Húmanisminn í kærleikanum og kærleikurinn í húmanismanum Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar 6. maí 2025 08:36 Á tímum þar sem óvissa, afmennskun, skautun og skrumskæling á öllu því sem við höfum álitið sjálfsagt – á því hvað er rétt og hvað rangt, hvað snýr upp og hvað niður – setja mark sitt á samfélagið, er mikilvægara en nokkru sinni að rifja upp og efla þau gildi sem tengja okkur saman sem manneskjur. Kærleikur – hlýja og ábyrgð Hvað er kærleikur? Hann getur birst sem hlýja og tengsl, við fjölskyldu og í vináttu, sem samkennd gagnvart ókunnugum, og sem óeigingjarn vilji til að styðja við velferð annarra – jafnvel þeirra sem við höfum aldrei hitt. Kærleikur er ekki aðeins tilfinning heldur val. Að velja að bregðast við með umhyggju, hlusta af virðingu og aðstoða án væntinga um endurgjald. Í samfélagi þar sem samkeppni og sjálfhverfa eru leiðandi öfl, getur kærleikurinn verið róttæk ákvörðun. Húmanismi – trúin á manneskjuna Húmanismi er heimspekileg og siðferðileg afstaða sem leggur áherslu á verðmæti manneskjunnar, sjálfstæða hugsun og samfélagslega ábyrgð. Hann byggir á þeirri trú að manneskjan hafi hæfileika og getu til að skapa betri heim – með því að nýta bæði meðfædda og lærða skynsemi sína, samvisku og samkennd. Húmanisminn hafnar þeirri hugmynd að við þurfum að lúta yfirnáttúrulegum öflum til að skilja siðferðileg gildi og hafa þau að leiðarljósi í lífi okkar. Húmanisminn leggur þess í stað áherslu á ábyrgð einstaklingsins – ekki aðeins gagnvart sjálfum sér heldur einnig öðru lífi og jörðinni sem við deilum. Í húmanisma felst gagnrýnin hugsun og virðing fyrir frelsi og mannréttindum. Hann krefst þess að við spyrjum: Hvað er gott líf? Hvernig getum við skapað samfélag þar sem öll fá tækifæri til að blómstra? Húmanisminn gengur út á það að virðing, réttlæti og samkennd séu ekki aðeins háleitar hugsjónir – heldur lífsnauðsynlegir þættir í sjálfbæru og mannvænu samfélagi. Samspil kærleika og húmanisma Þó kærleikurinn sé oft álitinn hjartans mál og húmanismi málsvari skynseminnar, eru þau ekki andstæður heldur samverkandi öfl. Kærleikurinn gefur húmanismanum hjarta, og húmanisminn veitir kærleikanum stefnu og samhengi. Húmaníski rithöfundurinn E. M. Forster er þekktur fyrir orð sín „Only connect! - Tengja, það er allt og sumt!“. Með því átti hann við tvennt: Annars vegar tenginguna á milli huga og hjarta, sem sé óhjákvæmileg til þess að komast að réttri niðurstöðu, og hins vegar tenginguna á milli fólks, á milli okkar allra, hvaðan sem við komum og hvert sem við ætlum. Hvað er trú – og getur húmanismi gegnt sama hlutverki? Frá örófi alda hefur mannkynið leitað svara við stóru spurningum lífsins: Af hverju erum við hér? Hvað er rétt og rangt? Hvað gerist eftir dauðann? Trú – í einni eða annarri mynd – hefur gjarnan hjálpað fólki við að finna svör í þessari leit. En hvað er trú í raun og veru, og er hægt að finna sama tilgang og siðferðisgrunn í veraldlegri heimsmynd á borð við húmanisma? Trú er oft skilin sem trú á guð eða einhverskonar yfirnáttúruleg fyrirbæri, en í víðari merkingu vísar hún til þess að hafa ákveðna heimsmynd sem gefur lífinu tilgang, leiðsögn og von. Trúarbrögð, eins og kristni eða íslam, byggja á trú á persónugerða æðri veru og fela í sér helgirit, siðalög og samfélag iðkenda. En slíkar kerfisbundnar trúarheildir eru ekki eina leiðin að merkingu eða siðferði. Húmanismi sem siðferðileg og veraldleg trú Húmanismi – þó til séu húmanistar af öllum