Kjarasamningar i stórhættu 13. september 2005 00:01 Undanfarin misseri hafa fjölmiðlar reglulega sagt fréttir af því að forsendur kjarasamninga séu að bresta. Nánast í hvert sinn sem Hagstofan hefur birt nýjar tölur um vísitölu neysluverðs hafa fjölmiðlarnir risið upp á aftufæturna og talað um að kjarasamningar séu í hættu. Það er fullkomlega skiljanlegt en þó innistæðan fyrir fréttunum hafi oft verið umdeilanleg er hún það ekki núna. Í síðustu kjaraviðræðum var samið til fjögurra ára til að reyna að tryggja stöðugleika í gegnum tímabil sem vegna stórframkvæmda, reyndar mestu framkvæmda Íslandssögunnar, er talið mjög viðkvæmt í efnahagslegu tilliti - tímabili þar sem hætta á þenslu í þjóðfélaginu er veruleg. Undanfarið hefur verðbólgan smám saman farið hækkandi. Það sem vekur ugg í brjóstum hagspekinga nú er að síðasta mæling Hagstofunnar á vísitölu neysluverðs sýndi að það var ekki hækkun á eldsneyti og fasteignum sem hafði mest áhrif heldur hækkun á dagvöru, skóm og fatnaði. Þenslan er því orðin miklu raunverulegri en áður. Verðbólgan hækkaði um 1,9 prósent milli mánaða og hefur ekki hækkað jafnmikið milli mánaða síðan sumarið 2001. Á ársgrundvelli mælist verðbólgan 4,8 prósent og er hún þar með komin vel yfir efri þolmörk Seðlabankans sem eru fjögur prósent. Verkalýðshreyfingin samþykkti að gera þessa langtímakjarasamninga með því skilyrði að verðbólgan myndi haldast stöðug eða í kringum 2,5 prósent, sem er í takt við verðbólgumarkmið Seðlabankans. Fram að þessu hefur verið umdeilanlegt hvort verðbólgan hafi verið umfram verðbólgumarkmið Seðlabankans en nú er ekki lengur deilt um það. Í samræmi við síðustu kjarasamninga getur verkalýðshreyfingin því sagt samningunum upp í nóvember. Nefnd skipuð tveimur fulltrúm frá Samtökum atvinnulífsins og tveimur frá Alþýðusambandi Íslands funda nú um ástandið og ljóst er að tekist verður verulega á þeim fundum á næstu vikum ef marka má orð hagfræðinga SA og ASÍ í Fréttablaðinu í gær. Þá sagði Hannes G. Sigurðsson, aðstoðarframkvæmdastjóri SA, að mikill viðskiptahalli og mikill innflutningur neysluvarnings sýndi að kaupmátturinn væri einfaldlega of hár. Ólafur Darri Andrason hjá ASÍ sagði aftur á móti að kaupmáttur launatekna hefði verið að rýrna. Miðað við þessa ólíku sýn verður engin lognmolla við fundarborðið hjá þessum ágætu mönnum. En hvor þeirra hefur rétt fyrir sér? Ég hallast að því að báðir hafi þeir mikið til síns máls. Innflutningur neysluvarnings hefur aukist gríðarlega þar tala staðreyndir einfaldlega sínu máli. Það er hins vegar líka staðreynd að stærsti hópur launafólks hefur fengið þriggja prósenta launahækkun á síðustu tólf mánuðum en nú mælist verðbólgan 4,8 prósent á ársgrundvelli. Maður freistast til þess að halda að aukinn kaupmáttur fólks tengist ekki að öllu leyti launum eða skorti á vinnuafli heldur nýjum fasteignalánum bankanna. Lánin hafa ýtt fasteignaverði upp. Fólk hefur endurfjármagnað óhagstæð lán og margir átt góðan skilding aflögu sem líklega hefur ekki nema að litlu leyti farið í sparnað. Kannski eiga bankarnir einhverja sök á ástandinu. Þá á ég ekki við það að fasteignalánin sem slík hafi verið glapræði. Alls ekki - þau voru löngu tímabær kjarabót því vextir hér voru allt of háir. Ég við það að allir þessir ágætu þjónustufulltrúar sem tekið hafa við lánabeiðnum fólks síðustu mánuði