Deyr mjólkurkýrin ef eigandi hennar fær eitt viðbótar mjólkurglas? Þórður Snær Júlíusson skrifar 31. mars 2025 07:01 Forstjóri eins stærsta sjávarútvegsfélags landsins skrifaði nýverið að afkoma greinarinnar mætti ekki við frekari kostnaðarhækkunum eins og leiðréttum veiðigjöldum. Það muni koma í veg fyrir nauðsynlegar fjárfestingar og það sem hann telur eðlilega afkomu greinarinnar. „Þarna eru því áform að slátra mjólkurkúnni,“ skrifaði hann í uppgjörstilkynningu til Kauphallar. Það er ágætt að máta þessa fullyrðingu og hræðsluáróður við raunveruleikann. Úr krónum núll í krónur eitthvað Í fyrsta lagi er verið að fara með upphæðina sem ratar inn í ríkissjóð fyrir afnot af auðlindinni úr krónum núll í krónur eitthvað. Eins og staðan er í dag þá er kostnaður ríkisins af þjónustu við sjávarútveg nefnilega meiri en þau veiðigjöld sem eru innheimt á hverju ári. Það myndi enginn leigusali á einkamarkaði halda leigu á íbúð í útleigu í 100 þúsund krónum á mánuði ef kostnaður hans við viðhald væri 110 þúsund krónur á mánuði. Þá væru forsendur útleigunnar brostnar. Þessu fyrirkomulagi verður nú breytt með hóflegri leiðréttingu sem skilar því að fjármunir munu falla til sem nýtast í löngu nauðsynlega innviðauppbyggingu. Þetta er því sanngjörn, réttlát og eðlileg breyting. Í öðru lagi var framlegðin hjá útgerðum landsins 93,8 milljarðar króna árið 2023. Ef sú leiðrétting sem nú á að innleiða við útreikning á veiðigjöldum hefði verið komin í virkni 2023 hefði framlegðin „aðeins“ verið 84,2 milljarðar króna. Framlegð þýðir tekjur að frádregnum breytilegum kostnaði. Til útskýringar þá virkar hún svona: útgerð þarf að kosta ákveðinni upphæð til að veiða fisk. Í henni felast kostnaður við skip, laun og allt annað slíkt. Hún selur svo vöruna á verði sem er hærra en það og mismunurinn er framlegð. Framlegð í sjávarútvegi er gríðarlega há í öllum samanburði, og verður það áfram eftir leiðréttingu veiðigjalda. Hin „eðlilega afkoma“ er langt umfram aðra geira Í þriðja lagi má benda á að rekstrarhagnaðarhlutfall sjávarútvegs var að meðaltali 24 prósent á árunum 2014 til 2023. Það þýðir að rekstrarhagnaður er næstum fjórðungur af öllum rekstrarkostnaði. Í íslensku viðskiptahagkerfi var þetta hlutfall níu prósent á sama tíma, og það þykir almennt gott. Sjávarútvegur er því langarðbærasta atvinnugrein landsins, sem auk þess nýtur þeirrar sérstöðu að hagnast á nýtingu á auðlind sem skilgreind er þjóðareign í lögum. Ef sjávarútvegur hefur greitt níu milljörðum krónum meira í veiðigjöld á hverju ári á umræddu tímabili hefði rekstrarhagnaðarhlutfall hans farið úr 24 í 20 prósent. Það væri enn rúmlega tvöfalt á það sem gengur og gerist í íslensku viðskiptalífi. Þrjár krónur til hins opinbera, sjö til eigenda útgerða Í fjórða lagi skulum við skoða hagnað, þá fjárhæð sem situr eftir hjá fyrirtæki eftir að það hefur greitt allan kostnað, fjárfestingu og gjöld. Honum er almennt hægt að ráðstafa með tvennum hætti: það er hægt að greiða hann út sem arð til eigenda eða leggja hann við eigið fé fyrirtækja. Ef einungis er horft á árið 2023 þá var hagnaður sjávarútvegs það árið 67,5 milljarðar króna. Ef hann hefði greitt leiðrétt veiðigjöld á því ári þá hefði hagnaðurinn farið niður í „aðeins“ 60 milljarða króna. Frá árinu 2009 og út árið 2023 var hagnaður sjávarútvegs, veiða og vinnslu, vel á sjöunda hundrað milljarða króna á gengi hvers árs fyrir sig. Á föstu gengi var hann miklu meiri. Önnur leið til að skoða hagnaðinn er að greina hver hann var áður en sjávarútvegur greiddi veiðigjald, tekjuskatt og tryggingagjald í ríkissjóð. Frá árinu 2011 og út árið 2023 skiptist sá hagnaður þannig að sjö af hverjum tíu krónum fóru til útgerða en þrjár af hverjum tíu fóru til hins opinbera. Stjarnfræðilegt eigið fé Í fimmta og síðasta lagi skulum við ræða um eigið fé. Það er virði eigna umfram skuldir. Í