Vetrarvirkjanir Sigurður Ingi Friðleifsson skrifar 9. maí 2025 13:32 Veturinn er á undanhaldi og þau megineinkenni sem honum fylgja þ.e. myrkur og kuldi. Raforkuþörf eykst á veturna, enda notum við raflýsingu til að mæta myrkrinu og lýsa upp skammdegið. Einnig eykst auðvitað rafhitun til húshitunar eftir því sem kaldara er. Þessi aukna raforkuþörf rímar því miður illa við framleiðslugetu raforkukerfisins á Íslandi. Vatnsaflsvirkjanir mæta um 70% af raforkuþörf kerfisins og eðlilega snýr frosin snjór túrbínum heldur verr en fljótandi vatn. Raforkuþörfin er þannig mest þegar framleiðslugeta vatnsaflsvirkjana er minnst. Ef það væru nú bara til einhverjar vetrarvirkjanir. Reyndar er hagkvæmast og ódýrast að breyta fyrst notkunarþættinum í stað þess að einblína bara á framleiðsluþáttinn. Sem sagt breyta notkunarflokkum sem valda vetrarálaginu þ.e. lýsing og rafhitun. Lýsing LED lýsing hefur umbylt lýsingartækni á heimsvísu sem þýðir að nú þarf miklu minna afl og orku til að ná sömu eða betri ljósgæðum og áður fékkst með gló- eða halógenperum. Það er almennt góð og gild regla að nýta hluti á meðan þeir eru í lagi. Þetta á þó ekki við þegar kemur að gömlum gló- og halógenperum sem enn lýsa. Best er að skipta þeim strax út fyrir betri LED perum með miklu minni afl- og orkunotkun. Tökum dæmi um peru í lítið notuðu rými sem mörgum þætti óþarfi að skipta út, enda virkar hún enn. En ef 10 þúsund kveikja á lítið notuðum glóperum á svipuðum tíma þarf að ræsa óþarfa afl sem auðveldlega mætti minnka um allt að 80% með LED perum. Þetta snýst ekki bara um raforkunotkun heldur líka aflnotkun og þess vegna er mikilvægt að taka niður þessa óþörfu aflþörf. LED væðing ljósastaura er annað dæmi sem sparar mikið af afli og orkunotkun á veturna. Mikilvægt er að hreinsa strax út allar gló- og halógenperur og flýta LED væðingu ljósastaura um allt land. Rafhitun Það eru þrjár leiðir til að minnka rafhitun. Nýjar hitaveitur, varmadælur og bætt nýtni með betri einangrun og hitastýringum. Umhverfis-, orku- og loftslagsráðuneytið auglýsti einmitt nýverið styrki til jarðhitaleitar og verkefna sem auka skilvirkni í rekstri fjarvarmaveitna. Varmadælur eru líka frábær lausn til að minnka rafhitun og þar eru líka styrkir í boði. Stuðningskerfi fyrir varmadælur á rafhituðum lögheimilum hefur verið einfaldað og umsýsla gerð skilvirkari. Notendur geta nú fengið helming af tækjakostnaði varmadæla frá ríkinu og uppsetning á slíkum búnaði hefur engin áhrif á niðurgreiðslurétt þeirra. Alvöru árangur Ríkið hefur greitt út svokallaðar eingreiðslur til fjölmargra hitaveituverkefna síðustu tuttugu árin. Eingreiðslur eru stofnstyrkir til hitaveituframkvæmda á rafhituðum svæðum og í raun oftast forsenda fyrir fjárhagslegum fýsileika þeirra. Með nýjum eða stækkun eldri hitaveitna lækkar niðurgreiðsluþörf ríkis og það svigrúm er nýtt til að greiða út stofnstyrki til að styðja við framkvæmdina. Ríkið hefur greitt yfir þrjá milljarða frá aldamótum til að liðka fyrir veituframkvæmdum. Með þessum framkvæmdum hefur raforkuþörf til húshitunar gróflega minnkað um 110 GWst ári. Ríkið styrkti einnig uppsetningu sjóvarmadælu í Vestmannaeyjum sem minnkaði raforkunotkun í veitunni þar um allt að 40 GWst og svo hafa varmadælustyrkir til rafhitaðra heimila skilað um 10 GWst af raforkusparnaði. Tvöföld kostnaðaráhrif Með minni raforkunotkun, sem fylgir ofangreindum lýsingar- og rafhitunarlausnum, minnkar raforkukostnaður notenda til muna án þess að skerða nokkuð þjónustustig eða lífsgæði. Áhrifin eru auðvitað meiri þar sem þessar aðgerðir losa dýrmæta raforku inn á kerfið til annarra nota. Eftirspurn eftir raforku hefur verið talvert meiri undanfarið en sem nemur nýrri raforkuframleiðslu inn á kerfið. Þetta hefur skapað verðhækkunarþrýsting. Ofangreindar rafhitunaraðgerðir frá aldamótum hafa losað um 160 GWst á kerfið sem samsvarar raforkunotkun 35 þúsund heimila. M.