Græðgi hins fégjarna 20. október 2005 00:01 Græðgi er ekki góð - Gunnar Karlsson prófessor"Græðgi hins fégjarna tekur aldrei enda". Þessi orð meistara Jóns Vídalín komu upp í hug mér þegar ég las lofgerð Geirs Ágústssonar verkfræðings um græðgina hér í Fréttablaðinu 8. október síðastliðinn, meðal annars þetta: "Græðgi hins gráðuga er það tæki sem hvetur sóknina í átt að bættum lífsgæðum okkar hinna áfram. Því fleiri sem vilja græða því fleiri munu bæta lífskjör sín."Hér er boðuð kenning sem vissulega er ríkjandi á Íslandi. En ég held að hún leiði okkur á hættulegar götur. Fyrst er það að magn þess sem Geir kallar lífsgæði reynist ekki einhlítt til að auka lífshamingju. Þetta hefur auðvitað oft verið sagt áður og iðulega notað sem röksemd fyrir afturhaldsemi. En það er einfaldlega satt, sama hvað við reynum að kreista aftur augun fyrir því. Þegar alþýða Vesturlanda var að leggja upp í baráttu sína fyrir betri kjörum, á 19. öld, hélt fólk að almenningur gæti náð lífskjarastigi þar sem hann yndi glaður við sitt.Óánægja hyrfi, kjaradeilur hyrfu, glæpir hyrfu. Það urðu hin miklu vonbrigði 20. aldarinnar að þetta stig fannst ekki. Líkamleg vanlíðan af sulti, kulda og vissum sjúkdómum hefur minnkað, en við höfum ekki nálgast það að fullnægja "þörfum" okkar.Þjóðarframleiðsla á hvern Íslending þrefaldaðist á fyrri helmingi 20. aldar og þrefaldaðist svo aftur á síðari helmingnum. Einstæð móðir í verkalýðsstétt hefur örugglega meiri tekjur nú, þótt talið sé á föstu verðlagi, en stöndugar fjölskyldur höfðu um miðja 20. öld. En líf hennar er ekki að sama skapi auðveldara af því að samfélag hennar gerir meiri kröfur til hennar.Fátæktarmörkin lyftast í takt við meðaltalið. Þó búum við Vesturlandabúar í litlu, ofur-auðugu horni heimsins. Við látum venjulega eins og það sé spurning um tíma hvenær hinir nái okkur, en hvað mundi það kosta? Um 60% af íbúum heimsins búa í fátækum samfélögum þar sem meðaltekjur eru um 340 Bandaríkjadollarar á íbúa á ári. Um 25% búa í meðaltekjusamfélögum með um 2.500 dollara og 15% í auðugum samfélögum með yfir 20.000 dollara í tekjur.Í þessum tölum mun ekki vera tekið tillit til þess að í fátækum löndum er verðlag að jafnaði lægra þannig að allt að þrefalt meira af vörum fæst fyrir dollarann. Ef svo er má áætla að 340 dollarar þeirra fátæku jafngildi 1.000 dollurum hjá okkur og 2.500 dollarar miðflokksins 7.500 dollurum okkar. Samt þyrfti að tuttugufalda „lífsgæði" Geirs Ágústssonar hjá 60% jarðarbúa og þrefalda þau hjá miðflokknum til þess að þeir næðu okkur. Í grófum dráttum jafngilda þessi „lífsgæði" neyslu og þar með notkun á orku og auðlindum.Útkoman yrði sú að orku- og auðlindanotkun mannkynsins þyrfti að fjórfaldast áður en það næði allt á það stig sem við köllum mannsæmandi lífskjör. Hvernig færi það með ósonlagið? Hver yrðu gróðurhúsaáhrif þess? Það kæmi líklega aldrei í ljós því að orkugjafar jarðarinnar þrytu áður en að því kæmi.Eigum við þá að hætta að hugsa um mannkynið í heild og rækta okkar eigin græðgi einna?Við auðmannagötur evrópskra borga standa raðir vígbúinna kastala fólks sem er innilokað í eigin auðlegð. Í rauninni erum við Vesturlandabúar allir í svona kastala; við sjáum hann bara sjaldan því að við erum inni í honum. Við múra hans er háð stöðug, blóðug styrjöld, til dæmis á landamærum Bandaríkjanna og Mexíkó eða Spánar og Norður-Afríku, þar sem fátæka fólkið að sunnan er að sækja inn í ríku löndin fyrir norðan. Þessari styrjöld hljótum við að tapa, meðal annars af því að vörn okkar stríðir gegn þeim hugmyndum um mannlífið sem við viðurkennum.Við, frjálslyndir Vesturlandabúar, höfum afneitað þjóðernishyggju og kynþáttahyggju og höfum því enga gilda réttlætingu fyrir því að halda þessum gífurlega auði fyrir okkur eina. Það er álíka fáránlegt og barátta „frjálslyndra" borgaralegra karla gegn mannréttindum kvenna á 19. og 20. öld. Við erum líka álíka úrelt í ofneyslu okkar og evrópski aðallinn var áður en bylting borgarastéttarinnar og lýðræðisþróunin skall á álfunni. Þegar við sjáum hallirnar sem þessi aðall bjó í undrumst við hvernig fólk gat haft smekk til að búa í slíkum ferlíkjum, og það meðan bændalýðurinn bjó í hreysum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skoðanir Skoðun Mest lesið Þegar móðir mín kvaddi okkur fyrir einu ári síðan í dag Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Þegar ómennskan vitnar í lög Bubbi Morthens Skoðun Þessi stórskrítnu norm í óbarnvænu samfélagi Sólveig María Svavarsdóttir Skoðun Góðan daginn, ég ætla að fá … ENGLISH PLEASE! Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun Um vaxtahækkanir og verð á hveiti Haukur Skúlason Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir Skoðun Kenningar úr gildi svo að kirkjan þarf að komast á annað stig Matthildur Björnsdóttir Skoðun Þeir borga sem nota! Tómas Kristjánsson Skoðun Samkennd samfélags Guðrún Karls Helgudóttir Skoðun Umhyggja - hvað er það? Árný Ingvarsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Kenningar úr gildi svo að kirkjan þarf að komast á annað stig Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Dansaðu vindur Berglind Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þessi stórskrítnu norm í óbarnvænu samfélagi Sólveig María Svavarsdóttir skrifar Skoðun Um vaxtahækkanir og verð á hveiti Haukur Skúlason skrifar Skoðun Öryggi byggir á mönnun og launum Jórunn Frímannsdóttir skrifar Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir skrifar Skoðun Mammon hefur náð lífeyrissjóðum á sitt band Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Forgangsorkan verður ekki skert Tinna Traustadóttir skrifar Skoðun Umhyggja - hvað er það? Árný Ingvarsdóttir skrifar Skoðun „Við höfðum öll rangt fyrir okkur“ Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Akureyrarbær greiðir götu kvennaathvarfs á Akureyri eins og kostur er Ásthildur Sturludóttir skrifar Skoðun Þegar móðir mín kvaddi okkur fyrir einu ári síðan í dag Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Íþróttahreyfingin og gerviverktaka Ástþór Jón Ragnheiðarson skrifar Skoðun Tölum um tilfinningar Amanda Ásdís Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Óttinn við íslensku rafkrónuna Birna Guðný Björnsdóttir skrifar Skoðun Áskorun til Sjúkratrygginga Íslands – hugsum í lausnum Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Afnemum launamisrétti Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Hvað hefur Ísland gert? Katla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Viðhorf almennings og neytenda til sjálfbærnimála fyrirtækja og stofnana skiptir miklu máli Soffía Sigurgeirsdóttir,Trausti Haraldsson skrifar Skoðun Ýmislegt um rafmagnsbíla og reiðhjól Valur Elli Valsson skrifar Skoðun Taugatýpísk forréttindi Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Hver er ég og hvert er ég að fara? Ellý Tómasdóttir skrifar Skoðun Þeir borga sem nota! Tómas Kristjánsson skrifar Skoðun Að hjálpa fólki að standa á eigin fótum Jón Þór Kristjánsson skrifar Skoðun Samkennd samfélags Guðrún Karls Helgudóttir skrifar Skoðun „Heimferða- og fylgdadeild“ Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Til varnar mennsku kúgarans Hans Alexander Margrétarson Hansen skrifar Skoðun Þegar ómennskan vitnar í lög Bubbi Morthens skrifar Skoðun Engum til sóma Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Góðan daginn, ég ætla að fá … ENGLISH PLEASE! Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Sjá meira