lok árs 2022, sem eru nýjustu birtu tölur um eigið fé sjávarútvegsfyrirtækja, var bókfært eigið fé geirans 449 milljarðar króna. Það hafði þá aukist um 150 milljarða króna á fimm árum. Eigið féð er um 173 milljörðum krónum meira en allt eigið fé þess 60 prósent hluta þjóðarinnar sem hefur lægstu tekjurnar. Vert er að taka fram að þetta eru peningarnir sem sitja eftir inni í fyrirtækjunum eftir að þau hafa greitt arð, skatta og gjöld, greitt niður skuldir og alla fjárfestingu. Til viðbótar liggur fyrir að virði eigna sjávarútvegs, yrðu þær seldar, er miklu meira en það er fært í bækur þeirra. Ástæðan liggur í því að aflaheimildir, kvóta, eru í mörgum tilvikum verulega vanmetnar. Þær eru bókfærðar á fimmta hundrað milljarða króna en ef miðað er við viðskipti sem gerð voru með kvóta árið 2021 er heildarvirði þeirra nær 1.200 milljörðum króna. Samkvæmt því myndu eigendur sjávarútvegsfyrirtækja eiga vel yfir þúsund milljarða króna í reiðufé ef þeir myndu selja allar eignir sínar í geiranum og gera upp allar skuldir sínar. Er þá verið að slátra mjólkurkúnni? Það er alls ekki verið að slátra mjólkurkúnni. Frekar mætti segja að þjóðin öll, sem á nú blessaða auðlindina samkvæmt lögum, sé að fá auka mjólkurglas úr dallinum næst þegar útgerðin mjólkar feitustu kúnna á þjóðarheimilinu. Það er gert með því að leiðrétta veiðigjöld þannig að þau skili eiganda fiskveiðiauðlindarinnar eðlilegum tekjum sem hægt er að nýta til innviðauppbyggingar. Þetta er sanngjörn, réttlát og vel undirbyggð leið. Það má vel vera að þeim sem eiga og stýra stærstu útgerðum landsins þyki þessi leiðrétting minnka þá afkomu sem þeim finnst eðlileg af nýtingu þjóðarauðlindar. En þjóðin sem á auðlindina er henni að mestu ósammála. Það er sitjandi ríkisstjórn líka og þess vegna er loksins verið að ráðast í aðgerðir til að græða það svöðusár sem skipting arðsins af auðlindinni hefur verið á þjóðarlíkamanum. Það er ekki bara heilbrigt fyrir útgerðina að friðmælast við þjóðina og greiða þau veiðigjöld fyrir afnot af þjóðarauðlindinni sem henni ber að greiða. Það er beinlínis nauðsynlegt. Vonandi sér hún sér fært að hætta harmakveinunum og hræðsluáróðrinum og koma í þessa vegferð með okkur. Öllum Íslendingum til heilla. Höfundur er framkvæmdastjóri þingflokks Samfylkingarinnar og einn eigenda nytjastofna á Íslandsmiðum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þórður Snær Júlíusson Samfylkingin Sjávarútvegur Alþingi Mest lesið Til hamingju blaðamenn! Hjálmar Jónsson Skoðun Að sækja gullið (okkar) Þröstur Friðfinnsson Skoðun Stormur í Þjóðleikhúsinu Bubbi Morthens Skoðun Mega bara íslenskir karlmenn nauðga konum á Íslandi? Guðný S. Bjarnadóttir Skoðun Kirkjugarðsballið: Eiga Íslendingar að mæta þar? Birgir Dýrfjörð Skoðun Það er ekki hægt að loka augunum fyrir þessum veruleika Davíð Bergmann Skoðun Nýbygging þýðir ekki gallalaus eign Annþór Kristján Karlsson Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson Skoðun Norska leiðin hefur gefist vel – í Póllandi Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Það er ekki hægt að loka augunum fyrir þessum veruleika Davíð Bergmann skrifar Skoðun Kirkjugarðsballið: Eiga Íslendingar að mæta þar? Birgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Að sækja gullið (okkar) Þröstur Friðfinnsson skrifar Skoðun Til hamingju blaðamenn! Hjálmar Jónsson skrifar Skoðun Stormur í Þjóðleikhúsinu Bubbi Morthens skrifar Skoðun Börn í skugga stríðs Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Opið bréf til mennta- og barnamálaráðherra Gunnar Örn Vopnfjörð Þorsteinsson skrifar Skoðun Hvernig gerum við Grundarhverfi enn betra? Ævar Harðarson skrifar Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson skrifar Skoðun Lausnin liggur fyrir – Landspítali þarf að stíga skrefið Sandra B. Franks skrifar Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson skrifar Skoðun Skjárinn og börnin Daðey Albertsdóttir,Silja Björk Egilsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun „Er stjúpmamma þín vond eins og í Öskubusku?