ö.o. hafa þessar aðgerðir lagt smá lóð á vogarskálarnar á framboðshliðinni til að halda aftur af raforkuhækkunum til allra. Enn er talsvert svigrúm til að minnka raforkuþörf til húshitunar og ef rétt er haldið á spöðunum má auðveldlega sækja rúmlega 100 GWst í viðbót á næstu árum. Þessar „vetrarvirkjanir“ eða bætt vetrar orkunýtni er hagstæðasti „virkjunarkostur“ landsins. Þessi orkunýtniverkefni losa raforku inn á markaðinn á besta tíma án kostnaðar enda er raforkan sem losnar bara hliðarafurð orkunýtni aðgerða. Höfundur er sviðsstjóri á svið orkuskipta og hringrásarhagkerfis hjá Umhverfis- og orkustofnun. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sigurður Ingi Friðleifsson Orkumál Mest lesið Hjúkrunarheimili í Þorlákshöfn Gestur Þór Kristjánsson,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson,Erla Sif Markúsdóttir Skoðun Hálfrar aldar svívirða Stefán Pálsson Skoðun Við erum búin að missa tökin Ása Berglind Hjálmarsdóttir Skoðun Óvenjulegt fólk Helgi Brynjarsson Skoðun Hver greiðir fyrir breytingarnar? Svanfríður G. Bergvinsdóttir Skoðun Hrekkjavaka á Landakoti Kristófer Ingi Svavarsson Skoðun Stöndum vörð um Héraðsvötnin! Rakel Hinriksdóttir Skoðun Rýr húsnæðispakki Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Um Liverpool, Diogo Jota, áföll og sorgina – hugleiðingar sálfræðings Andri Hrafn Sigurðsson Skoðun Martin bakari flýgur heim með látum frá leikvelli auðmanna í Vatnsmýrinni Daði Rafnsson,Haukur Magnússon,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Dauðsföll í Gaza-stríðinu og Mogginn Egill Þórir Einarsson skrifar Skoðun Eyðum óvissunni Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Opinberi geirinn og stjórnunarráðgjafar: ástarsaga Adeel Akmal skrifar Skoðun Ættbálkahegðun á stafrænu formi Martha Árnadóttir skrifar Skoðun Kirkjurnar standa en stoðirnar eru sveltar Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Martin bakari flýgur heim með látum frá leikvelli auðmanna í Vatnsmýrinni Daði Rafnsson,Haukur Magnússon,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir skrifar Skoðun Stytta þarf veiðitíma svartfugla strax Hólmfríður Arnardóttir,Helga Ögmundardóttir skrifar Skoðun Hver greiðir fyrir breytingarnar? Svanfríður G. Bergvinsdóttir skrifar Skoðun Um Liverpool, Diogo Jota, áföll og sorgina – hugleiðingar sálfræðings Andri Hrafn Sigurðsson skrifar Skoðun Stöndum vörð um Héraðsvötnin! Rakel Hinriksdóttir skrifar Skoðun Við erum búin að missa tökin Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Hjúkrunarheimili í Þorlákshöfn Gestur Þór Kristjánsson,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson,Erla Sif Markúsdóttir skrifar Skoðun Stöðug uppbygging orkuinnviða Adrian Pike,Bjarni Þórður Bjarnason,Tómas Már Sigurðsson skrifar Skoðun Rýr húsnæðispakki Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Hrekkjavaka á Landakoti Kristófer Ingi Svavarsson skrifar Skoðun Óvenjulegt fólk Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Hálfrar aldar svívirða Stefán Pálsson skrifar Skoðun $€tjum í$lensku á (mat) $€ðilinn! Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Minna tal, meiri uppbygging Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Tvöföld mismunun kvenna í hópi innflytjenda Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Ný nálgun – sama markmið: Heimili fyrir fólkið í borginni Heiða Björg Hilmisdóttir skrifar Skoðun Geymt en ekki gleymt Ástþór Ólafsson skrifar Skoðun Tækni og ungmenni: Hvar liggur ábyrgðin og hvað getum við gert? Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun Hvað gerir brjóstakrabbamein að ólæknandi brjóstakrabbameini? Helga Tryggvadóttir,Ólöf Kristjana Bjarnadóttir skrifar Skoðun „Lánin hækka – framtíðin minnkar“ Sveinn Óskar Sigurðsson skrifar Skoðun Hey Pawels í harðindunum Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Land rutt fyrir þúsundir íbúða í Úlfarsárdal Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Dýrmæt þjóðfélagsgerð Eva Björk Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Hver er þessi Davíð Oddsson? Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Hugsanlega löglegt, en siðlaust og grimmt — af hundsráni í GOGG Kristinn Ka. Nína Sigríðarson skrifar Sjá meira
Veturinn er á undanhaldi og þau megineinkenni sem honum fylgja þ.e. myrkur og kuldi. Raforkuþörf eykst á veturna, enda notum við raflýsingu til að mæta myrkrinu og lýsa upp skammdegið. Einnig eykst auðvitað rafhitun til húshitunar eftir því sem kaldara er. Þessi aukna raforkuþörf rímar því miður illa við framleiðslugetu raforkukerfisins á Íslandi. Vatnsaflsvirkjanir mæta um 70% af raforkuþörf kerfisins og eðlilega snýr frosin snjór túrbínum heldur verr en fljótandi vatn. Raforkuþörfin er þannig mest þegar framleiðslugeta vatnsaflsvirkjana er minnst. Ef það væru nú bara til einhverjar vetrarvirkjanir. Reyndar er hagkvæmast og ódýrast að breyta fyrst notkunarþættinum í stað þess að einblína bara á framleiðsluþáttinn. Sem sagt breyta notkunarflokkum sem valda vetrarálaginu þ.e. lýsing og rafhitun. Lýsing LED lýsing hefur umbylt lýsingartækni á heimsvísu sem þýðir að nú þarf miklu minna afl og orku til að ná sömu eða betri ljósgæðum og áður fékkst með gló- eða halógenperum. Það er almennt góð og gild regla að nýta hluti á meðan þeir eru í lagi. Þetta á þó ekki við þegar kemur að gömlum gló- og halógenperum sem enn lýsa. Best er að skipta þeim strax út fyrir betri LED perum með miklu minni afl- og orkunotkun. Tökum dæmi um peru í lítið notuðu rými sem mörgum þætti óþarfi að skipta út, enda virkar hún enn. En ef 10 þúsund kveikja á lítið notuðum glóperum á svipuðum tíma þarf að ræsa óþarfa afl sem auðveldlega mætti minnka um allt að 80% með LED perum. Þetta snýst ekki bara um raforkunotkun heldur líka aflnotkun og þess vegna er mikilvægt að taka niður þessa óþörfu aflþörf. LED væðing ljósastaura er annað dæmi sem sparar mikið af afli og orkunotkun á veturna. Mikilvægt er að hreinsa strax út allar gló- og halógenperur og flýta LED væðingu ljósastaura um allt land. Rafhitun Það eru þrjár leiðir til að minnka rafhitun. Nýjar hitaveitur, varmadælur og bætt nýtni með betri einangrun og hitastýringum. Umhverfis-, orku- og loftslagsráðuneytið auglýsti einmitt nýverið styrki til jarðhitaleitar og verkefna sem auka skilvirkni í rekstri fjarvarmaveitna. Varmadælur eru líka frábær lausn til að minnka rafhitun og þar eru líka styrkir í boði. Stuðningskerfi fyrir varmadælur á rafhituðum lögheimilum hefur verið einfaldað og umsýsla gerð skilvirkari. Notendur geta nú fengið helming af tækjakostnaði varmadæla frá ríkinu og uppsetning á slíkum búnaði hefur engin áhrif á niðurgreiðslurétt þeirra. Alvöru árangur Ríkið hefur greitt út svokallaðar eingreiðslur til fjölmargra hitaveituverkefna síðustu tuttugu árin. Eingreiðslur eru stofnstyrkir til hitaveituframkvæmda á rafhituðum svæðum og í raun oftast forsenda fyrir