Græðgi er ekki góð - Gunnar Karlsson prófessor"Græðgi hins fégjarna tekur aldrei enda". Þessi orð meistara Jóns Vídalín komu upp í hug mér þegar ég las lofgerð Geirs Ágústssonar verkfræðings um græðgina hér í Fréttablaðinu 8. október síðastliðinn, meðal annars þetta: "Græðgi hins gráðuga er það tæki sem hvetur sóknina í átt að bættum lífsgæðum okkar hinna áfram. Því fleiri sem vilja græða því fleiri munu bæta lífskjör sín."Hér er boðuð kenning sem vissulega er ríkjandi á Íslandi. En ég held að hún leiði okkur á hættulegar götur. Fyrst er það að magn þess sem Geir kallar lífsgæði reynist ekki einhlítt til að auka lífshamingju. Þetta hefur auðvitað oft verið sagt áður og iðulega notað sem röksemd fyrir afturhaldsemi. En það er einfaldlega satt, sama hvað við reynum að kreista aftur augun fyrir því. Þegar alþýða Vesturlanda var að leggja upp í baráttu sína fyrir betri kjörum, á 19. öld, hélt fólk að almenningur gæti náð lífskjarastigi þar sem hann yndi glaður við sitt.Óánægja hyrfi, kjaradeilur hyrfu, glæpir hyrfu. Það urðu hin miklu vonbrigði 20. aldarinnar að þetta stig fannst ekki. Líkamleg vanlíðan af sulti, kulda og vissum sjúkdómum hefur minnkað, en við höfum ekki nálgast það að fullnægja "þörfum" okkar.Þjóðarframleiðsla á hvern Íslending þrefaldaðist á fyrri helmingi 20. aldar og þrefaldaðist svo aftur á síðari helmingnum. Einstæð móðir í verkalýðsstétt hefur örugglega meiri tekjur nú, þótt talið sé á föstu verðlagi, en stöndugar fjölskyldur höfðu um miðja 20. öld. En líf hennar er ekki að sama skapi auðveldara af því að samfélag hennar gerir meiri kröfur til hennar.Fátæktarmörkin lyftast í takt við meðaltalið. Þó búum við Vesturlandabúar í litlu, ofur-auðugu horni heimsins. Við látum venjulega eins og það sé spurning um tíma hvenær hinir nái okkur, en hvað mundi það kosta? Um 60% af íbúum heimsins búa í fátækum samfélögum þar sem meðaltekjur eru um 340 Bandaríkjadollarar á íbúa á ári. Um 25% búa í meðaltekjusamfélögum með um 2.500 dollara og 15% í auðugum samfélögum með yfir 20.000 dollara í tekjur.Í þessum tölum mun ekki vera tekið tillit til þess að í fátækum löndum er verðlag að jafnaði lægra þannig að allt að þrefalt meira af vörum fæst fyrir dollarann. Ef svo er má áætla að 340 dollarar þeirra fátæku jafngildi 1.000 dollurum hjá okkur og 2.500 dollarar miðflokksins 7.500 dollurum okkar. Samt þyrfti að tuttugufalda „lífsgæði" Geirs Ágústssonar hjá 60% jarðarbúa og þrefalda þau hjá miðflokknum til þess að þeir næðu okkur. Í grófum dráttum jafngilda þessi „lífsgæði" neyslu og þar með notkun á orku og auðlindum.Útkoman yrði sú að orku- og auðlindanotkun mannkynsins þyrfti að fjórfaldast áður en það næði allt á það stig sem við köllum mannsæmandi lífskjör. Hvernig færi það með ósonlagið? Hver yrðu gróðurhúsaáhrif þess? Það kæmi líklega aldrei í ljós því að orkugjafar jarðarinnar þrytu áður en að því kæmi.Eigum við þá að hætta að hugsa um mannkynið í heild og rækta okkar eigin græðgi einna?Við auðmannagötur evrópskra borga standa raðir vígbúinna kastala fólks sem er innilokað í eigin auðlegð. Í rauninni erum við Vesturlandabúar allir í svona kastala; við sjáum hann bara sjaldan því að við erum inni í honum. Við múra hans er háð stöðug, blóðug styrjöld, til dæmis á landamærum Bandaríkjanna og Mexíkó eða Spánar og Norður-Afríku, þar sem fátæka fólkið að sunnan er að sækja inn í ríku löndin fyrir norðan. Þessari styrjöld hljótum við að tapa, meðal annars af því að vörn okkar stríðir gegn þeim hugmyndum um mannlífið sem við viðurkennum.Við, frjálslyndir Vesturlandabúar, höfum afneitað þjóðernishyggju og kynþáttahyggju og höfum því enga gilda réttlætingu fyrir því að halda þessum gífurlega auði fyrir okkur eina. Það er álíka fáránlegt og barátta „frjálslyndra" borgaralegra karla gegn mannréttindum kvenna á 19. og 20. öld. Við erum líka álíka úrelt í ofneyslu okkar og evrópski aðallinn var áður en bylting borgarastéttarinnar og lýðræðisþróunin skall á álfunni. Þegar við sjáum hallirnar sem þessi aðall bjó í undrumst við hvernig fólk gat haft smekk til að búa í slíkum ferlíkjum, og það meðan bændalýðurinn bjó í hreysum.
Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Akureyrarbær greiðir götu kvennaathvarfs á Akureyri eins og kostur er Ásthildur Sturludóttir skrifar
Skoðun Viðhorf almennings og neytenda til sjálfbærnimála fyrirtækja og stofnana skiptir miklu máli Soffía Sigurgeirsdóttir,Trausti Haraldsson skrifar