Að elska sjálfan sig – lykill að heilbrigðu starfsumhverfi í leik- og grunnskólum Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar 24. júní 2025 08:31 Í hjarta hvers skólasamfélags standa þeir sem sinna börnunum: kennarar, stuðningsfulltrúar, leikskólakennarar, þroskaþjálfar og aðrir starfsmenn. Þetta fólk vinnur daglega að því að skapa umhyggjusamt og öruggt umhverfi fyrir börn að þroskast í – bæði til náms og til lífs. En það gleymist oft að þeir sem annast aðra þurfa sjálfir umönnun. Það er ekki nóg að leggja sig fram fyrir börnin ef eigið innra líf er litað af sjálfsgagnrýni og óöryggi. Til þess að geta skapað öruggt og uppbyggilegt rými fyrir börn, þarf starfsfólk sjálft að hafa fundið öruggt rými innan sjálfs síns. „Andstæðan við ást er ekki hatur, heldur höfnun.“– Herdís Pálsdóttir Þegar starfsfólk finnur fyrir innri höfnun – með stöðugri sjálfsgagnrýni, kröfu um að vera betri, hraðari, rólegri, þolinmóðari – þá verður erfitt að mæta börnum af dýpri umhyggju. En þegar starfsmaður getur mætt sjálfum sér með virðingu og mildi, myndast tenging við eigin mannleika – og þar með dýpri tenging við barnið. Sjálfstraust sem innri ró, ekki fullkomnun Að hafa trú á sjálfum sér þýðir ekki að vera með öll svörin, eða gera aldrei mistök. Það þýðir að geta staðið með sjálfum sér í mannlegri ófullkomnun – að vita að maður er nóg eins og maður er, og að mistök séu hluti af vexti, ekki sönnun á vanhæfni. „Það sem barnið upplifir og lærir í gegnum tilfinningalega tengingu, skapar grunntóninn í sjálfsmynd þess. Sama gildir um fullorðna – við verðum að finna tengingu við okkur sjálf áður en við getum verið heil fyrir aðra.“– Hanna Hjertaas Sjálfskærleikur er ekki sjálfsdýrkun Sjálfskærleikur er ekki að hampa sjálfum sér, heldur að mæta sjálfum sér með hlýju, sérstaklega þegar við eigum um sárt að binda. Hann birtist í hvernig við tölum við okkur sjálf innra með okkur. Segjum við: „Þú ert að reyna – það er nóg“? Eða „Þetta var ekki nóg, þú verður að gera betur“? „Það sem við höfum ekki fengið sem börn – skilning, umhyggju, hlustun – það getum við lært að gefa sjálfum okkur. Það er fyrsta skrefið í átt að heilun.“– Dr. Alice Miller Innri gagnrýni og sjálfsniðurrif Í mínu námi í EQ Institute fann ég gagnrýnisraddirnar mínar og hvaðan þær komu. Þetta gat verið allt frá foreldrum mínum og öðrum ættingjum og frá þeim sem áttu að gæta mín í skólakerfinu. Þessar raddir urðu að sjálfsgagnrýni minni langt inn á fullorðinsaldur og hamlaði mér að vera besta útgáfan af sjálfri mér. Enda þekkti ég hana ekki. Ég er alveg viss um að þetta var ekki það sem fullorðna fólkið í kringum mig vildi mér – þau vissu ekki betur og kunnu ekki annað. En við þurfum líka að taka inn í myndina þögnina: orðin sem aldrei voru sögð. Þau urðu að jafn mikilli sjálfsgagnrýni og þau sem voru sögð. Barnið sem efast um sjálft sig og fær engan til að standa með sér þegar á reynir – og fær jafnvel svarið „þetta er bara gott hjá þér“, eða er ekki mætt þegar það er dapurt eða reitt – upplifir höfnun. Barnið sem gleymdist, því það átti svo mörg önnur systkini sem tóku meira pláss. Í reynslu minni við að hlusta á og fylgjast með þerapíu – jafn mikið og að veita þerapíu í skólanum mínum – sá ég litlu börnin sem ekki var mætt eða bjargað af fullorðnu fólki. Fullorðna fólkið var bara sjálf særð börn. Þegar starfsfólk í leik- eða grunnskóla ber með sér særða barnið sem það er enn þann daginn í dag, er það oft ómeðvitað um hvaða áhrif orð þeirra og hegðun hefur á barn/börn. Þess vegna skiptir máli að vinna með eigið innra barn – til að verða mýkri, meðvitaðari og tengdari. Hættan við sífellda sjálfsgagnrýni Við lifum í samfélagi þar sem starfsfólk í skólum er undir stöðugri pressu. Þar getur skapast innri rödd sem segir: „Ég næ ekki að gera nóg. Ég er að bregðast börnunum.“ Þessi rödd getur hljómað eins og metnaður – en er í raun afleiðing vanrækslu á eigin tilfinningalegu þörfum. „Við getum ekki gefið öðrum það sem við höfum ekki fengið sjálf. Ef við höfum ekki lært að mæta eigin tilfinningum með umhyggju, þá verðum við annað hvort ónæm fyrir tilfinningum annarra – eða ofboðið þeim.“– Dr. Gabor Maté Börnin finna hvernig okkur líður Börn skynja nærveru okkar. Þau finna hvort við séum til staðar – eða fast í eigin kvíða, sjálfsgagnrýni og þreytu. Við getum ekki falið það. En ef við lærum að elska okkur sjálf, og byggja upp öryggi innan okkar, þá verða viðbrögðin okkar öðruvísi – mýkri, öruggari og tengdari. Við getum ekki kennt öðrum að elska sjálfa sig, nema við séum á þeirri vegferð sjálf. Sérfræðihugsun sem styrkir þessa sýn Dr. Peter Levine: Líkaminn geymir áfallið – öryggi þarf að vera líkamlegt, ekki aðeins huglægt. Dr. Bruce Lipton: Hugsanir, tilfinningar og trú hafa áhrif á frumustarfsemi og þroska heilans – sérstaklega hjá börnum. Herdís Pálsdóttir: Höfnun – ekki hatur – er andstæðan við ást. Þegar við mætum sjálfum okkur með nærveru, opnast nýir möguleikar. Hanna Hjertaas: Tilfinningaleg tenging við okkur sjálf er forsenda tengingar við aðra. Dr. Alice Miller: Við þurfum vitni að sársaukanum – einhver sem viðurkennir það sem gerðist. Dóra Þórhallsdóttir: Við þurfum ekki að vera fullkomin – við þurfum að vera tengd. Höfundur er menntaður leik- og grunnskólasérkennari og með diplómu í tilfinningagreindar þerapíu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skóla- og menntamál Mest lesið Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Skoðun Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar Skoðun Fjármál framhaldsskóla Róbert Ferdinandsson skrifar Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Varhugaverð sjónarmið eða raunsæ leið? Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Dýrin skilin eftir í náttúruvá Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Sjá meira
Í hjarta hvers skólasamfélags standa þeir sem sinna börnunum: kennarar, stuðningsfulltrúar, leikskólakennarar, þroskaþjálfar og aðrir starfsmenn. Þetta fólk vinnur daglega að því að skapa umhyggjusamt og öruggt umhverfi fyrir börn að þroskast í – bæði til náms og til lífs. En það gleymist oft að þeir sem annast aðra þurfa sjálfir umönnun. Það er ekki nóg að leggja sig fram fyrir börnin ef eigið innra líf er litað af sjálfsgagnrýni og óöryggi. Til þess að geta skapað öruggt og uppbyggilegt rými fyrir börn, þarf starfsfólk sjálft að hafa fundið öruggt rými innan sjálfs síns. „Andstæðan við ást er ekki hatur, heldur höfnun.“– Herdís Pálsdóttir Þegar starfsfólk finnur fyrir innri höfnun – með stöðugri sjálfsgagnrýni, kröfu um að vera betri, hraðari, rólegri, þolinmóðari – þá verður erfitt að mæta börnum af dýpri umhyggju. En þegar starfsmaður getur mætt sjálfum sér með virðingu og mildi, myndast tenging við eigin mannleika – og þar með dýpri tenging við barnið. Sjálfstraust sem innri ró, ekki fullkomnun Að hafa trú á sjálfum sér þýðir ekki að vera með öll svörin, eða gera aldrei mistök. Það þýðir að geta staðið með sjálfum sér í mannlegri ófullkomnun – að vita að maður er nóg eins og maður er, og að mistök séu hluti af vexti, ekki sönnun á vanhæfni. „Það sem barnið upplifir og lærir í gegnum tilfinningalega tengingu, skapar grunntóninn í sjálfsmynd þess. Sama gildir um fullorðna – við verðum að finna tengingu við okkur sjálf áður en við getum verið heil fyrir aðra.“– Hanna Hjertaas Sjálfskærleikur er ekki sjálfsdýrkun Sjálfskærleikur er ekki að hampa sjálfum sér, heldur að mæta sjálfum sér með hlýju, sérstaklega þegar við eigum um sárt að binda. Hann birtist í hvernig við tölum við okkur sjálf innra með okkur. Segjum við: „Þú ert að reyna – það er nóg“? Eða „Þetta var ekki nóg, þú verður að gera betur“? „Það sem við höfum ekki fengið sem börn – skilning, umhyggju, hlustun – það getum við lært að gefa sjálfum okkur. Það er fyrsta skrefið í átt að heilun.“– Dr. Alice Miller Innri gagnrýni og sjálfsniðurrif Í mínu námi í EQ Institute fann ég gagnrýnisraddirnar mínar og hvaðan þær komu. Þetta gat verið allt frá foreldrum mínum og öðrum ættingjum og frá þeim sem áttu að gæta mín í skólakerfinu. Þessar raddir urðu að sjálfsgagnrýni minni langt inn á fullorðinsaldur og hamlaði mér að vera besta útgáfan af sjálfri mér. Enda þekkti ég hana ekki. Ég er alveg viss um að þetta var ekki það sem fullorðna fólkið í kringum mig vildi mér – þau vissu ekki betur og kunnu ekki annað. En við þurfum líka að taka inn í myndina þögnina: orðin sem aldrei voru sögð. Þau urðu að jafn mikilli sjálfsgagnrýni og þau sem voru sögð. Barnið sem efast um sjálft sig og fær engan til að standa með sér þegar á reynir – og fær jafnvel svarið „þetta er bara gott hjá þér“, eða er ekki mætt þegar það er dapurt eða reitt – upplifir höfnun. Barnið sem gleymdist, því það átti svo mörg önnur systkini sem tóku meira pláss. Í reynslu minni við að hlusta á og fylgjast með þerapíu – jafn mikið og að veita þerapíu í skólanum mínum – sá ég litlu börnin sem ekki var mætt eða bjargað af fullorðnu fólki. Fullorðna fólkið var bara sjálf særð börn. Þegar starfsfólk í leik- eða grunnskóla ber með sér særða barnið sem það er enn þann daginn í dag, er það oft ómeðvitað um hvaða áhrif orð þeirra og hegðun hefur á barn/börn. Þess vegna skiptir máli að vinna með eigið innra barn – til að verða mýkri, meðvitaðari og tengdari. Hættan við sífellda sjálfsgagnrýni Við lifum í samfélagi þar sem starfsfólk í skólum er undir stöðugri pressu. Þar getur skapast innri rödd sem segir: „Ég næ ekki að gera nóg. Ég er að bregðast börnunum.“ Þessi rödd getur hljómað eins og metnaður – en er í raun afleiðing vanrækslu á eigin tilfinningalegu þörfum. „Við getum ekki gefið öðrum það sem við höfum ekki fengið sjálf. Ef við höfum ekki lært að mæta eigin tilfinningum með umhyggju, þá verðum við annað hvort ónæm fyrir tilfinningum annarra – eða ofboðið þeim.“– Dr. Gabor Maté Börnin finna hvernig okkur líður Börn skynja nærveru okkar. Þau finna hvort við séum til staðar – eða fast í eigin kvíða, sjálfsgagnrýni og þreytu. Við getum ekki falið það. En ef við lærum að elska okkur sjálf, og byggja upp öryggi innan okkar, þá verða viðbrögðin okkar öðruvísi – mýkri, öruggari og tengdari. Við getum ekki kennt öðrum að elska sjálfa sig, nema við séum á þeirri vegferð sjálf. Sérfræðihugsun sem styrkir þessa sýn Dr. Peter Levine: Líkaminn geymir áfallið – öryggi þarf að vera líkamlegt, ekki aðeins huglægt. Dr. Bruce Lipton: Hugsanir, tilfinningar og trú hafa áhrif á frumustarfsemi og þroska heilans – sérstaklega hjá börnum. Herdís Pálsdóttir: Höfnun – ekki hatur – er andstæðan við ást. Þegar við mætum sjálfum okkur með nærveru, opnast nýir möguleikar. Hanna Hjertaas: Tilfinningaleg tenging við okkur sjálf er forsenda tengingar við aðra. Dr. Alice Miller: Við þurfum vitni að sársaukanum – einhver sem viðurkennir það sem gerðist. Dóra Þórhallsdóttir: Við þurfum ekki að vera fullkomin – við þurfum að vera tengd. Höfundur er menntaður leik- og grunnskólasérkennari og með diplómu í tilfinningagreindar þerapíu.
Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun
Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson Skoðun
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar
Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar
Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun
Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson Skoðun