Þegar fjölbreytileikinn verður ógn: Afneitun, andstaða og ótti við hið mannlega Haukur Logi Jóhannsson skrifar 7. ágúst 2025 16:01 Það er ekki tilviljun að þeir sem afneita loftslagsbreytingum eru oft þeir sömu og rjúka upp þegar rætt er um réttindi samkynhneigðra. Sama fólk sem er tortryggið gagnvart innflytjendum, hafnar alþjóðlegum sáttmálum og lýsir fyrirlitningu á „woke“ samfélagi, er ótrúlega samstíga í andstöðu sinni við breytingar sem miða að réttlæti, jöfnuði og mannréttindum. Það er eins og nýr heimur, þar sem fleiri fá að blómstra, sé þeim sjálfkrafa talinn ógn. En hvers vegna? Hvað veldur þessari djúpu, tilfinningaþrungnu og stundum árásargjörnu andstöðu? Svarinu er ekki hægt að troða í eitt orð. En í grunninn má segja þetta: Þeir sem afneita breytingunum óttast ekki bara hvað heimurinn er að verða. Þeir syrgja það sem þeir telja að hann hafi verið. Í gamla heiminum, þar sem lifði goðsögnin um hið eðlilega, ríkti þetta meginlögmál. Kynin voru tvö og kynhlutverk skýrt afmörkuð. Fjölskyldan hafði eina birtingarmynd, gagnkynhneigt par með börn. Samkynhneigð var annaðhvort þögguð, smækkuð eða sett í flokk fráviks og villu. Hinsegin fólk var þar og það fékk ekki að vera það sjálft. Það þurfti að fela sig eða láta sig hverfa. Það mátti ekki eiga sér heildræna tilveru innan samfélagsins, aðeins afmarkaðan sess á jaðrinum, á valdi umburðarlyndis meirihlutans eða skilningsleysis hans. Þegar svo breytingarnar taka að verða óhjákvæmilegar, þegar samkynhneigðir ganga í hjónaband, hinsegin börn fá að lifa sínu kynvitundarlífi, þegar trans fólk stígur fram og krefst réttlætis, þegar sjónvarpsþættir og bækur segja frá fjölbreytileika mannlífsins án skammar þá brotnar ekki aðeins kerfi, heldur líka sjálfsmynd þeirra sem byggðu tilveru sína á því að „hitt“ væri frávik. Þegar „frávikið“ verður hluti af norminu, er hætta á að normið sjálft missi gildi sitt og að það sem áður þótti sjálfsagt þurfi nú að taka sér nýja stöðu í breyttri menningarlegri stéttskipan. Þar vaknar óttinn og reiðin. Hún byltist ekki endilega gegn einstaklingnum heldur gegn hugmyndinni um að heimurinn sé ekki sá sem áður var. Að veruleikinn sé farinn að tala öðrum orðum. Í stað þess að spyrja: „Hvernig getur þetta fólk lifað sínu lífi?“ spyrja sumir: „Af hverju þarf ég að breyta hvernig ég hugsa?“ Það verður til afneitun. Ekki aðeins á loftslagsvísindum eða alþjóðlegu samstarfi heldur á sjálfri tilveru fólks sem lengi hefur þurft að berjast fyrir því að fá að vera sýnilegt, elskandi og frjálst. Og sú afneitun getur orðið grimm. Hún birtist í staðalímyndum, í niðrandi athugasemdum á netinu, í pólitískum útspilum sem fela sig í skjóli „hefðbundinna gilda“. Hún birtist í því þegar samkynhneigð er talin vera „í tísku“, þegar börn sem tjá kynvitund sína eru kölluð fórnarlömb hugmyndafræði, þegar trans fólk er gert að ógn í búningsklefum eða viðfangsefni skrumskældra frétta. Allt þetta byggir á því að hið mannlega er fært í skuggann og að manneskjan sé ekki lengur manneskja, heldur tákn fyrir eitthvað sem telst ógn við heiminn eins og sumir vildu að hann væri. En hér verðum við að staldra við. Hinsegin fólk er ekki til að ögra. Það er ekki til að sýna öðrum fram á eitthvað. Það er einfaldlega til. Það elskar, andar, hlær, eldar, vinnur, syrgir og dafnar rétt eins og aðrir. Og rétt eins og jörðin hitnar óháð því hvort menn afneiti vísindum, þá mun tilvera hinsegin fólks ekki hverfa þó sumir kjósi að loka augunum. Hún er ekki ný. Hún er bara sýnilegri. Og loksins, í sífellt fleiri löndum, viðurkennd. Það er ekki menningarlegt ofbeldi. Það er siðferðileg framþróun. Hinsegin dagar í Reykjavík eru ekki skrúðganga sérviskufólks. Þeir eru hátíð lifandi mennsku. Þeir eru fagnaður yfir því að við erum mörg, margvísleg og mögnuð. Þeir eru hvatning til þess að samfélagið taki utan um alla, ekki bara þá sem passa í fyrirsjáanleg form. Þeir minna okkur á að lýðræði er ekki það að meirihlutinn ráði heldur að minnihlutinn njóti verndar. Og þeir kalla á hugrekki. Ekki bara hugrekki þeirra sem hafa staðið í baráttunni, heldur einnig þeirra sem þurfa að endurmeta heiminn sinn í ljósi nýrrar vitundar. Við skulum ekki fordæma þá sem óttast. En við megum heldur ekki láta óttann þeirra verða ramma utan um okkar framtíð. Við skulum heldur ekki hæðast að reiðinni. En við megum heldur ekki leyfa henni að stjórna. Við þurfum samtal, en samtal sem byggir á þeirri forsendu að allir hafi rétt til að vera. Öðruvísi verður þetta ekki samtal, heldur undirgefni. Heimurinn mun breytast og fólk mun þjást ef við tökum ekki á afneitun og fordómum. En fólk mun líka blómstra ef við leyfum fjölbreytileikanum að verða okkar sameiginlegi styrkur. Það er ekki auðveld leið. En það er sú eina sem býr til heim þar sem börnin okkar geta lifað með reisn, öll börnin okkar. Gleðilega hinsegin daga. Höfundur er mannréttindasinni. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hinsegin Haukur Logi Jóhannsson Mest lesið Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson Skoðun Skoðun Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar Skoðun Fjármál framhaldsskóla Róbert Ferdinandsson skrifar Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Varhugaverð sjónarmið eða raunsæ leið? Eggert Sigurbergsson skrifar Sjá meira
Það er ekki tilviljun að þeir sem afneita loftslagsbreytingum eru oft þeir sömu og rjúka upp þegar rætt er um réttindi samkynhneigðra. Sama fólk sem er tortryggið gagnvart innflytjendum, hafnar alþjóðlegum sáttmálum og lýsir fyrirlitningu á „woke“ samfélagi, er ótrúlega samstíga í andstöðu sinni við breytingar sem miða að réttlæti, jöfnuði og mannréttindum. Það er eins og nýr heimur, þar sem fleiri fá að blómstra, sé þeim sjálfkrafa talinn ógn. En hvers vegna? Hvað veldur þessari djúpu, tilfinningaþrungnu og stundum árásargjörnu andstöðu? Svarinu er ekki hægt að troða í eitt orð. En í grunninn má segja þetta: Þeir sem afneita breytingunum óttast ekki bara hvað heimurinn er að verða. Þeir syrgja það sem þeir telja að hann hafi verið. Í gamla heiminum, þar sem lifði goðsögnin um hið eðlilega, ríkti þetta meginlögmál. Kynin voru tvö og kynhlutverk skýrt afmörkuð. Fjölskyldan hafði eina birtingarmynd, gagnkynhneigt par með börn. Samkynhneigð var annaðhvort þögguð, smækkuð eða sett í flokk fráviks og villu. Hinsegin fólk var þar og það fékk ekki að vera það sjálft. Það þurfti að fela sig eða láta sig hverfa. Það mátti ekki eiga sér heildræna tilveru innan samfélagsins, aðeins afmarkaðan sess á jaðrinum, á valdi umburðarlyndis meirihlutans eða skilningsleysis hans. Þegar svo breytingarnar taka að verða óhjákvæmilegar, þegar samkynhneigðir ganga í hjónaband, hinsegin börn fá að lifa sínu kynvitundarlífi, þegar trans fólk stígur fram og krefst réttlætis, þegar sjónvarpsþættir og bækur segja frá fjölbreytileika mannlífsins án skammar þá brotnar ekki aðeins kerfi, heldur líka sjálfsmynd þeirra sem byggðu tilveru sína á því að „hitt“ væri frávik. Þegar „frávikið“ verður hluti af norminu, er hætta á að normið sjálft missi gildi sitt og að það sem áður þótti sjálfsagt þurfi nú að taka sér nýja stöðu í breyttri menningarlegri stéttskipan. Þar vaknar óttinn og reiðin. Hún byltist ekki endilega gegn einstaklingnum heldur gegn hugmyndinni um að heimurinn sé ekki sá sem áður var. Að veruleikinn sé farinn að tala öðrum orðum. Í stað þess að spyrja: „Hvernig getur þetta fólk lifað sínu lífi?“ spyrja sumir: „Af hverju þarf ég að breyta hvernig ég hugsa?“ Það verður til afneitun. Ekki aðeins á loftslagsvísindum eða alþjóðlegu samstarfi heldur á sjálfri tilveru fólks sem lengi hefur þurft að berjast fyrir því að fá að vera sýnilegt, elskandi og frjálst. Og sú afneitun getur orðið grimm. Hún birtist í staðalímyndum, í niðrandi athugasemdum á netinu, í pólitískum útspilum sem fela sig í skjóli „hefðbundinna gilda“. Hún birtist í því þegar samkynhneigð er talin vera „í tísku“, þegar börn sem tjá kynvitund sína eru kölluð fórnarlömb hugmyndafræði, þegar trans fólk er gert að ógn í búningsklefum eða viðfangsefni skrumskældra frétta. Allt þetta byggir á því að hið mannlega er fært í skuggann og að manneskjan sé ekki lengur manneskja, heldur tákn fyrir eitthvað sem telst ógn við heiminn eins og sumir vildu að hann væri. En hér verðum við að staldra við. Hinsegin fólk er ekki til að ögra. Það er ekki til að sýna öðrum fram á eitthvað. Það er einfaldlega til. Það elskar, andar, hlær, eldar, vinnur, syrgir og dafnar rétt eins og aðrir. Og rétt eins og jörðin hitnar óháð því hvort menn afneiti vísindum, þá mun tilvera hinsegin fólks ekki hverfa þó sumir kjósi að loka augunum. Hún er ekki ný. Hún er bara sýnilegri. Og loksins, í sífellt fleiri löndum, viðurkennd. Það er ekki menningarlegt ofbeldi. Það er siðferðileg framþróun. Hinsegin dagar í Reykjavík eru ekki skrúðganga sérviskufólks. Þeir eru hátíð lifandi mennsku. Þeir eru fagnaður yfir því að við erum mörg, margvísleg og mögnuð. Þeir eru hvatning til þess að samfélagið taki utan um alla, ekki bara þá sem passa í fyrirsjáanleg form. Þeir minna okkur á að lýðræði er ekki það að meirihlutinn ráði heldur að minnihlutinn njóti verndar. Og þeir kalla á hugrekki. Ekki bara hugrekki þeirra sem hafa staðið í baráttunni, heldur einnig þeirra sem þurfa að endurmeta heiminn sinn í ljósi nýrrar vitundar. Við skulum ekki fordæma þá sem óttast. En við megum heldur ekki láta óttann þeirra verða ramma utan um okkar framtíð. Við skulum heldur ekki hæðast að reiðinni. En við megum heldur ekki leyfa henni að stjórna. Við þurfum samtal, en samtal sem byggir á þeirri forsendu að allir hafi rétt til að vera. Öðruvísi verður þetta ekki samtal, heldur undirgefni. Heimurinn mun breytast og fólk mun þjást ef við tökum ekki á afneitun og fordómum. En fólk mun líka blómstra ef við leyfum fjölbreytileikanum að verða okkar sameiginlegi styrkur. Það er ekki auðveld leið. En það er sú eina sem býr til heim þar sem börnin okkar geta lifað með reisn, öll börnin okkar. Gleðilega hinsegin daga. Höfundur er mannréttindasinni.
Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun
Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson Skoðun
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar
Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar
Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun
Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson Skoðun