trúarbrögðum, kristnum sem öðrum – hafnar í grunninn yfirnáttúrulegum útskýringum sem nauðsynlegum og leggur áherslu á mannlega skynsemi, reynslu og samkennd sem grunn að siðferði og samfélagi. Þannig þjónar húmanismi mörgum af þeim þörfum sem trúarbrögð uppfylla: Hann býður upp á heimsmynd, siðferðileg viðmið og samfélag. Bæði trúarbrögð og húmanismi reyna að svara sömu spurningunum, en með ólíkum aðferðum: Annars vegar með tilvísun í æðri mátt eða guðlega visku, hins vegar með upplýstri umræðu og virðingu fyrir gildi hverrar manneskju, skynsemi hennar, samkennd og getu til rökhugsunar. Trú, tilgangur og óvissa Í óvissuástandi – svo sem kreppu, náttúruhamförum eða persónulegum áföllum – hefur fólk tilhneigingu til að leita í heimsmynd sem veitir þeim öryggi, stöðugleika og huggun. Þetta á bæði við um hefðbundin trúarbrögð og veraldleg lífsskoðunarkerfi eins og húmanisma. Báðar leiðir geta veitt fólki tilgang, samfélag og mögulega einhverskonar innri ró. Trú sem boðberi samkenndar og siðferðis þarf þannig ekki að fela í sér guðstrú. Hún getur líka birst sem trú á manngildi, frelsi, vísindi og siðferðislega ábyrgð. Og kærleika. Húmanismi og önnur veraldleg lífsskoðunarkerfi bjóða ekki síður upp á siðferðilegan ramma og merkingu í lífinu – og gegna þannig sama grundvallarhlutverki og trúarbrögð hafa gegnt í gegnum aldirnar. Höfundur er formaður Siðmenntar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir Trúmál Mest lesið Þegar þeir sem segjast þjóna þjóðinni ráðast á hana Ágústa Árnadóttir Skoðun Ekki mínir hagsmunir Berglind Hlín Baldursdóttir Skoðun Dóru Björt svarað! Jón G. Hauksson Skoðun Óásættanleg málsmeðferð Linda Íris Emilsdóttir,Katrín Oddsdóttir Skoðun Leikskólagjöld í Kópavogi þau hæstu á landinu Örn Arnarson Skoðun Samþjöppunin hefur ekkert að gera með veiðigjöldin Sigurjón Þórðarson Skoðun Orðsins fyllsta merking Eiríkur Kristjánsson Skoðun Þegar samfélagið þagnar Benóný Valur Jakobsson Skoðun Ætlar vinstri meirihlutinn að skila auðu? Þórdís Lóa Þórhalldóttir Skoðun Hörmulegur atburður í flugstöð Leifs Eiríkssonar Jón Pétursson Skoðun Skoðun Skoðun Snjallasta stefnubreyting Samfylkingarinnar Jóhann Frímann Arinbjarnarson skrifar Skoðun Þegar samfélagið þagnar Benóný Valur Jakobsson skrifar Skoðun Stjórnleysi í íslenskri dýravernd Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Olíumjólk Sigurður Ingi Friðleifsson skrifar Skoðun Leikskólagjöld í Kópavogi þau hæstu á landinu Örn Arnarson skrifar Skoðun Pólitískur gúmmítékki Jens Garðar Helgason skrifar Skoðun Þegar bændur bregðast dýrum sínum – Valda þeim þjáningu og skelfilegum dauðdaga Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Morðæðið á Gaza - Vitfirringin má ekki eyðileggja mennskuna Jón Baldvin Hannesson skrifar Skoðun Orðsins fyllsta merking Eiríkur Kristjánsson skrifar Skoðun Dóru Björt svarað! Jón G. Hauksson skrifar Skoðun Ísland og hafið: viðbrögð við brotum Ísraels á alþjóðalögum Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Magnús Magnússon skrifar Skoðun Ekki mínir hagsmunir Berglind Hlín Baldursdóttir skrifar Skoðun Ætlar vinstri meirihlutinn að skila auðu? Þórdís Lóa Þórhalldóttir skrifar Skoðun Óásættanleg málsmeðferð Linda Íris Emilsdóttir,Katrín Oddsdóttir skrifar Skoðun Fjárfestavernd sem gengur of langt? Baldvin Ingi Sigurðsson skrifar Skoðun Æfðu þig í virkum og uppbyggilegum viðbrögðum Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Samþjöppunin hefur ekkert að gera með veiðigjöldin Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Aðför Vinnueftirlits að hagsmunum slasaðra. Steinar Harðarson skrifar Skoðun Þegar þeir sem segjast þjóna þjóðinni ráðast á hana Ágústa Árnadóttir skrifar Skoðun Karlar, piltar og strákar Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Eiga ellilífeyrir og örorkubætur að fylgja launavísitölu? Haukur Arnþórsson skrifar Skoðun Ísland verður að vernda hafið og fiskimiðin frá námuvinnslu á hafsbotni Laura Sólveig Lefort Scheefer,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir,Belén García Ovide,Huld Hafliðadóttir skrifar Skoðun Nennið þið plís blessaða ríkisstjórn! Derek T. Allen skrifar Skoðun Ertu klár? Jakob Smári Magnússon skrifar Skoðun Kengúrur eða Þorskar: Hver forritar framtíð Íslands? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Börnin á Gaza eru ekki í fríi Bjarni Fritzson,Blær Guðmundsdóttir ,Elías Rúni Þorsteinsson,Elísabet Thoroddsen,Gunnar Helgason,Linda Ólafsdóttir,Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir,Yrsa Þöll Gylfadóttir skrifar Skoðun Mannréttindi fatlaðs fólks - orð og efndir Unnur Helga Óttarsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Brimrót og veðragnýr í alþjóðamálum Árni Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Forstjórinn stígur fram Örn Pálsson skrifar Skoðun Lífsgæði íbúa Mosfellsbæjar skert Regína Ásvaldsdóttir skrifar Sjá meira
Á tímum þar sem óvissa, afmennskun, skautun og skrumskæling á öllu því sem við höfum álitið sjálfsagt – á því hvað er rétt og hvað rangt, hvað snýr upp og hvað niður – setja mark sitt á samfélagið, er mikilvægara en nokkru sinni að rifja upp og efla þau gildi sem tengja okkur saman sem manneskjur. Kærleikur – hlýja og ábyrgð Hvað er kærleikur? Hann getur birst sem hlýja og tengsl, við fjölskyldu og í vináttu, sem samkennd gagnvart ókunnugum, og sem óeigingjarn vilji til að styðja við velferð annarra – jafnvel þeirra sem við höfum aldrei hitt. Kærleikur er ekki aðeins tilfinning heldur val. Að velja að bregðast við með umhyggju, hlusta af virðingu og aðstoða án væntinga um endurgjald. Í samfélagi þar sem samkeppni og sjálfhverfa eru leiðandi öfl, getur kærleikurinn verið róttæk ákvörðun. Húmanismi – trúin á manneskjuna Húmanismi er heimspekileg og siðferðileg afstaða sem leggur áherslu á verðmæti manneskjunnar, sjálfstæða hugsun og samfélagslega ábyrgð. Hann byggir á þeirri trú að manneskjan hafi hæfileika og getu til að skapa betri heim – með því að nýta bæði meðfædda og lærða skynsemi sína, samvisku og samkennd. Húmanisminn hafnar þeirri hugmynd að við þurfum að lúta yfirnáttúrulegum öflum til að skilja siðferðileg gildi og hafa þau að leiðarljósi í lífi okkar. Húmanisminn leggur þess í stað áherslu á ábyrgð einstaklingsins – ekki aðeins gagnvart sjálfum sér heldur einnig öðru lífi og jörðinni sem við deilum. Í húmanisma felst gagnrýnin hugsun og virðing fyrir frelsi og mannréttindum. Hann krefst þess að við spyrjum: Hvað er gott líf? Hvernig getum við skapað samfélag þar sem öll fá tækifæri til að blómstra? Húmanisminn gengur út á það að virðing, réttlæti og samkennd séu ekki aðeins háleitar hugsjónir – heldur lífsnauðsynlegir þættir í sjálfbæru og mannvænu samfélagi. Samspil kærleika og húmanisma Þó kærleikurinn sé oft álitinn hjartans mál og húmanismi málsvari skynseminnar, eru þau ekki andstæður heldur samverkandi öfl. Kærleikurinn gefur húmanismanum hjarta, og húmanisminn veitir kærleikanum stefnu og samhengi. Húmaníski rithöfundurinn E. M. Forster er þekktur fyrir orð sín „Only connect! - Tengja, það er allt og sumt!