“ Hafdís Bára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Af hverju er Framsóknarfólk hamingjusamast? Árelía Eydís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Norska leiðin hefur gefist vel – í Póllandi Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Opið hús fyrir útvalda Björn Brynjúlfur Björnsson skrifar Skoðun Af hverju hræðist fólk kynjafræði? Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar Skoðun Hópnauðganir/svartheimar! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Valdið og samvinnuhugsjónin Kjartan Helgi Ólafsson skrifar Skoðun NPA breytti lífinu mínu Sveinbjörn Eggertsson skrifar Skoðun Hefur þú tilkynnt um ofbeldi gegn barni? Alfa Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Gildi kærleika og mannúðar Toshiki Toma skrifar Skoðun Hvernig tryggjum við samkeppnishæfni þjóðar? Jón Skafti Gestsson skrifar Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Flottu kjötauglýsingarnar í blöðunum... Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Grafarvogsgremjan Þorlákur Axel Jónsson skrifar Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Fjármögnuðu stríðsvél Rússlands Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Sjá meira
Forstjóri eins stærsta sjávarútvegsfélags landsins skrifaði nýverið að afkoma greinarinnar mætti ekki við frekari kostnaðarhækkunum eins og leiðréttum veiðigjöldum. Það muni koma í veg fyrir nauðsynlegar fjárfestingar og það sem hann telur eðlilega afkomu greinarinnar. „Þarna eru því áform að slátra mjólkurkúnni,“ skrifaði hann í uppgjörstilkynningu til Kauphallar. Það er ágætt að máta þessa fullyrðingu og hræðsluáróður við raunveruleikann. Úr krónum núll í krónur eitthvað Í fyrsta lagi er verið að fara með upphæðina sem ratar inn í ríkissjóð fyrir afnot af auðlindinni úr krónum núll í krónur eitthvað. Eins og staðan er í dag þá er kostnaður ríkisins af þjónustu við sjávarútveg nefnilega meiri en þau veiðigjöld sem eru innheimt á hverju ári. Það myndi enginn leigusali á einkamarkaði halda leigu á íbúð í útleigu í 100 þúsund krónum á mánuði ef kostnaður hans við viðhald væri 110 þúsund krónur á mánuði. Þá væru forsendur útleigunnar brostnar. Þessu fyrirkomulagi verður nú breytt með hóflegri leiðréttingu sem skilar því að fjármunir munu falla til sem nýtast í löngu nauðsynlega innviðauppbyggingu. Þetta er því sanngjörn, réttlát og eðlileg breyting. Í öðru lagi var framlegðin hjá útgerðum landsins 93,8 milljarðar króna árið 2023. Ef sú leiðrétting sem nú á að innleiða við útreikning á veiðigjöldum hefði verið komin í virkni 2023 hefði framlegðin „aðeins“ verið 84,2 milljarðar króna. Framlegð þýðir tekjur að frádregnum breytilegum kostnaði. Til útskýringar þá virkar hún svona: útgerð þarf að kosta ákveðinni upphæð til að veiða fisk. Í henni felast kostnaður við skip, laun og allt annað slíkt. Hún selur svo vöruna á verði sem er hærra en það og mismunurinn er framlegð. Framlegð í sjávarútvegi er gríðarlega há í öllum samanburði, og verður það áfram eftir leiðréttingu veiðigjalda. Hin „eðlilega afkoma“ er langt umfram aðra geira Í þriðja lagi má benda á að rekstrarhagnaðarhlutfall sjávarútvegs var að meðaltali 24 prósent á árunum 2014 til 2023. Það þýðir að rekstrarhagnaður er næstum fjórðungur af öllum rekstrarkostnaði. Í íslensku viðskiptahagkerfi var þetta hlutfall níu prósent á sama tíma, og það þykir almennt gott. Sjávarútvegur er því langarðbærasta atvinnugrein landsins, sem auk þess nýtur þeirrar sérstöðu að hagnast á nýtingu á auðlind sem skilgreind er þjóðareign í lögum. Ef sjávarútvegur hefur greitt níu milljörðum krónum meira í veiðigjöld á hverju ári á umræddu tímabili hefði