Sjónarspil í Istanbul Gunnar Pálsson skrifar 14. maí 2025 19:03 Þegar erindrekar hlutaðeigandi deiluaðila koma saman í Istanbul á morgun, verður það í fyrsta skipti síðan í mars 2022 sem þeir ræða augliti til auglitis um möguleg endalok átakanna í Úkraínu. Samkoman sem slík gæti markað skref í rétta átt, þó ekki væri nema vegna þess að friði í heiminum hefur um nokkurt skeið stafað vaxandi hætta af því eldfima staðgöngustríði sem vestræn ríki og Rússlandi hafa háð á vígvöllum Úkraínu á síðustu ellefu árum. Horfurnar á því að samningar takist gefa þó einungis takmarkað tilefni til bjartsýni. Þegar samninganefndir ræddust við í borginni fögru við Sæviðarsund fyrir þremur árum var staðan öll önnur. Þá þóttust vestræn ríki, undir forystu Bandaríkjanna og Bretlands, þess fullviss að Úkraína gæti í skjóli þeirra sjálfra sigrast á rússneska innrásarliðinu. Undir því yfirskyni tókst m.a. þáverandi forsætisráðherra Bretlands að fá Úkraínumenn ofan af því að fullgera samkomulag sem haft hefði í för með sér, að uppfylltum ákveðnum skilyrðum, að Rússar drægju herlið sitt til baka. Hálfu ári síðar höfðu Rússar innlimað fjögur héruð, til viðbótar Krímskaga, sem áður tilheyrðu Úkraínu. Síðan þá hefur rússneska mulningsvélin skriðið fram jafnt og þétt, en varnir Úkraínu, sem líða fyrir skort á bæði mannafla og skotfærum, að sama skapi látið undan síga. Í ljósi þess að Rússar hafa yfirhöndina, eins og bandarísk stjórnvöld hafa nú opinberlega gengist við, verður að telja hverfandi líkur á að Úkraínu bjóðist sömu býti og í Istanbul síðast. Þessar breyttu aðstæður varpa mikilvægu ljósi á málstað deiluaðila um þessar mundir. Líkt og þeir gerðu áður, leggja Rússar á það megináherslu að grafist verði fyrir rætur átakanna, svo sem boðaða aðild Úkraínu að NATO og áframhaldandi hervæðingu landsins í grennd við rússnesku landamærin. Verði það ekki gert, telja Rússar það litlum tilgangi þjóna að semja um tímabundið vopnahlé, sem Úkraína, studd vestrænum ríkjum, muni vafalítið nota til að endurnýja herafla sinn og þar með framlengja frekar en stytta átökin. Minna þeir á að einmitt það hafi gerst eftir að samið var um Minsk-samkomulagið 2015. Af hálfu vestrænna ríkja, en þó einkum aðildarríkja ESB og Bretlands, er aftur á móti gerð krafa um að samið verði fyrst um sinn um tímabundið vopnahlé og því síðan fylgt eftir með viðræðum um varanlegan frið. Skýringanna er ekki langt að leita. Samkomulag deiluaðila um frið í Úkraínu hefði það óumflýjanlega í för með sér að ganga þyrfti að meginkröfum Rússa, ekki síst um landtöku, en þar með yrði auðmýkjandi uppgjöf Úkraínumanna og bandamanna svo gott sem endanlega færð til bókar. Hafa því Evrópuríkin, en þó einkum valdhafar sem lagt hafa pólitíska stöðu sína að veði, talið mikið til þess vinnandi að koma í veg fyrir beinar samningaviðræður, en reyna þess í stað að "frysta" átökin um óákveðinn tíma. Atburðarás undanfarinna daga bendir til að þessi umdeilanlega afstaða Evrópuríkjanna hafi nú ratað í ógöngur. Í kjölfar fundar fjögurra leiðtoga með Úkraínuforseta í Kænugarði síðastliðinn laugardag ákváðu ríkin að setja Rússum "afarkosti " um að ganga að kröfu þeirra um 30 daga vopnahlé eða sæta að öðrum kosti vængstýfandi refsiaðgerðum til viðbótar þeim meira en þrjátíu þúsund aðgerðum sem Rússum hefur þegar verið gert að sæta með einungis takmörkuðum árangri. Með þessu ófimlega uppátæki sínu virðast Evrópuríkin nú hafa skorað eftirtektarvert sjálfsmark eftir að Rússar svöruðu með gagntilboði þess efnis að deiluaðilar settust að