hefðu kannski átt að eyða aðeins meiri tíma í að upplýsa fólk um sparnaðarleiðir. Tölurnar tala sínu máli í þeim efnum. Skyndilega lækkuðu yfirdrættir landsmanna verulega þegar byrjað var að bjóða upp á nýju lánin en nú eru þeir aftur að hækka. Mjög áhugavert verður að fylgjast með þróun viðræðna ofangreindrar nefndar á næstunni. Fulltrúum atvinnulífsins bíður ekki auðvelt verk. Að mínu viti væri fjarstæða hjá verkalýðshreyfingunni að fara fram á launahækkanir. Þær myndu auka þensluna. Miklu nær væri að semja um lækkun á matarskatti, aukin lífeyrisréttindi eða eitthvað í þá veruna. Almennt launafólk má hins vegar ekki standa eitt að því að varðveita stöðugleikann. Hið opinbera verður líka að koma þar að. Eins og ástandið er núna virðist sem útdeiling hinna svokölluðu Símapeninga í hinar ýmsu stórframkvæmdir muni verka eins og olía á eld. Jafnvel þó það eigi ekki að leggja í þær framkvæmdir fyrr en eftir einhvern tíma verður hið opinbera að fara varlega. Trausti Hafliðason - trausti@frettabladid.is Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Í brennidepli Trausti Hafliðason Mest lesið Hvort er ánægjulegra, kynlíf eða verslunarleiðangur? Gró Einarsdóttir Skoðun Af hverju vilja lyfjafyrirtæki ekki að lyfjahampur verði lögleiddur? Sigurður Hólmar Jóhannesson Skoðun Ég er ekki alki Þorgerður María Þorbjarnardóttir Skoðun „Þetta reddast“ og heilsan að húfi? Alexander Aron Guðjónsson,Ásta Logadóttir Skoðun Sannleikurinn um Evrópusambandið V: 26 þjóðir hafa hafnað eigin gjaldmiðli, líka Þýzkaland með sitt ofursterka Mark Ole Anton Bieltvedt Skoðun Mannréttindabrot á vinnumarkaði Helgi Brynjarsson Skoðun Nauðsyn námsgagna Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýar Árnadóttir Skoðun Fást engin svör Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? Magnea Marinósdóttir Skoðun Hvað á ég að gera í því? María Rut Hinriksdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Beðið eftir orkumálaráðherra Eggert Valur Guðmundsson,Gunnar Aron Ólason skrifar Skoðun Ísland: Landið sem unga fólkið flýr Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun „Við verðum að fylgja lögum“ Hópur listafólks skrifar Skoðun Ég er ekki alki Þorgerður María Þorbjarnardóttir skrifar Skoðun Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun „Þetta reddast“ og heilsan að húfi? Alexander Aron Guðjónsson,Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Nauðsyn námsgagna Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýar Árnadóttir skrifar Skoðun Hvort er ánægjulegra, kynlíf eða verslunarleiðangur? Gró Einarsdóttir skrifar Skoðun Fást engin svör Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Sannleikurinn um Evrópusambandið V: 26 þjóðir hafa hafnað eigin gjaldmiðli, líka Þýzkaland með sitt ofursterka Mark Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Mannréttindabrot á vinnumarkaði Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Af hverju vilja lyfjafyrirtæki ekki að lyfjahampur verði lögleiddur? Sigurður Hólmar Jóhannesson skrifar Skoðun Hvað á ég að gera í því? María Rut Hinriksdóttir skrifar Skoðun Gætum við verið betri hvert við annað? Jakob Frímann Magnússon skrifar Skoðun Ríkisstjórnin seilist í sjóði erfiðisvinnufólks Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Þar sem náttúran tapar Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Fjárfesting í háskólum Magnús Karl Magnússon skrifar Skoðun Orkunýlendan Ísland? Bjarni Jónsson skrifar Skoðun Ég vil ekki þennan veruleika Hólmfríður Ásta Hjaltadóttir skrifar Skoðun Grímulaus grænþvottur Dofri Hermannsson skrifar Skoðun Samrýmist það samfélagslegri ábyrgð ef fyrirtæki þitt er aðili að Viðskiptaráði? Andri Snær Magnason skrifar Skoðun Skortur á serótónín Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Þegar sorgin bankar upp á Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Látum þá hlæja því þeir tapa hvort sem er Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Alzheimer - mennska og mildi Ragnheiður Ríkharðsdóttir skrifar Skoðun Lýðheilsa bætt um 64 milljarða Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Er krónan að valda átökum á milli kynslóða? Guðmundur Ragnarsson skrifar Skoðun Varhugaverð þróun í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Guðrún Margrét Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Bóf-ar(ion)? Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Þetta er ekki allt að koma með fjárlagafrumvarpinu Eyjólfur Ármannsson skrifar Sjá meira
Undanfarin misseri hafa fjölmiðlar reglulega sagt fréttir af því að forsendur kjarasamninga séu að bresta. Nánast í hvert sinn sem Hagstofan hefur birt nýjar tölur um vísitölu neysluverðs hafa fjölmiðlarnir risið upp á aftufæturna og talað um að kjarasamningar séu í hættu. Það er fullkomlega skiljanlegt en þó innistæðan fyrir fréttunum hafi oft verið umdeilanleg er hún það ekki núna. Í síðustu kjaraviðræðum var samið til fjögurra ára til að reyna að tryggja stöðugleika í gegnum tímabil sem vegna stórframkvæmda, reyndar mestu framkvæmda Íslandssögunnar, er talið mjög viðkvæmt í efnahagslegu tilliti - tímabili þar sem hætta á þenslu í þjóðfélaginu er veruleg. Undanfarið hefur verðbólgan smám saman farið hækkandi. Það sem vekur ugg í brjóstum hagspekinga nú er að síðasta mæling Hagstofunnar á vísitölu neysluverðs sýndi að það var ekki hækkun á eldsneyti og fasteignum sem hafði mest áhrif heldur hækkun á dagvöru, skóm og fatnaði. Þenslan er því orðin miklu raunverulegri en áður. Verðbólgan hækkaði um 1,9 prósent milli mánaða og hefur ekki hækkað jafnmikið milli mánaða síðan sumarið 2001. Á ársgrundvelli mælist verðbólgan 4,8 prósent og er hún þar með komin vel yfir efri þolmörk Seðlabankans sem eru fjögur prósent. Verkalýðshreyfingin samþykkti að gera þessa langtímakjarasamninga með því skilyrði að verðbólgan myndi haldast stöðug eða í kringum 2,5 prósent, sem er í takt við verðbólgumarkmið Seðlabankans. Fram að þessu hefur verið umdeilanlegt hvort verðbólgan hafi verið umfram verðbólgumarkmið Seðlabankans en nú er ekki lengur deilt um það. Í samræmi við síðustu kjarasamninga getur verkalýðshreyfingin því sagt samningunum upp í nóvember. Nefnd skipuð tveimur fulltrúm frá Samtökum atvinnulífsins og tveimur frá Alþýðusambandi Íslands funda nú um ástandið og ljóst er að tekist verður verulega á þeim fundum á næstu vikum ef marka má orð hagfræðinga SA og ASÍ í Fréttablaðinu í gær. Þá sagði Hannes G. Sigurðsson, aðstoðarframkvæmdastjóri SA, að mikill viðskiptahalli og mikill innflutningur neysluvarnings sýndi að kaupmátturinn væri einfaldlega of hár. Ólafur Darri Andrason hjá ASÍ sagði aftur á móti að kaupmáttur launatekna hefði verið að rýrna. Miðað við þessa ólíku sýn verður engin lognmolla við fundarborðið hjá þessum ágætu mönnum. En hvor þeirra hefur rétt fyrir sér? Ég hallast að því að báðir hafi þeir mikið til síns máls. Innflutningur neysluvarnings hefur aukist gríðarlega þar tala staðreyndir einfaldlega sínu máli. Það er hins vegar líka staðreynd að stærsti hópur launafólks hefur fengið þriggja prósenta launahækkun á síðustu tólf mánuðum en nú mælist verðbólgan 4,8 prósent á ársgrundvelli. Maður freistast til þess að halda að aukinn kaupmáttur fólks tengist ekki að öllu leyti launum eða skorti á vinnuafli heldur nýjum fasteignalánum bankanna. Lánin hafa ýtt fasteignaverði upp. Fólk hefur endurfjármagnað óhagstæð lán og margir átt góðan skilding aflögu sem líklega hefur ekki nema að litlu leyti farið í sparnað. Kannski eiga bankarnir einhverja sök á ástandinu. Þá á ég ekki við það að fasteignalánin sem slík hafi verið glapræði. Alls ekki - þau voru löngu tímabær kjarabót því vextir hér voru allt of háir. Ég við það að allir þessir ágætu þjónustufulltrúar sem tekið hafa við lánabeiðnum fólks síðustu mánuði hefðu kannski átt að eyða aðeins meiri tíma í að upplýsa fólk um sparnaðarleiðir. Tölurnar tala sínu máli í þeim efnum. Skyndilega lækkuðu yfirdrættir landsmanna verulega þegar byrjað var að bjóða upp á nýju lánin en nú eru þeir aftur að hækka. Mjög áhugavert verður að fylgjast með þróun viðræðna ofangreindrar nefndar á næstunni. Fulltrúum atvinnulífsins bíður ekki auðvelt verk. Að mínu viti væri fjarstæða hjá verkalýðshreyfingunni að fara fram á launahækkanir. Þær myndu auka þensluna. Miklu nær væri að semja um lækkun á matarskatti, aukin lífeyrisréttindi eða eitthvað í þá veruna. Almennt launafólk má hins vegar ekki standa eitt að því að varðveita stöðugleikann. Hið opinbera verður líka að koma þar að. Eins og ástandið er núna virðist sem útdeiling hinna svokölluðu Símapeninga í hinar ýmsu stórframkvæmdir muni verka eins og olía á eld. Jafnvel þó það eigi ekki að leggja í þær framkvæmdir fyrr en eftir einhvern tíma verður hið opinbera að fara varlega. Trausti Hafliðason - trausti@frettabladid.is
Af hverju vilja lyfjafyrirtæki ekki að lyfjahampur verði lögleiddur? Sigurður Hólmar Jóhannesson Skoðun
Sannleikurinn um Evrópusambandið V: 26 þjóðir hafa hafnað eigin gjaldmiðli, líka Þýzkaland með sitt ofursterka Mark Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? Magnea Marinósdóttir Skoðun
Skoðun Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? Magnea Marinósdóttir skrifar
Skoðun Sannleikurinn um Evrópusambandið V: 26 þjóðir hafa hafnað eigin gjaldmiðli, líka Þýzkaland með sitt ofursterka Mark Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Af hverju vilja lyfjafyrirtæki ekki að lyfjahampur verði lögleiddur? Sigurður Hólmar Jóhannesson skrifar
Skoðun Samrýmist það samfélagslegri ábyrgð ef fyrirtæki þitt er aðili að Viðskiptaráði? Andri Snær Magnason skrifar
Skoðun Varhugaverð þróun í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Guðrún Margrét Guðmundsdóttir skrifar
Af hverju vilja lyfjafyrirtæki ekki að lyfjahampur verði lögleiddur? Sigurður Hólmar Jóhannesson Skoðun
Sannleikurinn um Evrópusambandið V: 26 þjóðir hafa hafnað eigin gjaldmiðli, líka Þýzkaland með sitt ofursterka Mark Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? Magnea Marinósdóttir Skoðun