Hvers vegna hatar SFS smábáta? Svarið tengist veiðigjöldum Kjartan Páll Sveinsson skrifar 6. júlí 2025 14:00 Stórútgerðin hatar okkur trillukarla og konur eins og pestina. Henni hefur tekist, með hjálp röð hliðhollra ráðherra, að standa í vegi fyrir flestum umbótum sem myndu gera strandveiðikerfið öruggara, manneskjulegra og arðbærara. Þetta er í raun stórfurðulegt, því eini hluti sjávarútvegsins sem nokkur samfélagsleg sátt er um er einmitt strandveiðikerfið. Það væri því rökréttast fyrir sægreifana að leyfa okkur að hirða upp molana sem af gnægtarborði þeirra detta og kaupa sér þannig smá frið. Það er nú öðru nær en hvernig stendur á því að þeir róa öllum árum að útrýma smábátaveiðum? Svarið er þríþætt. Í fyrsta lagi eru smábátar að sýna hvernig hægt er að stunda hagkvæmar veiðar án þess að leggja bæði vistkerfi og brothættar byggðir í rúst. Í öðru lagi hafa sjómenn meira upp úr því að veiða fiskinn fyrir sig sjálfa sem gerir útgerðarmönnum erfiðara fyrir að finna duglegt fólk til að manna skipin. Í þriðja lagi eru það smábátar sem leiða í ljós raunvirði aflans. Hér ætla ég að skoða þriðja atriðið nánar. Fiskmarkaðir og smábátar Áður en fiskmarkaðir komu til 1985 var nánast allur afli seldur innan samþætts reksturs veiða og vinnslu. Gagnsæi á verði var svo til ekkert og smábátar voru oft háðir einum kaupanda. Tilkoma markaða var því eitt stærsta hagsmunamál í sögu smábáta því þeir gerðu trillukörlum kleift að selja aflann sinn án milligöngu samþættra fyrirtækja. Hægt og bítandi óx mörkuðum fiskur um hrygg og urðu þannig að mikilvægri mælistiku á rétt markaðsverð sjávarafla. Í dag er langstærstur hluti afla smábátaflotans seldur á markaði. Nákvæmar tölur liggja ekki fyrir, en ætla má að 70-80% þess fisks sem fer um markaðina komi frá smábátum. Það má því með sanni segja að án okkar væru engir fiskmarkaðir til, sem væri draumastaða stórútgerðarinnar. Fiskmarkaðir og laun sjómanna Ein afleiðing hins aukna gagnsæis í verðmyndun sjávarafla var að laun sjómanna hækkuðu. Á sama tíma og fiskmarkaðir dreifðust um landið var Verðlagsstofa skiptaverðs (VSS) stofnuð til að tryggja réttlátari og gagnsærri skiptingu aflatekna milli sjómanna og útgerðarmanna. Fyrir tilkomu VSS 1984 gátu útgerðir með eigin vinnslu selt sjálfum sinn eigin fisk á hvaða bull verði sem er og borgað sjómönnum lægri hlut. Verðlagsstofuverðið átti því að tryggja að hlutur sjómanna tæki mið af raunverulegu markaðsverði með því að óháður aðili reikni meðalverð sem væri almennt viðurkennt. Verðmyndun á mörkuðum eru lykilgögn í útreikningum VSS. Eitthvað virðist þó hafa klikkað. Verðlagsstofuverðið er iðulega um 25% undir markaðsverði í þorski og um 40% lægra í ýsu. Í fisktegundum sem ekki fara á markað á Íslandi, eins og loðnu, getur verðlagsstofuverð verið hundruðum prósentustiga lægra en sambærilegt markaðsverð í Noregi. Sjómenn eru sem sagt snuðaðir um tugi prósenta í launaumslagi sínu. Það má sýna afstöðu sægreifanna skilning því þeir eru jú að verja eigin hagsmuni. Öllu óskiljanlegra er að hagsmunasamtök sjómanna og skipstjóra skuli verja þetta arðrán með kjafti og klóm. Fiskmarkaðir og veiðigjöld Eins og alþjóð veit þá er allt í járnum á Alþingi út af veiðigjaldafrumvarpi Hönnu Katrínar. Enn og aftur eru það fiskmarkaðir sem gegna lykilhlutverki, því með frumvarpinu á að færa reiknistofn verðlagsstofu yfir í markaðsverð. Það hefur fram að þessu verið hjákátlegt að heyra ýmsa spekinga halda því fram að 7,9 milljarðar (veiðigjöld 2022) séu 33% af 85 milljörðum (hreinn hagnaður sjávarútvegs 2022). Reiknikúnstir þessara spekinga hafa nú verið afhjúpaðar sem blekkingar og blákalt eiginhagsmunapot. Smábátaflotinn er sem sagt grunnstoð þess að hægt sé að reikna sanngjarnt og rétt auðlindagjald. Fiskmarkaðir og SFS Er það þá nokkur furða að kvótakóngarnir hati okkur. Við höldum uppi fiskmörkuðum sem afhjúpar rétt markaðsverð á sjávarafurðum. Þeir þola ekki dagsljósið en vilja ráða því sjálfir á hvaða verði þeir gera upp við sjómenn og skattinn. Þessari fléttu hefur við lýst af innanbúðarmanni þannig að „búa til hagnað innan sölufyrirtækisins þar sem enginn skattur er á hagnað fyrirtækisins. Við teljum Kýpur vera rétta landið. Með því að búa til hagnað innan sölufyrirtækisins Kötlu Seafood getum við lækkað skiptahlut sjómanna og stjórnað betur á hvaða verðum við myndum gera upp … Þetta teljum við nokkuð snyrtilega leið til að draga úr skattgreiðslum.“ Það er því ekki eingöngu hækkun á veiðigjöldum sem stórútgerðin óttast, heldur líka það að sjómenn muni ekki sætta sig við það að vera skildir einir eftir með reikninginn á undirverðlagningu verðlagsstofu. Það vekur furðu að grjótharðir markaðssinnar á borð við SFS og sjálfstæðismenn skuli í þessu tilviki ekki trúa á markaðslögmálin um framboð og eftirspurn heldur leggja allt sitt traust á verðmyndun innan ríkisstofnunar. Ég hef alltaf staðið í þeirri trú að inngrip ríkisins í markaðshagkerfið væri æðsta dauðasynd kapítalismans, en svo virðist ekki vera. Allavegana ekki fyrir sægreifana. Höfundur er trillukarl og formaður Strandveiðifélags Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sjávarútvegur Breytingar á veiðigjöldum Strandveiðar Mest lesið Hjúkrunarheimili í Þorlákshöfn Gestur Þór Kristjánsson,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson,Erla Sif Markúsdóttir Skoðun Hálfrar aldar svívirða Stefán Pálsson Skoðun Við erum búin að missa tökin Ása Berglind Hjálmarsdóttir Skoðun Óvenjulegt fólk Helgi Brynjarsson Skoðun Hver greiðir fyrir breytingarnar? Svanfríður G. Bergvinsdóttir Skoðun Hrekkjavaka á Landakoti Kristófer Ingi Svavarsson Skoðun Stöndum vörð um Héraðsvötnin! Rakel Hinriksdóttir Skoðun Rýr húsnæðispakki Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Um Liverpool, Diogo Jota, áföll og sorgina – hugleiðingar sálfræðings Andri Hrafn Sigurðsson Skoðun Martin bakari flýgur heim með látum frá leikvelli auðmanna í Vatnsmýrinni Daði Rafnsson,Haukur Magnússon,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Dauðsföll í Gaza-stríðinu og Mogginn Egill Þórir Einarsson skrifar Skoðun Eyðum óvissunni Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Opinberi geirinn og stjórnunarráðgjafar: ástarsaga Adeel Akmal skrifar Skoðun Ættbálkahegðun á stafrænu formi Martha Árnadóttir skrifar Skoðun Kirkjurnar standa en stoðirnar eru sveltar Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Martin bakari flýgur heim með látum frá leikvelli auðmanna í Vatnsmýrinni Daði Rafnsson,Haukur Magnússon,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir skrifar Skoðun Stytta þarf veiðitíma svartfugla strax Hólmfríður Arnardóttir,Helga Ögmundardóttir skrifar Skoðun Hver greiðir fyrir breytingarnar? Svanfríður G. Bergvinsdóttir skrifar Skoðun Um Liverpool, Diogo Jota, áföll og sorgina – hugleiðingar sálfræðings Andri Hrafn Sigurðsson skrifar Skoðun Stöndum vörð um Héraðsvötnin! Rakel Hinriksdóttir skrifar Skoðun Við erum búin að missa tökin Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Hjúkrunarheimili í Þorlákshöfn Gestur Þór Kristjánsson,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson,Erla Sif Markúsdóttir skrifar Skoðun Stöðug uppbygging orkuinnviða Adrian Pike,Bjarni Þórður Bjarnason,Tómas Már Sigurðsson skrifar Skoðun Rýr húsnæðispakki Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Hrekkjavaka á Landakoti Kristófer Ingi Svavarsson skrifar Skoðun Óvenjulegt fólk Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Hálfrar aldar svívirða Stefán Pálsson skrifar Skoðun $€tjum í$lensku á (mat) $€ðilinn! Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Minna tal, meiri uppbygging Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Tvöföld mismunun kvenna í hópi innflytjenda Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Ný nálgun – sama markmið: Heimili fyrir fólkið í borginni Heiða Björg Hilmisdóttir skrifar Skoðun Geymt en ekki gleymt Ástþór Ólafsson skrifar Skoðun Tækni og ungmenni: Hvar liggur ábyrgðin og hvað getum við gert? Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun Hvað gerir brjóstakrabbamein að ólæknandi brjóstakrabbameini? Helga Tryggvadóttir,Ólöf Kristjana Bjarnadóttir skrifar Skoðun „Lánin hækka – framtíðin minnkar“ Sveinn Óskar Sigurðsson skrifar Skoðun Hey Pawels í harðindunum Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Land rutt fyrir þúsundir íbúða í Úlfarsárdal Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Dýrmæt þjóðfélagsgerð Eva Björk Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Hver er þessi Davíð Oddsson? Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Hugsanlega löglegt, en siðlaust og grimmt — af hundsráni í GOGG Kristinn Ka. Nína Sigríðarson skrifar Sjá meira
Stórútgerðin hatar okkur trillukarla og konur eins og pestina. Henni hefur tekist, með hjálp röð hliðhollra ráðherra, að standa í vegi fyrir flestum umbótum sem myndu gera strandveiðikerfið öruggara, manneskjulegra og arðbærara. Þetta er í raun stórfurðulegt, því eini hluti sjávarútvegsins sem nokkur samfélagsleg sátt er um er einmitt strandveiðikerfið. Það væri því rökréttast fyrir sægreifana að leyfa okkur að hirða upp molana sem af gnægtarborði þeirra detta og kaupa sér þannig smá frið. Það er nú öðru nær en hvernig stendur á því að þeir róa öllum árum að útrýma smábátaveiðum? Svarið er þríþætt. Í fyrsta lagi eru smábátar að sýna hvernig hægt er að stunda hagkvæmar veiðar án þess að leggja bæði vistkerfi og brothættar byggðir í rúst. Í öðru lagi hafa sjómenn meira upp úr því að veiða fiskinn fyrir sig sjálfa sem gerir útgerðarmönnum erfiðara fyrir að finna duglegt fólk til að manna skipin. Í þriðja lagi eru það smábátar sem leiða í ljós raunvirði aflans. Hér ætla ég að skoða þriðja atriðið nánar. Fiskmarkaðir og smábátar Áður en fiskmarkaðir komu til 1985 var nánast allur afli seldur innan samþætts reksturs veiða og vinnslu. Gagnsæi á verði var svo til ekkert og smábátar voru oft háðir einum kaupanda. Tilkoma markaða var því eitt stærsta hagsmunamál í sögu smábáta því þeir gerðu trillukörlum kleift að selja aflann sinn án milligöngu samþættra fyrirtækja. Hægt og bítandi óx mörkuðum fiskur um hrygg og urðu þannig að mikilvægri mælistiku á rétt markaðsverð sjávarafla. Í dag er langstærstur hluti afla smábátaflotans seldur á markaði. Nákvæmar tölur liggja ekki fyrir, en ætla má að 70-80% þess fisks sem fer um markaðina komi frá smábátum. Það má því með sanni segja að án okkar væru engir fiskmarkaðir til, sem væri draumastaða stórútgerðarinnar. Fiskmarkaðir og laun sjómanna Ein afleiðing hins aukna gagnsæis í verðmyndun sjávarafla var að laun sjómanna hækkuðu. Á sama tíma og fiskmarkaðir dreifðust um landið var Verðlagsstofa skiptaverðs (VSS) stofnuð til að tryggja réttlátari og gagnsærri skiptingu aflatekna milli sjómanna og útgerðarmanna. Fyrir tilkomu VSS 1984 gátu útgerðir með eigin vinnslu selt sjálfum sinn eigin fisk á hvaða bull verði sem er og borgað sjómönnum lægri hlut. Verðlagsstofuverðið átti því að tryggja að hlutur sjómanna tæki mið af raunverulegu markaðsverði með því að óháður aðili reikni meðalverð sem væri almennt viðurkennt. Verðmyndun á mörkuðum eru lykilgögn í útreikningum VSS. Eitthvað virðist þó hafa klikkað. Verðlagsstofuverðið er iðulega um 25% undir markaðsverði í þorski og um 40% lægra í ýsu. Í fisktegundum sem ekki fara á markað á Íslandi, eins og loðnu, getur verðlagsstofuverð verið hundruðum prósentustiga lægra en sambærilegt markaðsverð í Noregi. Sjómenn eru sem sagt snuðaðir um tugi prósenta í launaumslagi sínu. Það má sýna afstöðu sægreifanna skilning því þeir eru jú að verja eigin hagsmuni. Öllu óskiljanlegra er að hagsmunasamtök sjómanna og skipstjóra skuli verja þetta arðrán með kjafti og klóm. Fiskmarkaðir og veiðigjöld Eins og alþjóð veit þá er allt í járnum á Alþingi út af veiðigjaldafrumvarpi Hönnu Katrínar. Enn og aftur eru það fiskmarkaðir sem gegna lykilhlutverki, því með frumvarpinu á að færa reiknistofn verðlagsstofu yfir í markaðsverð. Það hefur fram að þessu verið hjákátlegt að heyra ýmsa spekinga halda því fram að 7,9 milljarðar (veiðigjöld 2022) séu 33% af 85 milljörðum (hreinn hagnaður sjávarútvegs 2022). Reiknikúnstir þessara spekinga hafa nú verið afhjúpaðar sem blekkingar og blákalt eiginhagsmunapot. Smábátaflotinn er sem sagt grunnstoð þess að hægt sé að reikna sanngjarnt og rétt auðlindagjald. Fiskmarkaðir og SFS Er það þá nokkur furða að kvótakóngarnir hati okkur. Við höldum uppi fiskmörkuðum sem afhjúpar rétt markaðsverð á sjávarafurðum. Þeir þola ekki dagsljósið en vilja ráða því sjálfir á hvaða verði þeir gera upp við sjómenn og skattinn. Þessari fléttu hefur við lýst af innanbúðarmanni þannig að „búa til hagnað innan sölufyrirtækisins þar sem enginn skattur er á hagnað fyrirtækisins. Við teljum Kýpur vera rétta landið. Með því að búa til hagnað innan sölufyrirtækisins Kötlu Seafood getum við lækkað skiptahlut sjómanna og stjórnað betur á hvaða verðum við myndum gera upp … Þetta teljum við nokkuð snyrtilega leið til að draga úr skattgreiðslum.“ Það er því ekki eingöngu hækkun á veiðigjöldum sem stórútgerðin óttast, heldur líka það að sjómenn muni ekki sætta sig við það að vera skildir einir eftir með reikninginn á undirverðlagningu verðlagsstofu. Það vekur furðu að grjótharðir markaðssinnar á borð við SFS og sjálfstæðismenn skuli í þessu tilviki ekki trúa á markaðslögmálin um framboð og eftirspurn heldur leggja allt sitt traust á verðmyndun innan ríkisstofnunar. Ég hef alltaf staðið í þeirri trú að inngrip ríkisins í markaðshagkerfið væri æðsta dauðasynd kapítalismans, en svo virðist ekki vera. Allavegana ekki fyrir sægreifana. Höfundur er trillukarl og formaður Strandveiðifélags Íslands.
Hjúkrunarheimili í Þorlákshöfn Gestur Þór Kristjánsson,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson,Erla Sif Markúsdóttir Skoðun
Um Liverpool, Diogo Jota, áföll og sorgina – hugleiðingar sálfræðings Andri Hrafn Sigurðsson Skoðun
Martin bakari flýgur heim með látum frá leikvelli auðmanna í Vatnsmýrinni Daði Rafnsson,Haukur Magnússon,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir Skoðun
Skoðun Martin bakari flýgur heim með látum frá leikvelli auðmanna í Vatnsmýrinni Daði Rafnsson,Haukur Magnússon,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir skrifar
Skoðun Um Liverpool, Diogo Jota, áföll og sorgina – hugleiðingar sálfræðings Andri Hrafn Sigurðsson skrifar
Skoðun Hjúkrunarheimili í Þorlákshöfn Gestur Þór Kristjánsson,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson,Erla Sif Markúsdóttir skrifar
Skoðun Stöðug uppbygging orkuinnviða Adrian Pike,Bjarni Þórður Bjarnason,Tómas Már Sigurðsson skrifar
Skoðun Tvöföld mismunun kvenna í hópi innflytjenda Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar
Skoðun Tækni og ungmenni: Hvar liggur ábyrgðin og hvað getum við gert? Stefán Þorri Helgason skrifar
Skoðun Hvað gerir brjóstakrabbamein að ólæknandi brjóstakrabbameini? Helga Tryggvadóttir,Ólöf Kristjana Bjarnadóttir skrifar
Skoðun Hugsanlega löglegt, en siðlaust og grimmt — af hundsráni í GOGG Kristinn Ka. Nína Sigríðarson skrifar
Hjúkrunarheimili í Þorlákshöfn Gestur Þór Kristjánsson,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson,Erla Sif Markúsdóttir Skoðun
Um Liverpool, Diogo Jota, áföll og sorgina – hugleiðingar sálfræðings Andri Hrafn Sigurðsson Skoðun
Martin bakari flýgur heim með látum frá leikvelli auðmanna í Vatnsmýrinni Daði Rafnsson,Haukur Magnússon,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir Skoðun