samningaborði í Istanbul. Bandaríkin sem virtust um stundarsakir styðja hótun Evrópuríkjanna hafa fagnað útspilinu. Af afarkostum Evrópuríkjanna hefur ekki heyrst meira síðan. Þótt samkoman í Istanbul gefi veika von um að takast megi að koma beinum samningaviðræðum um endalok stríðsins í Úkraínu á laggirnar, ber hún þess merki fyrirfram að hún sé þáttur í pólitískri refskák deiluaðila sem fullvissa vilja heimsbyggðina, hver á sinn hátt, um staðfastan vilja sinn til að koma á friði. Til allrar óhamingju bendir þó fátt til þess að tekist hafi að framkalla þann gagnkvæma skilning, hvað þá traust, sem nauðsynlegur er til að sætta megi hin ólíku sjónarmið, hvað þá skera á hnútinn. Breytist það ekki, virðist full ástæða til að óttast að Rússar fari áfram sínu fram á vígvöllum Úkraínu uns samið verði um frið á forsendum sem þeir sjálfir ákveða. Höfundur er fyrrverandi sendiherra Íslands, m.a. hjá NATO, S.þ., CSCE og ESB. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Innrás Rússa í Úkraínu Úkraína Rússland Tyrkland NATO Mest lesið 1 stk. ísl. ríkisborgararéttur - kr. 1,600 Róbert Björnsson Skoðun Þegar þeir sem segjast þjóna þjóðinni ráðast á hana Ágústa Árnadóttir Skoðun Faglegt mat eða lukka? I: Frá kennslustofu til stafbókar Bogi Ragnarsson Skoðun „Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir Skoðun Ósk um sérbýli, garð og rólegt umhverfi dregur fólk frá höfuðborgarsvæðinu Margrét Þóra Sæmundsdóttir Skoðun Hvers vegna ekki bókun 35? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Þéttur eða þríklofinn Sjálfstæðisflokkur Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun Getur uppbyggilegur fréttaflutningur aukið velsæld í íslensku samfélagi? Ása Fríða Kjartansdóttir, Dóra Guðrún Guðmundsdóttir Skoðun Eru borgir barnvænar? Þétting byggðar og staða barna í skipulagi Lára Ingimundardóttir Skoðun Hvað kosta mannréttindi? Anna Lára Steindal Skoðun Skoðun Skoðun Þéttur eða þríklofinn Sjálfstæðisflokkur Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Bras og brall við gerð Brákarborgar Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Getur uppbyggilegur fréttaflutningur aukið velsæld í íslensku samfélagi? Ása Fríða Kjartansdóttir, Dóra Guðrún Guðmundsdóttir skrifar Skoðun „Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir skrifar Skoðun Ósk um sérbýli, garð og rólegt umhverfi dregur fólk frá höfuðborgarsvæðinu Margrét Þóra Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Auðlindarentan heim í hérað Arna Lára Jónsdóttir skrifar Skoðun Héraðsvötn og Kjalölduveitu í nýtingarflokk Jens Garðar Helgason,Ólafur Adolfsson skrifar Skoðun Eru borgir barnvænar? Þétting byggðar og staða barna í skipulagi Lára Ingimundardóttir skrifar Skoðun Hvað kosta mannréttindi? Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Faglegt mat eða lukka? I: Frá kennslustofu til stafbókar Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Hvers vegna ekki bókun 35? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 1 stk. ísl. ríkisborgararéttur - kr. 1,600 Róbert Björnsson skrifar Skoðun Ný nálgun fyrir börn með fjölþættan vanda Guðmundur Ingi Þóroddsson,Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Setjum kraft í íslenskukennslu fullorðinna Anna Linda Sigurðardóttir skrifar Skoðun Áhrif veiðigjalda ná út fyrir atvinnugreinina Ásgerður Kristín Gylfadóttir skrifar Skoðun Við stöndum með Anahitu og Elissu Valgerður Árnadóttir,Rósa Líf Darradóttir,Aldís Amah Hamilton,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson skrifar Skoðun RÚV - ljósritunarstofa ríkisins? Birgir Finnsson skrifar Skoðun Að vera hvítur og kristinn Guðbrandur Einarsson skrifar Skoðun Heilbrigðisþjónusta í heimabyggð – loksins orðin að veruleika Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Komum heil heim eftir hvítasunnuhelgina Ágúst Mogensen skrifar Skoðun Leiðin til Parísar (bókstaflega) Ólafur St. Arnarsson skrifar Skoðun Ósnertanlegir eineltisseggir og óhæfir starfsmenn Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Opinber skýring til Sigurjóns Þórðarsonar Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Ekkert kerfi lifir af pólitískan geðþótta Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Þegar undirskrift skiptir máli – um gervigreind, vottun og verðmæti mannlegra athafna Henning Arnór Úlfarsson skrifar Skoðun Hoppað yfir girðingarnar Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Þegar ég fékk séns Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Verður greinilega að vera Ísrael Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Evrópumet! Háskólamenntun minnst metin á Íslandi Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Ríkið tekur – landsbyggðirnar fá minna Hjálmar Bogi Hafliðason skrifar Sjá meira
Þegar erindrekar hlutaðeigandi deiluaðila koma saman í Istanbul á morgun, verður það í fyrsta skipti síðan í mars 2022 sem þeir ræða augliti til auglitis um möguleg endalok átakanna í Úkraínu. Samkoman sem slík gæti markað skref í rétta átt, þó ekki væri nema vegna þess að friði í heiminum hefur um nokkurt skeið stafað vaxandi hætta af því eldfima staðgöngustríði sem vestræn ríki og Rússlandi hafa háð á vígvöllum Úkraínu á síðustu ellefu árum. Horfurnar á því að samningar takist gefa þó einungis takmarkað tilefni til bjartsýni. Þegar samninganefndir ræddust við í borginni fögru við Sæviðarsund fyrir þremur árum var staðan öll önnur. Þá þóttust vestræn ríki, undir forystu Bandaríkjanna og Bretlands, þess fullviss að Úkraína gæti í skjóli þeirra sjálfra sigrast á rússneska innrásarliðinu. Undir því yfirskyni tókst m.a. þáverandi forsætisráðherra Bretlands að fá Úkraínumenn ofan af því að fullgera samkomulag sem haft hefði í för með sér, að uppfylltum ákveðnum skilyrðum, að Rússar drægju herlið sitt til baka. Hálfu ári síðar höfðu Rússar innlimað fjögur héruð, til viðbótar Krímskaga, sem áður tilheyrðu Úkraínu. Síðan þá hefur rússneska mulningsvélin skriðið fram jafnt og þétt, en varnir Úkraínu, sem líða fyrir skort á bæði mannafla og skotfærum, að sama skapi látið undan síga. Í ljósi þess að Rússar hafa yfirhöndina, eins og bandarísk stjórnvöld hafa nú opinberlega gengist við, verður að telja hverfandi líkur á að Úkraínu bjóðist sömu býti og í Istanbul síðast. Þessar breyttu aðstæður varpa mikilvægu ljósi á málstað deiluaðila um þessar mundir. Líkt og þeir gerðu áður, leggja Rússar á það megináherslu að grafist verði fyrir rætur átakanna, svo sem boðaða aðild Úkraínu að NATO og áframhaldandi hervæðingu landsins í grennd við rússnesku landamærin. Verði það ekki gert, telja Rússar það litlum tilgangi þjóna að semja um tímabundið vopnahlé, sem Úkraína, studd vestrænum ríkjum, muni vafalítið nota til að endurnýja herafla sinn og þar með framlengja frekar en stytta átökin. Minna þeir á að einmitt það hafi gerst eftir að samið var um Minsk-samkomulagið 2015. Af hálfu vestrænna ríkja, en þó einkum aðildarríkja ESB og Bretlands, er aftur á móti gerð krafa um að samið verði fyrst um sinn um tímabundið vopnahlé og því síðan fylgt eftir með viðræðum um varanlegan frið. Skýringanna er ekki langt að leita. Samkomulag deiluaðila um frið í Úkraínu hefði það óumflýjanlega í för með sér að ganga þyrfti að meginkröfum Rússa, ekki síst um landtöku, en þar með yrði auðmýkjandi uppgjöf Úkraínumanna og bandamanna svo gott sem endanlega færð til bókar. Hafa því Evrópuríkin, en þó einkum valdhafar sem lagt hafa pólitíska stöðu sína að veði, talið mikið til þess vinnandi að koma í veg fyrir beinar samningaviðræður, en reyna þess í stað að "frysta" átökin um óákveðinn tíma. Atburðarás undanfarinna daga bendir til að þessi umdeilanlega afstaða Evrópuríkjanna hafi nú ratað í ógöngur. Í kjölfar fundar fjögurra leiðtoga með Úkraínuforseta í Kænugarði síðastliðinn laugardag ákváðu ríkin að setja Rússum "afarkosti " um að ganga að kröfu þeirra um 30 daga vopnahlé eða sæta að öðrum kosti vængstýfandi refsiaðgerðum til viðbótar þeim meira en þrjátíu þúsund aðgerðum sem Rússum hefur þegar verið gert að sæta með einungis takmörkuðum árangri. Með þessu ófimlega uppátæki sínu virðast Evrópuríkin nú hafa skorað eftirtektarvert sjálfsmark eftir að Rússar svöruðu með gagntilboði þess efnis að deiluaðilar settust að samningaborði í Istanbul. Bandaríkin sem virtust um stundarsakir styðja hótun Evrópuríkjanna hafa fagnað útspilinu. Af afarkostum Evrópuríkjanna hefur ekki heyrst meira síðan. Þótt samkoman í Istanbul gefi veika von um að takast megi að koma beinum samningaviðræðum um endalok stríðsins í Úkraínu á laggirnar, ber hún þess merki fyrirfram að hún sé þáttur í pólitískri refskák deiluaðila sem fullvissa vilja heimsbyggðina, hver á sinn hátt, um staðfastan vilja sinn til að koma á friði. Til allrar óhamingju bendir þó fátt til þess að tekist hafi að framkalla þann gagnkvæma skilning, hvað þá traust, sem nauðsynlegur er til að sætta megi hin ólíku sjónarmið, hvað þá skera á hnútinn. Breytist það ekki, virðist full ástæða til að óttast að Rússar fari áfram sínu fram á vígvöllum Úkraínu uns samið verði um frið á forsendum sem þeir sjálfir ákveða. Höfundur er fyrrverandi sendiherra Íslands, m.a. hjá NATO, S.þ., CSCE og ESB.
„Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir Skoðun
Ósk um sérbýli, garð og rólegt umhverfi dregur fólk frá höfuðborgarsvæðinu Margrét Þóra Sæmundsdóttir Skoðun
Getur uppbyggilegur fréttaflutningur aukið velsæld í íslensku samfélagi? Ása Fríða Kjartansdóttir, Dóra Guðrún Guðmundsdóttir Skoðun
Skoðun Getur uppbyggilegur fréttaflutningur aukið velsæld í íslensku samfélagi? Ása Fríða Kjartansdóttir, Dóra Guðrún Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir skrifar
Skoðun Ósk um sérbýli, garð og rólegt umhverfi dregur fólk frá höfuðborgarsvæðinu Margrét Þóra Sæmundsdóttir skrifar
Skoðun Eru borgir barnvænar? Þétting byggðar og staða barna í skipulagi Lára Ingimundardóttir skrifar
Skoðun Ný nálgun fyrir börn með fjölþættan vanda Guðmundur Ingi Þóroddsson,Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar
Skoðun Við stöndum með Anahitu og Elissu Valgerður Árnadóttir,Rósa Líf Darradóttir,Aldís Amah Hamilton,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson skrifar
Skoðun Þegar undirskrift skiptir máli – um gervigreind, vottun og verðmæti mannlegra athafna Henning Arnór Úlfarsson skrifar
„Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir Skoðun
Ósk um sérbýli, garð og rólegt umhverfi dregur fólk frá höfuðborgarsvæðinu Margrét Þóra Sæmundsdóttir Skoðun
Getur uppbyggilegur fréttaflutningur aukið velsæld í íslensku samfélagi? Ása Fríða Kjartansdóttir, Dóra Guðrún Guðmundsdóttir Skoðun