Áhrif, evran, innviðir, öryggi Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar 1. september 2025 10:30 Umræður um Evrópusambandið hafa löngum verið litríkar og oft tilfinningaþrungnar hér á landi. Stundum hefur umræðan byggt á hálfsannleik og getgátum, en í mínum huga eru það fjögur lykilatriði sem, hvert fyrir sig byggja á staðreyndum sem ekki þarf að ljúka aðildarsamningum til að vita og styðja þá afstöðu mína að Ísland eigi að halda áfram aðildarviðræðum við Evrópusambandið. Þessi fjögur atriði eru: áhrif, evran, innviðir og öryggi. Í þessari grein mun ég fara stuttlega í gegnum þessi atriði og af hverju þau skipta máli þegar horft er til framtíðar landsins. 1. Áhrif Við eigum að sitja við borðin þar sem ákvarðanir eru teknar. Ef við gengum inn fengjum við eitt af (28?) sætum við borðið í ráðherraráðinu. Vissulega værum við ekki með mesta atkvæðavægið þar inni, en atkvæðagreiðslur í ráðinu eru í miklum minnihluta þeirra mála sem þar eru tekin fyrir og það þarf í raun aukinn meirihluta (s.k. Qualified Majority) fyrir öllum ákvörðunum, 55% af aðildarríkjum með 65 af íbúafjölda. Fjögur aðildarríki geta stoppað allt í ráðherraráðinu, sem þýddi að okkur nægði að hafa Norðurlöndin eða Eystrasaltsríkin með okkur í að stoppa mál. Sem er mjög sjaldgæft að þurfi, því Evrópusambandið gengur ekki gegn grundvallarhagsmunum aðildarríkja sinna. Við fengjum 6 þingmenn á Evrópuþinginu sem færu inn í þingflokka viðeigandi stjórnmálaflokka. Hversu valda- og áhrifamiklir þeir væru færi ekki eftir því að þeir koma frá litlu ríki, heldur hversu góðir þeir væru að afla stuðnings við sín mál. Við fengjum einn framkvæmdastjóra (e. commissioner) og dómara við Evrópudómstólinn. Sem slíkir eiga þeir ekki að vera að vinna fyrir sitt heimaríki, en þeir væru engu að síður þarna inni með sinn bakgrunn sem Íslendingar og sína rödd. Við fengjum starfsfólk á öllum valdastigum og í öllum stofnunum Evrópusambandsins. Hundruð Íslendinga myndu fá vinnu við stofnanir sambandsins (á milli 400 og 500 Maltverjar vinna fyrir Evrópusambandið). Það er starfsfólkið sem undirbýr öll mál sambandsins og það er því gríðarlega gagnlegt að vita af okkar fólki þar inni, sem myndi fylgjast með öllu sem sambandið gerir, vinnur og stefnir að og búa að þekkingu á okkar hagsmunum að sama skapi og geta komið þeim til skila á öllu stigi vinnunnar. 2. Evran Margar greinar hafa verið skrifaðar um kosti þess fyrir Ísland að taka upp evru sem gjaldmiðil. Vextir húsnæðislána, sem eru með þeim hæstu á byggðu bóli hér á Íslandi, eða þrisvar sinnum hærri en hjá ESB (7,5% hér en 2,15% í evrulöndum), myndu að öllum líkindum vera á pari við t.d. það sem gerist í Færeyjum eða Danmörku. Verðtryggingin myndi verða óþörf, enda þekkist hún hvergi nema á Íslandi og er bein afleiðing af íslensku krónunni. Kollsteypuefnahagurinn sem fylgir krónunni væri úr sögunni. Erlendar fjárfestingar á Íslandi myndu aukast og samkeppni um neytendur, t.d. á banka- og tryggingamarkaði, myndi opnast. 3. Innviðir Við erum fámenn þjóð í mjög stóru og erfiðu landi. Innviðaskuldin hefur hrannast upp og við náum ekki að halda í við viðhald á vegakerfinu okkar, hvað þá byggja það upp. Þetta myndi breytast með aðild að Evrópusambandinu, en öruggt er að Evrópusambandið myndi koma að því með okkur að byggja upp vegakerfið, aðstoða við lagningu jarðganga og byggingu brúa, sem og taka þátt í að stórefla almenningssamgöngur í þéttbýli. Þetta er reynslan frá þeim ríkjum sambandsins sem hafa búið við áskoranir á sviði uppbyggingu innviða, eins og við gerum. Að auki fengjum við aðgang að sjóðum og úrræðum til að styrkja stöðu landsbyggðanna á Íslandi verulega, ekki síst brothættra byggða. 4. Öryggi Þessi þáttur hefur aldrei áður verið í forgrunni þegar rætt er um aðild Íslands að Evrópusambandinu, en skyndilega búum við í breyttu alþjóðlegu umhverfi þegar kemur að öryggismálum. Við búum vissulega að því að vera aðilar að NATO og við höfum varnarsamning við Bandaríkin frá árinu 1951 (rétt eins og Grænland). En atburðir undanfarinna mánaða, eftir valdaskiptin í Bandaríkjunum í janúar, hafa orðið til þess að ástæða er til að huga að því hvort að þessir þættir duga að fullu til að tryggja öryggi okkar sem fullvalda þjóðar, sem vill búa við lýðræði og mannréttindi. Rök hafa verið færð að því að sú öryggistrygging sem felst í aðild að Evrópusambandinu sé virkjuð fyrr en aðildin að NATO í þeim (vonandi ólíklegu) tilfellum sem öryggi okkar væri ógnað. Að auki er réttmætt að setja spurningamerki við það hvort ríki, sem hefur hótað að innlima, jafnvel með vopnavaldi, bandalagsríki sín í NATO (Kanada og Grænland), myndi hafa okkar hagsmuni sem fullvalda þjóðar að leiðarljósi ef til vopnaðra átaka kæmi. Vissulega má nefna fleiri rök sem mæla með því að Ísland taki upp þráðinn að nýju og haldi áfram aðildarviðræðum við Evrópusambandið. En á þessari stundu eru það þessi fjögur atriði sem ég tel brýnust og mest um vert að huga að. Þau varða framtíð okkar í samfélagi þjóða, efnahagslegt öryggi, lýðræðislega aðkomu og samkeppnishæfni íslensks samfélags. Aðildarviðræður eru ekki einfalt ferli, en þær eru nauðsynlegt skref ef við ætlum að taka upplýsta ákvörðun um okkar framtíðarstöðu okkar sem fullvalda ríkis í samfélagi annarra fullvalda ríkja í Evrópu. Höfundur er formaður Evrópuhreyfingarinnar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Magnús Árni Skjöld Magnússon Mest lesið Fyrir hvern erum við að byggja? Jóhanna Dýrunn Jónsdóttir Skoðun Við getum öll bjargað lífi Kristófer Kristófersson Skoðun Opið bréf til innviðaráðherra Eyjólfur Þorkelsson Skoðun Finnst ykkur þetta í lagi? Opinn pistill til heilbrigðisráðherra, landlæknis og forystu heilbrigðiskerfisins Steindór Þórarinsson Skoðun „Hristir í stoðum“ RÚV? Hermann Stefánsson Skoðun Það er heldur betur vitlaust gefið á Íslandi Jónas Yngvi Ásgrímsson Skoðun Tímamót í velferðarmálum: Nýtt örorkulífeyriskerfi tekur gildi Guðmundur Ingi Guðbrandsson Skoðun Hugleiðing um rauð epli og skynjun veruleikans Gauti Páll Jónsson Skoðun Menntun til framtíðar Bryngeir Valdimarsson Skoðun Að bera harm sinn í hljóði Gunnhildur Ólafsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Það er heldur betur vitlaust gefið á Íslandi Jónas Yngvi Ásgrímsson skrifar Skoðun Að bera harm sinn í hljóði Gunnhildur Ólafsdóttir skrifar Skoðun Velferð sem virkar Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Gleðileg ný fiskveiðiáramót …von eða ótti? Arnar Laxdal skrifar Skoðun „Hristir í stoðum“ RÚV? Hermann Stefánsson skrifar Skoðun Opið bréf til innviðaráðherra Eyjólfur Þorkelsson skrifar Skoðun Hin dásamlega sturlun: Umræðan á Íslandi Davíð Bergmann skrifar Skoðun Áhrif, evran, innviðir, öryggi Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Hugleiðing um rauð epli og skynjun veruleikans Gauti Páll Jónsson skrifar Skoðun Tumi þumall og blaðurmaðurinn Kristján Logason skrifar Skoðun Tímamót í velferðarmálum: Nýtt örorkulífeyriskerfi tekur gildi Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Stefnum á að veita 1000 börnum innblástur fyrir framtíðina Dr. Bryony Mathew skrifar Skoðun Samgönguáætlun – skuldbinding, ekki kosningaloforð skrifar Skoðun Menntun til framtíðar Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Við getum öll bjargað lífi Kristófer Kristófersson skrifar Skoðun Finnst ykkur þetta í lagi? Opinn pistill til heilbrigðisráðherra, landlæknis og forystu heilbrigðiskerfisins Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Menntastefna stjórnvalda – ferð án fyrirheits? Sigvaldi Egill Lárusson skrifar Skoðun Fyrir hvern erum við að byggja? Jóhanna Dýrunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Beint og milliliðalaust Jón Steindór Valdimarsson skrifar Skoðun Áfengissala: Þrýstingur úr tveimur áttum Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Hver vill heyra um eitthvað jákvætt sem er gert í skólunum? Rakel Linda Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Enn af ferðum Angelu Müller. Eru erlendir ferðamenn afætur? BJarnheiður Hallsdóttir skrifar Skoðun Ég er íslensk – en samt séð sem eitthvað annað Sóley Lóa Smáradóttir skrifar Skoðun Hin yndislega aðlögun Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Kristrún slær á puttana á Viðreisn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar: Að gefast upp er ekki valkostur Jóna Guðbjörg Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar: Að gefast upp er ekki valkostur Jóna Guðbjörg Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Er félagsfælnifaraldur í uppsiglingu? Sóley Dröfn Davíðsdóttir skrifar Skoðun Hugleiðing við starfslok kennara í Reykjavík Elín Guðfinna Thorarensen skrifar Skoðun Bílahús í Reykjavíkurborg – aðgengi, lög og ójöfnuður Alma Ýr Ingólfsdóttir,Vilhjálmur Hjálmarsson,Bergur Þorri Benjamínsson,Sigurður Ágúst Sigurðsson skrifar Sjá meira
Umræður um Evrópusambandið hafa löngum verið litríkar og oft tilfinningaþrungnar hér á landi. Stundum hefur umræðan byggt á hálfsannleik og getgátum, en í mínum huga eru það fjögur lykilatriði sem, hvert fyrir sig byggja á staðreyndum sem ekki þarf að ljúka aðildarsamningum til að vita og styðja þá afstöðu mína að Ísland eigi að halda áfram aðildarviðræðum við Evrópusambandið. Þessi fjögur atriði eru: áhrif, evran, innviðir og öryggi. Í þessari grein mun ég fara stuttlega í gegnum þessi atriði og af hverju þau skipta máli þegar horft er til framtíðar landsins. 1. Áhrif Við eigum að sitja við borðin þar sem ákvarðanir eru teknar. Ef við gengum inn fengjum við eitt af (28?) sætum við borðið í ráðherraráðinu. Vissulega værum við ekki með mesta atkvæðavægið þar inni, en atkvæðagreiðslur í ráðinu eru í miklum minnihluta þeirra mála sem þar eru tekin fyrir og það þarf í raun aukinn meirihluta (s.k. Qualified Majority) fyrir öllum ákvörðunum, 55% af aðildarríkjum með 65 af íbúafjölda. Fjögur aðildarríki geta stoppað allt í ráðherraráðinu, sem þýddi að okkur nægði að hafa Norðurlöndin eða Eystrasaltsríkin með okkur í að stoppa mál. Sem er mjög sjaldgæft að þurfi, því Evrópusambandið gengur ekki gegn grundvallarhagsmunum aðildarríkja sinna. Við fengjum 6 þingmenn á Evrópuþinginu sem færu inn í þingflokka viðeigandi stjórnmálaflokka. Hversu valda- og áhrifamiklir þeir væru færi ekki eftir því að þeir koma frá litlu ríki, heldur hversu góðir þeir væru að afla stuðnings við sín mál. Við fengjum einn framkvæmdastjóra (e. commissioner) og dómara við Evrópudómstólinn. Sem slíkir eiga þeir ekki að vera að vinna fyrir sitt heimaríki, en þeir væru engu að síður þarna inni með sinn bakgrunn sem Íslendingar og sína rödd. Við fengjum starfsfólk á öllum valdastigum og í öllum stofnunum Evrópusambandsins. Hundruð Íslendinga myndu fá vinnu við stofnanir sambandsins (á milli 400 og 500 Maltverjar vinna fyrir Evrópusambandið). Það er starfsfólkið sem undirbýr öll mál sambandsins og það er því gríðarlega gagnlegt að vita af okkar fólki þar inni, sem myndi fylgjast með öllu sem sambandið gerir, vinnur og stefnir að og búa að þekkingu á okkar hagsmunum að sama skapi og geta komið þeim til skila á öllu stigi vinnunnar. 2. Evran Margar greinar hafa verið skrifaðar um kosti þess fyrir Ísland að taka upp evru sem gjaldmiðil. Vextir húsnæðislána, sem eru með þeim hæstu á byggðu bóli hér á Íslandi, eða þrisvar sinnum hærri en hjá ESB (7,5% hér en 2,15% í evrulöndum), myndu að öllum líkindum vera á pari við t.d. það sem gerist í Færeyjum eða Danmörku. Verðtryggingin myndi verða óþörf, enda þekkist hún hvergi nema á Íslandi og er bein afleiðing af íslensku krónunni. Kollsteypuefnahagurinn sem fylgir krónunni væri úr sögunni. Erlendar fjárfestingar á Íslandi myndu aukast og samkeppni um neytendur, t.d. á banka- og tryggingamarkaði, myndi opnast. 3. Innviðir Við erum fámenn þjóð í mjög stóru og erfiðu landi. Innviðaskuldin hefur hrannast upp og við náum ekki að halda í við viðhald á vegakerfinu okkar, hvað þá byggja það upp. Þetta myndi breytast með aðild að Evrópusambandinu, en öruggt er að Evrópusambandið myndi koma að því með okkur að byggja upp vegakerfið, aðstoða við lagningu jarðganga og byggingu brúa, sem og taka þátt í að stórefla almenningssamgöngur í þéttbýli. Þetta er reynslan frá þeim ríkjum sambandsins sem hafa búið við áskoranir á sviði uppbyggingu innviða, eins og við gerum. Að auki fengjum við aðgang að sjóðum og úrræðum til að styrkja stöðu landsbyggðanna á Íslandi verulega, ekki síst brothættra byggða. 4. Öryggi Þessi þáttur hefur aldrei áður verið í forgrunni þegar rætt er um aðild Íslands að Evrópusambandinu, en skyndilega búum við í breyttu alþjóðlegu umhverfi þegar kemur að öryggismálum. Við búum vissulega að því að vera aðilar að NATO og við höfum varnarsamning við Bandaríkin frá árinu 1951 (rétt eins og Grænland). En atburðir undanfarinna mánaða, eftir valdaskiptin í Bandaríkjunum í janúar, hafa orðið til þess að ástæða er til að huga að því hvort að þessir þættir duga að fullu til að tryggja öryggi okkar sem fullvalda þjóðar, sem vill búa við lýðræði og mannréttindi. Rök hafa verið færð að því að sú öryggistrygging sem felst í aðild að Evrópusambandinu sé virkjuð fyrr en aðildin að NATO í þeim (vonandi ólíklegu) tilfellum sem öryggi okkar væri ógnað. Að auki er réttmætt að setja spurningamerki við það hvort ríki, sem hefur hótað að innlima, jafnvel með vopnavaldi, bandalagsríki sín í NATO (Kanada og Grænland), myndi hafa okkar hagsmuni sem fullvalda þjóðar að leiðarljósi ef til vopnaðra átaka kæmi. Vissulega má nefna fleiri rök sem mæla með því að Ísland taki upp þráðinn að nýju og haldi áfram aðildarviðræðum við Evrópusambandið. En á þessari stundu eru það þessi fjögur atriði sem ég tel brýnust og mest um vert að huga að. Þau varða framtíð okkar í samfélagi þjóða, efnahagslegt öryggi, lýðræðislega aðkomu og samkeppnishæfni íslensks samfélags. Aðildarviðræður eru ekki einfalt ferli, en þær eru nauðsynlegt skref ef við ætlum að taka upplýsta ákvörðun um okkar framtíðarstöðu okkar sem fullvalda ríkis í samfélagi annarra fullvalda ríkja í Evrópu. Höfundur er formaður Evrópuhreyfingarinnar.
Finnst ykkur þetta í lagi? Opinn pistill til heilbrigðisráðherra, landlæknis og forystu heilbrigðiskerfisins Steindór Þórarinsson Skoðun
Tímamót í velferðarmálum: Nýtt örorkulífeyriskerfi tekur gildi Guðmundur Ingi Guðbrandsson Skoðun
Skoðun Tímamót í velferðarmálum: Nýtt örorkulífeyriskerfi tekur gildi Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar
Skoðun Finnst ykkur þetta í lagi? Opinn pistill til heilbrigðisráðherra, landlæknis og forystu heilbrigðiskerfisins Steindór Þórarinsson skrifar
Skoðun Hver vill heyra um eitthvað jákvætt sem er gert í skólunum? Rakel Linda Kristjánsdóttir skrifar
Skoðun Enn af ferðum Angelu Müller. Eru erlendir ferðamenn afætur? BJarnheiður Hallsdóttir skrifar
Skoðun Bílahús í Reykjavíkurborg – aðgengi, lög og ójöfnuður Alma Ýr Ingólfsdóttir,Vilhjálmur Hjálmarsson,Bergur Þorri Benjamínsson,Sigurður Ágúst Sigurðsson skrifar
Finnst ykkur þetta í lagi? Opinn pistill til heilbrigðisráðherra, landlæknis og forystu heilbrigðiskerfisins Steindór Þórarinsson Skoðun
Tímamót í velferðarmálum: Nýtt örorkulífeyriskerfi tekur gildi Guðmundur Ingi Guðbrandsson Skoðun