fjárhagslegum fýsileika þeirra. Með nýjum eða stækkun eldri hitaveitna lækkar niðurgreiðsluþörf ríkis og það svigrúm er nýtt til að greiða út stofnstyrki til að styðja við framkvæmdina. Ríkið hefur greitt yfir þrjá milljarða frá aldamótum til að liðka fyrir veituframkvæmdum. Með þessum framkvæmdum hefur raforkuþörf til húshitunar gróflega minnkað um 110 GWst ári. Ríkið styrkti einnig uppsetningu sjóvarmadælu í Vestmannaeyjum sem minnkaði raforkunotkun í veitunni þar um allt að 40 GWst og svo hafa varmadælustyrkir til rafhitaðra heimila skilað um 10 GWst af raforkusparnaði. Tvöföld kostnaðaráhrif Með minni raforkunotkun, sem fylgir ofangreindum lýsingar- og rafhitunarlausnum, minnkar raforkukostnaður notenda til muna án þess að skerða nokkuð þjónustustig eða lífsgæði. Áhrifin eru auðvitað meiri þar sem þessar aðgerðir losa dýrmæta raforku inn á kerfið til annarra nota. Eftirspurn eftir raforku hefur verið talvert meiri undanfarið en sem nemur nýrri raforkuframleiðslu inn á kerfið. Þetta hefur skapað verðhækkunarþrýsting. Ofangreindar rafhitunaraðgerðir frá aldamótum hafa losað um 160 GWst á kerfið sem samsvarar raforkunotkun 35 þúsund heimila. M.ö.o. hafa þessar aðgerðir lagt smá lóð á vogarskálarnar á framboðshliðinni til að halda aftur af raforkuhækkunum til allra. Enn er talsvert svigrúm til að minnka raforkuþörf til húshitunar og ef rétt er haldið á spöðunum má auðveldlega sækja rúmlega 100 GWst í viðbót á næstu árum. Þessar „vetrarvirkjanir“ eða bætt vetrar orkunýtni er hagstæðasti „virkjunarkostur“ landsins. Þessi orkunýtniverkefni losa raforku inn á markaðinn á besta tíma án kostnaðar enda er raforkan sem losnar bara hliðarafurð orkunýtni aðgerða. Höfundur er sviðsstjóri á svið orkuskipta og hringrásarhagkerfis hjá Umhverfis- og orkustofnun.
Hjúkrunarheimili í Þorlákshöfn Gestur Þór Kristjánsson,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson,Erla Sif Markúsdóttir Skoðun
Um Liverpool, Diogo Jota, áföll og sorgina – hugleiðingar sálfræðings Andri Hrafn Sigurðsson Skoðun
Martin bakari flýgur heim með látum frá leikvelli auðmanna í Vatnsmýrinni Daði Rafnsson,Haukur Magnússon,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir Skoðun
Skoðun Martin bakari flýgur heim með látum frá leikvelli auðmanna í Vatnsmýrinni Daði Rafnsson,Haukur Magnússon,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir skrifar
Skoðun Um Liverpool, Diogo Jota, áföll og sorgina – hugleiðingar sálfræðings Andri Hrafn Sigurðsson skrifar
Skoðun Hjúkrunarheimili í Þorlákshöfn Gestur Þór Kristjánsson,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson,Erla Sif Markúsdóttir skrifar
Skoðun Stöðug uppbygging orkuinnviða Adrian Pike,Bjarni Þórður Bjarnason,Tómas Már Sigurðsson skrifar
Skoðun Tvöföld mismunun kvenna í hópi innflytjenda Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar
Skoðun Tækni og ungmenni: Hvar liggur ábyrgðin og hvað getum við gert? Stefán Þorri Helgason skrifar
Skoðun Hvað gerir brjóstakrabbamein að ólæknandi brjóstakrabbameini? Helga Tryggvadóttir,Ólöf Kristjana Bjarnadóttir skrifar
Skoðun Hugsanlega löglegt, en siðlaust og grimmt — af hundsráni í GOGG Kristinn Ka. Nína Sigríðarson skrifar
Hjúkrunarheimili í Þorlákshöfn Gestur Þór Kristjánsson,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson,Erla Sif Markúsdóttir Skoðun
Um Liverpool, Diogo Jota, áföll og sorgina – hugleiðingar sálfræðings Andri Hrafn Sigurðsson Skoðun
Martin bakari flýgur heim með látum frá leikvelli auðmanna í Vatnsmýrinni Daði Rafnsson,Haukur Magnússon,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir Skoðun