum samanburð á nýjustu tölum frá Hagstofu Íslands, sést að landaður afli er mun meiri en útfluttur. Í útreikningum atvinnuvegaráðuneytisins er ekkert litið til þess að einungis tæplega 60% landaðs afla birtist í útflutningstölum. En hver fór þá mismunurinn? Landráð?, væri svar Kára Stefánssonar eins og hann lýsti í grein sinni sem hér er vísað til. Í hans huga hefðu útgerðarmenn stungið mismuninum í vasann í erlendum sölufélögum og þannig gerst sekir um þjófnað, skattsvik og peningaþvætti. Umræðu af þessum toga má finna víða í samfélaginu byggða á samskonar firru. Grein Kára svaraði ég í tveim greinum sem má finna hér og hér. Þar lýsi ég annars vegar hvernig tekjur af makrílveiðum hríslast um samfélagið og hins vegar hvernig útreikningar hans stæðust enga skoðun, fremur en nú hjá stjórnvöldum. En hvert er þá svarið? Verðum að bera saman epli og epli Jú, mismunurinn, rúmlega 40%, fór í bræðslu sem fráflokkaður skemmdur makríll, hausar og slóg frá hausuðum makríl og afskurður frá flökun. Og hverju breytir það? Jú, það breytir öllu. Ekki er einungis verið með rangan samanburð heldur líka ranga útreikninga. Norskur makríll er aðallega fluttur út heill. Við verðum því að umreikna allar löndunartölur og afurðasölur yfir í sambærilega stærð, heilan makríl. Og það gerðum við í Vinnslustöðinni. Forsendur útreikninganna eru eftirfarandi: 1. Við styðjumst við útflutningtölur Hagstofu Íslands eins og atvinnuvegaráðuneytið. 2. Í tölum Hagstofu Íslands er ekki að finna útflutt makrílmjöl eða lýsi. Við verðum því að ráðstafa mismun á aflatölum og útflutningstölum til bræðslu og gefa okkur þá forsendu að: a. Nýting í mjöli (20%) og í lýsi (15%) hjá öllum bræðslum landsins sé sú sama. b. Að útflutningsverð mjöls og lýsis sé það sama og hjá Vinnslustöðinni á hverju ári. Réttur samanburður Með þessar forsendur, og yfir mun lengra tímabil, fáum við út neðangreindan samanburð á útflutningsverði makríls, umreiknað í verðmæti á heilan makríl hjá Norðmönnum annars vegar og Íslendingum hins vegar á línuriti 1. Línurit 1 sýnir verðþróun á útflutningsverði makrílafurða umreiknað yfir í krónur á kíló upp úr sjó. Línurit 2 sýnir hlutfall á verði á heilum makríl frá Íslandi deilt með heilum makríl frá Noregi. Hér sjáum við athyglisverð línurit. Á árunum 2020 – 2024 er meðal útflutningsverð íslenskra makrílafurða 72% af því norska (sjá línurit 2) en ekki 91% eins og greinargerð atvinnuvegaráðuneytisins gefur til kynna. Lengri saga er líka áhugaverð. Á upphafsárum okkar í veiðum á makríl var mikill munur á útflutningsverði makríls milli landanna. Augljóslega höfðu Norðmenn þekkingu og reynslu sem Íslendinga skorti. Það dró síðar saman með þjóðunum. Allt til ársins 2020 var makríllinn aðallega veiddur við Ísland. Hin síðari ár hefur heldur dregið í sundur aftur, einkum vegna þess að lengra hefur verið að sækja makrílinn fyrir Íslendinga, hann verið í lakara ástandi og veiði hefur verið tregari. Á síðustu þrem árum er meðalverð íslensks makríls 68% af því norska. Það er því augljóst öllu sæmilega þenkjandi fólki að fullyrðingar atvinnuvegaráðuneytisins í greinargerðinni að verð á makríl ,,á Íslandi gefi ekki rétta mynd af raunverulegu markaðsverði“. og að ,, Þannig afgerandi vísbendingar um að verðmyndun á Íslandi endurspegli ekki raunverulegt aflaverðmæti þessara nytjastofna.“ eru rangar. Hér stendur ekki heldur steinn yfir steini. Niðurstaða Í fyrsta lagi stendur ekki steinn yfir steini í samanburði atvinnuvegaráðuneytisins og í öðru lagi eru útreikningar rangir. Í þriðja lagi grefur það undan trúverðuleika í undirbúningi frumvarpsins að svo augljósar villur sé að finna. Rétt er að benda á að útflutningtölur Hagstofu á makríl hafa verið uppfærðar. Þá leiðréttingu er ekki að finna í fullbúnu frumvarpi. Allt ber þetta að sama brunni. Frumvarpið er illa unnið, útreikningar rangir og útfærslan skaðleg og útreikningur atvinnuvegaráðuneytisins getur aldrei verið grundvöllur skattlagningar af neinum toga, líkt og KPMG hefur bent á. Fyrst og fremst er stuðst við staðlausa stafi og upphrópanir. Niðurstaðan er því falleinkunn á vinnubrögðum við greinargerð um veiðigjöld. Höfundur er framkvæmdastjóri Vinnslustöðvarinnar.
Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley Skoðun
Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar
Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson skrifar
Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar
Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar
Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley Skoðun