rekstrarhagnaðarhlutfall hans farið úr 24 í 20 prósent. Það væri enn rúmlega tvöfalt á það sem gengur og gerist í íslensku viðskiptalífi. Þrjár krónur til hins opinbera, sjö til eigenda útgerða Í fjórða lagi skulum við skoða hagnað, þá fjárhæð sem situr eftir hjá fyrirtæki eftir að það hefur greitt allan kostnað, fjárfestingu og gjöld. Honum er almennt hægt að ráðstafa með tvennum hætti: það er hægt að greiða hann út sem arð til eigenda eða leggja hann við eigið fé fyrirtækja. Ef einungis er horft á árið 2023 þá var hagnaður sjávarútvegs það árið 67,5 milljarðar króna. Ef hann hefði greitt leiðrétt veiðigjöld á því ári þá hefði hagnaðurinn farið niður í „aðeins“ 60 milljarða króna. Frá árinu 2009 og út árið 2023 var hagnaður sjávarútvegs, veiða og vinnslu, vel á sjöunda hundrað milljarða króna á gengi hvers árs fyrir sig. Á föstu gengi var hann miklu meiri. Önnur leið til að skoða hagnaðinn er að greina hver hann var áður en sjávarútvegur greiddi veiðigjald, tekjuskatt og tryggingagjald í ríkissjóð. Frá árinu 2011 og út árið 2023 skiptist sá hagnaður þannig að sjö af hverjum tíu krónum fóru til útgerða en þrjár af hverjum tíu fóru til hins opinbera. Stjarnfræðilegt eigið fé Í fimmta og síðasta lagi skulum við ræða um eigið fé. Það er virði eigna umfram skuldir. Í lok árs 2022, sem eru nýjustu birtu tölur um eigið fé sjávarútvegsfyrirtækja, var bókfært eigið fé geirans 449 milljarðar króna. Það hafði þá aukist um 150 milljarða króna á fimm árum. Eigið féð er um 173 milljörðum krónum meira en allt eigið fé þess 60 prósent hluta þjóðarinnar sem hefur lægstu tekjurnar. Vert er að taka fram að þetta eru peningarnir sem sitja eftir inni í fyrirtækjunum eftir að þau hafa greitt arð, skatta og gjöld, greitt niður skuldir og alla fjárfestingu. Til viðbótar liggur fyrir að virði eigna sjávarútvegs, yrðu þær seldar, er miklu meira en það er fært í bækur þeirra. Ástæðan liggur í því að aflaheimildir, kvóta, eru í mörgum tilvikum verulega vanmetnar. Þær eru bókfærðar á fimmta hundrað milljarða króna en ef miðað er við viðskipti sem gerð voru með kvóta árið 2021 er heildarvirði þeirra nær 1.200 milljörðum króna. Samkvæmt því myndu eigendur sjávarútvegsfyrirtækja eiga vel yfir þúsund milljarða króna í reiðufé ef þeir myndu selja allar eignir sínar í geiranum og gera upp allar skuldir sínar. Er þá verið að slátra mjólkurkúnni? Það er alls ekki verið að slátra mjólkurkúnni. Frekar mætti segja að þjóðin öll, sem á nú blessaða auðlindina samkvæmt lögum, sé að fá auka mjólkurglas úr dallinum næst þegar útgerðin mjólkar feitustu kúnna á þjóðarheimilinu. Það er gert með því að leiðrétta veiðigjöld þannig að þau skili eiganda fiskveiðiauðlindarinnar eðlilegum tekjum sem hægt er að nýta til innviðauppbyggingar. Þetta er sanngjörn, réttlát og vel undirbyggð leið. Það má vel vera að þeim sem eiga og stýra stærstu útgerðum landsins þyki þessi leiðrétting minnka þá afkomu sem þeim finnst eðlileg af nýtingu þjóðarauðlindar. En þjóðin sem á auðlindina er henni að mestu ósammála. Það er sitjandi ríkisstjórn líka og þess vegna er loksins verið að ráðast í aðgerðir til að græða það svöðusár sem skipting arðsins af auðlindinni hefur verið á þjóðarlíkamanum. Það er ekki bara heilbrigt fyrir útgerðina að friðmælast við þjóðina og greiða þau veiðigjöld fyrir afnot af þjóðarauðlindinni sem henni ber að greiða. Það er beinlínis nauðsynlegt. Vonandi sér hún sér fært að hætta harmakveinunum og hræðsluáróðrinum og koma í þessa vegferð með okkur. Öllum Íslendingum til heilla. Höfundur er framkvæmdastjóri þingflokks Samfylkingarinnar og einn eigenda nytjastofna á Íslandsmiðum.
Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar
Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar
Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar
Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar