Frjór jarðvegur fyrir glæpagengi til að festa rætur Halldóra Mogensen skrifar 13. júní 2025 09:32 Dómsmálaráðherra benti réttilega á í nýlegri grein að Ísland stendur frammi fyrir vaxandi ógn af skipulagðri brotastarfsemi. Hún vísaði til reynslu nágrannaþjóða okkar á Norðurlöndum, þar sem gengjastríð og ofbeldi hafa orðið að skelfilegum veruleika, og ungmenni eru notuð sem verkfæri glæpahópa. Lausnin sem ráðherra leggur til er að læra af Norðurlöndunum með því að herða refsingar, efla lögreglu og auka valdheimildir hennar. En ég vil hvetja ráðherra til að draga dýpri lærdóm af reynslu nágranna okkar. Í stað þess að hlaupa strax af stað að herða refsingar og auka valdheimildir lögreglu, vil ég hvetja dómsmálaráðherra til spyrja fyrst: Hvers vegna eru ungmenni yfir höfuð móttækileg fyrir því að ganga til liðs við glæpahópa? Hvernig hefur samfélagið brugðist þeim áður en til glæpanna kom? Hvers vegna blómstrar svartur markaður með vímuefni? Og hvers vegna virðist hörð refsi- og bannstefna í vímuefnamálum ekki skila öðrum árangri en auknu ofbeldi og glæpum? Þegar við ræðum aðgerðir gegn skipulagðri brotastarfsemi er ekki einmitt mikilvægast að horfast í augu við þá samfélagslegu þróun sem skapar frjósaman jarðveg fyrir hana? Samfélag sem bregst ungu fólki Rannsóknir sýna að andleg líðan ungs fólks á Íslandi og á Norðurlöndunum hefur versnað mikið síðasta áratug. Þunglyndi, kvíði og einmanaleiki eru orðin hluti af daglegu lífi fjölmargra ungmenna. Ungt fólk á öllum Norðurlöndunum fær í auknum mæli ekki þá þjónustu og stuðning sem það þarf. Þjónustukerfin ráða illa við eftirspurn, félagslegur stuðningur hefur veikst og skólakerfið nær síður að veita öryggi. Ísland sker sig þó sérstaklega úr hvað varðar umfang vandans og skort á lausnum. Í slíku ástandi, þar sem kerfið bregst og vonin dofnar, verður vímuefnaneysla oft aðlaðandi kostur. Svíþjóð og önnur lönd með stranga refsi- og bannstefnu í vímuefnamálum eru að sjá meiri og verri glæpi en lönd sem taka upp skaðaminnkandi nálgun. Það er ekki tilviljun að Svíþjóð, með eina ströngustu vímuefnastefnu í Evrópu, hefur nú lang versta gengjavandann á Norðurlöndunum. Í sænskri rannsókn hafa sérfræðingar í afbrotafræði og félagsfræði bent á að glæpagengi sæki sérstaklega í ungmenni sem búa í vanræktum hverfum í jaðarsettum samfélögum sem treysta síður hinu opinbera og stofnunum þess. Glæpahópar nýta sér einstaklinga í félagslega veikri stöðu. Ef við viljum koma í veg fyrir þessa þróun þurfum við að tryggja að ungt fólk eigi raunverulega valkosti. Við gerum þetta með því að byggja upp samfélag þar sem þau finna til öryggis, samfélag sem þau tilheyra og finna tilgang í að taka þátt í. Þegar refsingar gera illt verra Sænskir sérfræðingar í afbrotafræði hafa bent á að refsi- og bannstefnan í fíkniefnamálum hefur eflt skipulagða glæpastarfsemi og stuðlað að gengjamyndun í Svíþjóð. Þeir benda á að með því að setja vímuefnamarkaðinn algjörlega utan laganna, gefur ríkið glæpagengjum einokun á þessum arðbæra markaði. Sala á vímuefnum færir gríðarlegt fjármagn í hendur hættulegra glæpamanna sem nota gróðann til að fjármagna aðra glæpi. Stríðið gegn vímuefnum ýtir beinlínis undir ofbeldi, ójöfnuð og fleiri samfélagsvandamál. Ef við eigum að læra eitthvað af Svíunum þá er það að segja skilið við þessa skaðlegu stefnu. Upprætum tekjustofn glæpagengjanna Það er gríðarlega mikilvægt öryggismál að sporna við skipulagðri brotastarfsemi en öryggi skapast ekki með því að fara í vígbúnaðarkapphlaup við glæpamenn. Lykillinn að raunverulegum árangri í baráttunni gegn skipulagðri brotastarfsemi er að fjarlægja grundvöll starfseminnar. Ef við regluvæðum vímuefni drögum við úr völdum glæpamanna með því að taka af þeim markaðinn og fjármagnið. Með peningunum sem sparast í refsivörslukerfinu er hægt að fjárfesta í félagslegum úrræðum, fræðslu, meðferðarúrræðum, andlegri heilsu og menntun. Með því að tryggja að grunnþörfum fólks sé mætt minnkum við svo eftirspurnina eftir vímuefnunum sem glæpagengin stórgræða á. Öryggi byggist ekki á vopnum heldur valkostum Það er ekki hægt að lýsa yfir stríði gegn glæpum án þess að horfast í augu við að sumt af því sem við köllum glæpi eru bein afleiðing skaðlegrar vímuefnastefnu, vanrækslu, fátæktar og skorts á valkostum. Ef við viljum raunverulega berjast fyrir öruggu samfélagi, þurfum við fyrst að gangast við því að við erum ekki að gera nægilega vel fyrir stóra hópa af fólki og setja það í forgang að byggja samfélag sem skilur engann eftir. Við þurfum að byggja brýr í stað þess að reisa múra. Það er lærdómurinn sem ég hvet dómsmálaráðherra til að draga af þróun mála í Norðurlöndunum. Höfundur er áhugamanneskja um mannvænt samfélag. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Halldóra Mogensen Mest lesið Skólaskætingur Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson Skoðun Andaðu rólega elskan... Ester Hilmarsdóttir Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson Skoðun Ný sókn í menntamálum Guðmundur Ari Sigurjónsson Skoðun Eldri borgarar – áhrif aðildar að Evrópusambandinu (ESB) Þorvaldur Ingi Jónsson Skoðun Þjóðarmorð, fálmandi mjálm eða aðgerðir? Viðar Hreinsson Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir Skoðun Notkun ökklabanda Guðmundur Ingi Þóroddsson Skoðun Er Akureyri að missa háskólann sinn? Aðalbjörn Jóhannsson Skoðun Skoðun Skoðun Allt sem ég þarf að gera Dagbjartur Kristjánsson skrifar Skoðun Eldri borgarar – áhrif aðildar að Evrópusambandinu (ESB) Þorvaldur Ingi Jónsson skrifar Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Notkun ökklabanda Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Skólaskætingur Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir skrifar Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson skrifar Skoðun Ný sókn í menntamálum Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Þjóðarmorð, fálmandi mjálm eða aðgerðir? Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Vin í eyðimörkinni – almenningsbókasöfn borgarinnar Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Er Akureyri að missa háskólann sinn? Aðalbjörn Jóhannsson skrifar Skoðun Tíu staðreyndir um alvarlegustu kvenréttindakrísu heims Stella Samúelsdóttir skrifar Skoðun Ég vildi óska þess að ég hefði hreinlega fengið krabbamein Íris Elfa Þorkelsdóttir skrifar Skoðun Mestu aularnir í Vetrarbrautinni Kári Helgason skrifar Skoðun Fjárfestum í fyrsta bekk, frekar en fangelsum Hjördís Eva Þórðardóttir skrifar Skoðun Eftirlíking vitundar og hætturnar sem henni fylgja Þorsteinn Siglaugsson skrifar Skoðun Andaðu rólega elskan... Ester Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Gagnvirkni líkama og vitundar til heilbrigðis Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Nýjar lausnir í kennslu – gamlar hindranir Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Kópavogsleiðinn Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Samstarf sem skilar raunverulegum loftslagsaðgerðum Nótt Thorberg skrifar Skoðun Lærum að lesa og reikna Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Loforðið sem borgarstjóri gleymdi Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Kristrún, það er bannað að plata Snorri Másson skrifar Skoðun Öndunaræfingar í boði SFS Vala Árnadóttir skrifar Skoðun Öndum rólega – á meðan húsið brennur Magnús Magnússon skrifar Skoðun Umbylting ríkisfjármála á átta mánuðum Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Mestu aularnir í Vetrarbrautinni Kári Helgason skrifar Skoðun Átta atriði sem sýna fram á vanda hávaxtastefnunnar Halla Gunnarsdóttir skrifar Sjá meira
Dómsmálaráðherra benti réttilega á í nýlegri grein að Ísland stendur frammi fyrir vaxandi ógn af skipulagðri brotastarfsemi. Hún vísaði til reynslu nágrannaþjóða okkar á Norðurlöndum, þar sem gengjastríð og ofbeldi hafa orðið að skelfilegum veruleika, og ungmenni eru notuð sem verkfæri glæpahópa. Lausnin sem ráðherra leggur til er að læra af Norðurlöndunum með því að herða refsingar, efla lögreglu og auka valdheimildir hennar. En ég vil hvetja ráðherra til að draga dýpri lærdóm af reynslu nágranna okkar. Í stað þess að hlaupa strax af stað að herða refsingar og auka valdheimildir lögreglu, vil ég hvetja dómsmálaráðherra til spyrja fyrst: Hvers vegna eru ungmenni yfir höfuð móttækileg fyrir því að ganga til liðs við glæpahópa? Hvernig hefur samfélagið brugðist þeim áður en til glæpanna kom? Hvers vegna blómstrar svartur markaður með vímuefni? Og hvers vegna virðist hörð refsi- og bannstefna í vímuefnamálum ekki skila öðrum árangri en auknu ofbeldi og glæpum? Þegar við ræðum aðgerðir gegn skipulagðri brotastarfsemi er ekki einmitt mikilvægast að horfast í augu við þá samfélagslegu þróun sem skapar frjósaman jarðveg fyrir hana? Samfélag sem bregst ungu fólki Rannsóknir sýna að andleg líðan ungs fólks á Íslandi og á Norðurlöndunum hefur versnað mikið síðasta áratug. Þunglyndi, kvíði og einmanaleiki eru orðin hluti af daglegu lífi fjölmargra ungmenna. Ungt fólk á öllum Norðurlöndunum fær í auknum mæli ekki þá þjónustu og stuðning sem það þarf. Þjónustukerfin ráða illa við eftirspurn, félagslegur stuðningur hefur veikst og skólakerfið nær síður að veita öryggi. Ísland sker sig þó sérstaklega úr hvað varðar umfang vandans og skort á lausnum. Í slíku ástandi, þar sem kerfið bregst og vonin dofnar, verður vímuefnaneysla oft aðlaðandi kostur. Svíþjóð og önnur lönd með stranga refsi- og bannstefnu í vímuefnamálum eru að sjá meiri og verri glæpi en lönd sem taka upp skaðaminnkandi nálgun. Það er ekki tilviljun að Svíþjóð, með eina ströngustu vímuefnastefnu í Evrópu, hefur nú lang versta gengjavandann á Norðurlöndunum. Í sænskri rannsókn hafa sérfræðingar í afbrotafræði og félagsfræði bent á að glæpagengi sæki sérstaklega í ungmenni sem búa í vanræktum hverfum í jaðarsettum samfélögum sem treysta síður hinu opinbera og stofnunum þess. Glæpahópar nýta sér einstaklinga í félagslega veikri stöðu. Ef við viljum koma í veg fyrir þessa þróun þurfum við að tryggja að ungt fólk eigi raunverulega valkosti. Við gerum þetta með því að byggja upp samfélag þar sem þau finna til öryggis, samfélag sem þau tilheyra og finna tilgang í að taka þátt í. Þegar refsingar gera illt verra Sænskir sérfræðingar í afbrotafræði hafa bent á að refsi- og bannstefnan í fíkniefnamálum hefur eflt skipulagða glæpastarfsemi og stuðlað að gengjamyndun í Svíþjóð. Þeir benda á að með því að setja vímuefnamarkaðinn algjörlega utan laganna, gefur ríkið glæpagengjum einokun á þessum arðbæra markaði. Sala á vímuefnum færir gríðarlegt fjármagn í hendur hættulegra glæpamanna sem nota gróðann til að fjármagna aðra glæpi. Stríðið gegn vímuefnum ýtir beinlínis undir ofbeldi, ójöfnuð og fleiri samfélagsvandamál. Ef við eigum að læra eitthvað af Svíunum þá er það að segja skilið við þessa skaðlegu stefnu. Upprætum tekjustofn glæpagengjanna Það er gríðarlega mikilvægt öryggismál að sporna við skipulagðri brotastarfsemi en öryggi skapast ekki með því að fara í vígbúnaðarkapphlaup við glæpamenn. Lykillinn að raunverulegum árangri í baráttunni gegn skipulagðri brotastarfsemi er að fjarlægja grundvöll starfseminnar. Ef við regluvæðum vímuefni drögum við úr völdum glæpamanna með því að taka af þeim markaðinn og fjármagnið. Með peningunum sem sparast í refsivörslukerfinu er hægt að fjárfesta í félagslegum úrræðum, fræðslu, meðferðarúrræðum, andlegri heilsu og menntun. Með því að tryggja að grunnþörfum fólks sé mætt minnkum við svo eftirspurnina eftir vímuefnunum sem glæpagengin stórgræða á. Öryggi byggist ekki á vopnum heldur valkostum Það er ekki hægt að lýsa yfir stríði gegn glæpum án þess að horfast í augu við að sumt af því sem við köllum glæpi eru bein afleiðing skaðlegrar vímuefnastefnu, vanrækslu, fátæktar og skorts á valkostum. Ef við viljum raunverulega berjast fyrir öruggu samfélagi, þurfum við fyrst að gangast við því að við erum ekki að gera nægilega vel fyrir stóra hópa af fólki og setja það í forgang að byggja samfélag sem skilur engann eftir. Við þurfum að byggja brýr í stað þess að reisa múra. Það er lærdómurinn sem ég hvet dómsmálaráðherra til að draga af þróun mála í Norðurlöndunum. Höfundur er áhugamanneskja um mannvænt samfélag.
Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson Skoðun
Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir Skoðun
Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar
Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar
Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson skrifar
Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson Skoðun
Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir Skoðun