“. Með því átti hann við tvennt: Annars vegar tenginguna á milli huga og hjarta, sem sé óhjákvæmileg til þess að komast að réttri niðurstöðu, og hins vegar tenginguna á milli fólks, á milli okkar allra, hvaðan sem við komum og hvert sem við ætlum. Hvað er trú – og getur húmanismi gegnt sama hlutverki? Frá örófi alda hefur mannkynið leitað svara við stóru spurningum lífsins: Af hverju erum við hér? Hvað er rétt og rangt? Hvað gerist eftir dauðann? Trú – í einni eða annarri mynd – hefur gjarnan hjálpað fólki við að finna svör í þessari leit. En hvað er trú í raun og veru, og er hægt að finna sama tilgang og siðferðisgrunn í veraldlegri heimsmynd á borð við húmanisma? Trú er oft skilin sem trú á guð eða einhverskonar yfirnáttúruleg fyrirbæri, en í víðari merkingu vísar hún til þess að hafa ákveðna heimsmynd sem gefur lífinu tilgang, leiðsögn og von. Trúarbrögð, eins og kristni eða íslam, byggja á trú á persónugerða æðri veru og fela í sér helgirit, siðalög og samfélag iðkenda. En slíkar kerfisbundnar trúarheildir eru ekki eina leiðin að merkingu eða siðferði. Húmanismi sem siðferðileg og veraldleg trú Húmanismi – þó til séu húmanistar af öllum trúarbrögðum, kristnum sem öðrum – hafnar í grunninn yfirnáttúrulegum útskýringum sem nauðsynlegum og leggur áherslu á mannlega skynsemi, reynslu og samkennd sem grunn að siðferði og samfélagi. Þannig þjónar húmanismi mörgum af þeim þörfum sem trúarbrögð uppfylla: Hann býður upp á heimsmynd, siðferðileg viðmið og samfélag. Bæði trúarbrögð og húmanismi reyna að svara sömu spurningunum, en með ólíkum aðferðum: Annars vegar með tilvísun í æðri mátt eða guðlega visku, hins vegar með upplýstri umræðu og virðingu fyrir gildi hverrar manneskju, skynsemi hennar, samkennd og getu til rökhugsunar. Trú, tilgangur og óvissa Í óvissuástandi – svo sem kreppu, náttúruhamförum eða persónulegum áföllum – hefur fólk tilhneigingu til að leita í heimsmynd sem veitir þeim öryggi, stöðugleika og huggun. Þetta á bæði við um hefðbundin trúarbrögð og veraldleg lífsskoðunarkerfi eins og húmanisma. Báðar leiðir geta veitt fólki tilgang, samfélag og mögulega einhverskonar innri ró. Trú sem boðberi samkenndar og siðferðis þarf þannig ekki að fela í sér guðstrú. Hún getur líka birst sem trú á manngildi, frelsi, vísindi og siðferðislega ábyrgð. Og kærleika. Húmanismi og önnur veraldleg lífsskoðunarkerfi bjóða ekki síður upp á siðferðilegan ramma og merkingu í lífinu – og gegna þannig sama grundvallarhlutverki og trúarbrögð hafa gegnt í gegnum aldirnar. Höfundur er formaður Siðmenntar.
Skoðun Þegar bændur bregðast dýrum sínum – Valda þeim þjáningu og skelfilegum dauðdaga Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Ísland og hafið: viðbrögð við brotum Ísraels á alþjóðalögum Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Magnús Magnússon skrifar
Skoðun Ísland verður að vernda hafið og fiskimiðin frá námuvinnslu á hafsbotni Laura Sólveig Lefort Scheefer,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir,Belén García Ovide,Huld Hafliðadóttir skrifar
Skoðun Börnin á Gaza eru ekki í fríi Bjarni Fritzson,Blær Guðmundsdóttir ,Elías Rúni Þorsteinsson,Elísabet Thoroddsen,Gunnar Helgason,Linda Ólafsdóttir,Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir,Yrsa Þöll Gylfadóttir skrifar
Skoðun Mannréttindi fatlaðs fólks - orð og efndir Unnur Helga Óttarsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar