Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar 5. september 2025 15:03 Kæru þingmenn. Ég skil að þið séuð mögulega illa hvíldir eftir málþófið fyrir sumarfríið eða í hringiðu pólitískrar hávaðamengunar. Ég skil líka einkenni pólitískra varnarviðbragða sem byggjast á skoðanakönnunum, pólitískri hollustu og valdaþörf. Samhengi, hegðun, orð eða þögn geta skýrt svo margt flókið. Það er mitt sérsvið. Þess vegna vil ég einfalda ykkur vinnuna með ókeypis upprifjun fyrir þá sem þurfa á grunnatriðum. Svona áður en þið snúið aftur í verðmæt samfélagsverkefni sem ég hef útvistað til ykkar og borga ykkur laun til að sinna. Grunnatriði mannréttinda Jafnrétti er ekki hugmyndafræði. Hugmyndafræði er að halda því fram að jafnrétti sé hugmyndafræði. Kyn er flóknara en hugmyndin um að það séu aðeins tvö kyn. Vísindi sýna að kyn og kynvitund eru margslungin hugtök. Þegar þau eru sett í einfaldar sögur er það eins og að kenna ennþá að jörðin sé flöt. Orð hafa afleiðingar. Að segja annað er eins og að pissa í sundlaug og vona að enginn taki eftir því. Hlutleysi er ekki til. Það er bara þægileg leið til að sitja hjá og láta aðra bera skaðann. Mannréttindi eru ekki skoðun. Þú færð ekki að kjósa þig frá tilvist annarra. Það er ekki heimspekiumræða, hugmyndafræði eða spurning um tjáningarfrelsi þegar rætt er um kyn, tilvist og réttindi jaðarsettra hópa eða hinsegin fólks – þá er í raun verið að ræða um líf og öryggi. Gulur september – staðreyndir sem við öll þurfum að muna Lífið getur orðið svo þungt að þjáningin verður meiri en orkan til að lifa. Sjálfsvíg eru atburður sem speglast inn í fjölskyldur, vinahópa og samfélagið allt. Þau skilja eftir sig tómarúm sem nær langt út fyrir þann sem lést – í minningum, líkamsminni og daglegum samskiptum. Þau vekja spurningar sem aldrei fá einföld svör: ‘Af hverju?’ og ‘Hvað hefðum við getað gert?’ Þjáning sem leiðir til sjálfsvígs á sér sjaldnast eina orsök; hún sprettur af flóknum mynstrum sem endurspegla líka hvernig samfélagið sjálft bregst, eða bregst ekki, við. Árið 2023 létust 47 manns af völdum sjálfsvíga á Íslandi. Fimm ára meðaltalið er 41. Þetta er ein stærsta dánarorsök á Íslandi. Sama ár létust 8 í umferðarslysum. Meðalfjöldi kvenna sem deyr árlega úr brjóstakrabbameini er 50. Þessar tölur eiga ekki að bera saman lífsgildi heldur minna á að samfélagið getur forgangsraðað. Við fjárfestum í umferðaröryggi og í snemmgreiningu krabbameina – við getum líka fjárfest í því að grípa fólk áður en þjáningin verður of mikil. Ein af þeim bylgjum sem ýtir undir þjáningu er hatursorðræða. Hún er ekki bara orð, heldur félagslegur skaðvaldur sem grefur undan tilfinningu fólks fyrir að tilheyra. Hún bætist ofan á vanlíðan og magnar upp kvíða, þunglyndi, sjálfsskaða og sjálfsvígshugsanir – sérstaklega hjá ungu hinsegin fólki. Þetta er ekki jaðarmál heldur hreint forvarnarmál. Við verðum að líka að skilja að þegar þjáning er nýtt sem eldsneyti í hatursorðræðu verður hún hluti af bakslagsiðnaðinum, sem er marglaga módel sem græðir á vanlíðan. Bakslagsiðnaðurinn – dæmi um hvernig hann virkar Hann byggir á að nýta vanlíðan, sérstaklega ungra karlmanna sem upplifa sig utangátta í breyttu samfélagi. Söguleg og samtímadæmi, eins og Incel- og MGTOW-hreyfingarnar erlendis, sýna okkur hvernig slík vanlíðan er nýtt. Hann selur þeim og samfélaginu einfaldar skýringar og lausnir í stað þess að ræða raunverulegar ástæður: hraðar samfélagsbreytingar, skort á geðheilbrigðisþjónustu, innviðaskuldir í mennta, félags- og heilbrigðiskerfum, félagslega einangrun, tilgangs- og tengslaleysi o.frv. Hann notar samfélagsmiðla og algóritma til að magna upp hávaða og skyggja á raunverulega umræðu. Hann gerir mannréttindi að „hugmyndafræði“ í stað grundvallarreglu. Þetta er ekki málefnaleg umræða. Þetta er viðskipta-, valda og óttamódel sem græðir á vanlíðan. Að lokum, kæru þingmenn. Við gerum öll mistök – það er hluti af því að vera manneskja. En við þurfum líka að kunna að gangast við þeim, oftar og opinskátt. Þegar þið starfið í þjónandi forystuhlutverki er ekki nóg að hrista þau af sér. Þá þurfið þið að læra hraðar af mistökunum, því þau hafa stundum meiri áhrif á líf fólks en þið átti ykkur á í augnablikinu þegar þau verða. Þetta snýst ekki um pólitískar skoðanir eða tjáningarfrelsi. Þetta snýst um þjónandi forystu og hlutverk ykkar í nútímasamfélagi – þar sem við förum öll hraðar inn í framtíðina en taugakerfið okkar, og jafnvel heilinn sjálfur, ræður stundum við. Jafnréttisstofa hefur þegar unnið fyrir ykkur og býður upp á efni á ordinokkar.is ef ykkur vantar uppfærslu um áhrifamátt orðanna. Spurningin sem þið getið alltaf speglað ykkur í er einföld: Hvað ætla ég að segja barninu mínu eða barnabarninu þegar það mögulega spyr af hverju ég stóð með þeim sem seldu tortryggni, hatur og ótta – á móti fólki sem bara vildi fá að vera til? Gangi ykkur svo svakalega vel á Alþingi – alltaf. Höfundur er launagreiðandi, kennari og fjölskyldufræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Alþingi Geðheilbrigði Jafnréttismál Mest lesið Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Skoðun Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar Skoðun Fjármál framhaldsskóla Róbert Ferdinandsson skrifar Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Varhugaverð sjónarmið eða raunsæ leið? Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Dýrin skilin eftir í náttúruvá Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Sjá meira
Kæru þingmenn. Ég skil að þið séuð mögulega illa hvíldir eftir málþófið fyrir sumarfríið eða í hringiðu pólitískrar hávaðamengunar. Ég skil líka einkenni pólitískra varnarviðbragða sem byggjast á skoðanakönnunum, pólitískri hollustu og valdaþörf. Samhengi, hegðun, orð eða þögn geta skýrt svo margt flókið. Það er mitt sérsvið. Þess vegna vil ég einfalda ykkur vinnuna með ókeypis upprifjun fyrir þá sem þurfa á grunnatriðum. Svona áður en þið snúið aftur í verðmæt samfélagsverkefni sem ég hef útvistað til ykkar og borga ykkur laun til að sinna. Grunnatriði mannréttinda Jafnrétti er ekki hugmyndafræði. Hugmyndafræði er að halda því fram að jafnrétti sé hugmyndafræði. Kyn er flóknara en hugmyndin um að það séu aðeins tvö kyn. Vísindi sýna að kyn og kynvitund eru margslungin hugtök. Þegar þau eru sett í einfaldar sögur er það eins og að kenna ennþá að jörðin sé flöt. Orð hafa afleiðingar. Að segja annað er eins og að pissa í sundlaug og vona að enginn taki eftir því. Hlutleysi er ekki til. Það er bara þægileg leið til að sitja hjá og láta aðra bera skaðann. Mannréttindi eru ekki skoðun. Þú færð ekki að kjósa þig frá tilvist annarra. Það er ekki heimspekiumræða, hugmyndafræði eða spurning um tjáningarfrelsi þegar rætt er um kyn, tilvist og réttindi jaðarsettra hópa eða hinsegin fólks – þá er í raun verið að ræða um líf og öryggi. Gulur september – staðreyndir sem við öll þurfum að muna Lífið getur orðið svo þungt að þjáningin verður meiri en orkan til að lifa. Sjálfsvíg eru atburður sem speglast inn í fjölskyldur, vinahópa og samfélagið allt. Þau skilja eftir sig tómarúm sem nær langt út fyrir þann sem lést – í minningum, líkamsminni og daglegum samskiptum. Þau vekja spurningar sem aldrei fá einföld svör: ‘Af hverju?’ og ‘Hvað hefðum við getað gert?’ Þjáning sem leiðir til sjálfsvígs á sér sjaldnast eina orsök; hún sprettur af flóknum mynstrum sem endurspegla líka hvernig samfélagið sjálft bregst, eða bregst ekki, við. Árið 2023 létust 47 manns af völdum sjálfsvíga á Íslandi. Fimm ára meðaltalið er 41. Þetta er ein stærsta dánarorsök á Íslandi. Sama ár létust 8 í umferðarslysum. Meðalfjöldi kvenna sem deyr árlega úr brjóstakrabbameini er 50. Þessar tölur eiga ekki að bera saman lífsgildi heldur minna á að samfélagið getur forgangsraðað. Við fjárfestum í umferðaröryggi og í snemmgreiningu krabbameina – við getum líka fjárfest í því að grípa fólk áður en þjáningin verður of mikil. Ein af þeim bylgjum sem ýtir undir þjáningu er hatursorðræða. Hún er ekki bara orð, heldur félagslegur skaðvaldur sem grefur undan tilfinningu fólks fyrir að tilheyra. Hún bætist ofan á vanlíðan og magnar upp kvíða, þunglyndi, sjálfsskaða og sjálfsvígshugsanir – sérstaklega hjá ungu hinsegin fólki. Þetta er ekki jaðarmál heldur hreint forvarnarmál. Við verðum að líka að skilja að þegar þjáning er nýtt sem eldsneyti í hatursorðræðu verður hún hluti af bakslagsiðnaðinum, sem er marglaga módel sem græðir á vanlíðan. Bakslagsiðnaðurinn – dæmi um hvernig hann virkar Hann byggir á að nýta vanlíðan, sérstaklega ungra karlmanna sem upplifa sig utangátta í breyttu samfélagi. Söguleg og samtímadæmi, eins og Incel- og MGTOW-hreyfingarnar erlendis, sýna okkur hvernig slík vanlíðan er nýtt. Hann selur þeim og samfélaginu einfaldar skýringar og lausnir í stað þess að ræða raunverulegar ástæður: hraðar samfélagsbreytingar, skort á geðheilbrigðisþjónustu, innviðaskuldir í mennta, félags- og heilbrigðiskerfum, félagslega einangrun, tilgangs- og tengslaleysi o.frv. Hann notar samfélagsmiðla og algóritma til að magna upp hávaða og skyggja á raunverulega umræðu. Hann gerir mannréttindi að „hugmyndafræði“ í stað grundvallarreglu. Þetta er ekki málefnaleg umræða. Þetta er viðskipta-, valda og óttamódel sem græðir á vanlíðan. Að lokum, kæru þingmenn. Við gerum öll mistök – það er hluti af því að vera manneskja. En við þurfum líka að kunna að gangast við þeim, oftar og opinskátt. Þegar þið starfið í þjónandi forystuhlutverki er ekki nóg að hrista þau af sér. Þá þurfið þið að læra hraðar af mistökunum, því þau hafa stundum meiri áhrif á líf fólks en þið átti ykkur á í augnablikinu þegar þau verða. Þetta snýst ekki um pólitískar skoðanir eða tjáningarfrelsi. Þetta snýst um þjónandi forystu og hlutverk ykkar í nútímasamfélagi – þar sem við förum öll hraðar inn í framtíðina en taugakerfið okkar, og jafnvel heilinn sjálfur, ræður stundum við. Jafnréttisstofa hefur þegar unnið fyrir ykkur og býður upp á efni á ordinokkar.is ef ykkur vantar uppfærslu um áhrifamátt orðanna. Spurningin sem þið getið alltaf speglað ykkur í er einföld: Hvað ætla ég að segja barninu mínu eða barnabarninu þegar það mögulega spyr af hverju ég stóð með þeim sem seldu tortryggni, hatur og ótta – á móti fólki sem bara vildi fá að vera til? Gangi ykkur svo svakalega vel á Alþingi – alltaf. Höfundur er launagreiðandi, kennari og fjölskyldufræðingur.
Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun
Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson Skoðun
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar
Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar
Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun
Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson Skoðun