Fimm villur Bjarni Karlsson skrifar 9. janúar 2022 11:02 Manst þú Ísland fyrir ósiðaskiptin? Manst þú þegar byrjað var að segja óþægilega hluti hérna; gagnrýna forseta lýðveldisins, hafa ekki bara skoðanir á dómum heldur dómurum, stugga við biskupum? Þetta var svona uppúr því þegar Berlínarmúrinn féll. Ekki fyrr. Umliðin rúm þrjátíu ár höfum við svo verið í óðaönn að ræða óþægilega hluti svo sem misskiptingu og fátækt, hómófóbíu og kynþáttahyggju, flóttamannavanda og kynferðisofbeldi uns vistkerfismálin bættust við með öllum sínum þunga. Umræðan hefur oft verið erfið og hún hefur kostað sitt. Samt hefði ég ekki viljað missa af því að lifa ósiðaskiptin. Í barnsminni mínu er fyrsti kvennafrídagurinn. Þann dag var líkt og stungið væri kíttispaða undir fúna fjöl og byrjað að losa. Löngu síðar birtist Sigrún Pálína Ingvarsdóttir og það sem við þekkjum nú sem #MeToo varð að félagslegum möguleika. Það breytir ekki því að öll þessi átök og umræða er allt í senn leiðinleg, hægfara og slítandi. Verst er öll reiðin og ógeðið sem skaðar svo mörg. Í dag er flestum orðið ljóst að allt manngert böl, frá sárafátækt yfir í hvers kyns ofbeldi og vistkerfisvanda, á rætur í hugarfari okkar. Þess vegna er svo erfitt að breyta. Hugarfar er svo margslungið. Langþróað. Flest myndu samþykkja þá fullyrðingu að mannkyn sé í grunninn skynsamt og úrræðagott. Engu að síður er árangur okkar tamarkaður og ítrekað logar þjóðfélagið okkar í átökum að ekki sé minnst á heimsmálin. Nú eru það stórlaxarnir í heitapottinum. Af hverju er þetta svona? Ég tel ástæðuna vera þá að við séum vanvirk í hugsun og set það fram í fimm liðum: Við veðjum gjarnan á yfirráð fremur en atbeina hins almenna manns. Við sjáum vel einstaklingsbundna sakarábyrgð en greinum síður samábyrgð. Við lítum á forréttindi hinna fáu sem náttúrulögmál frekar en að ástunda jöfnuð. Við skilgreinum okkur oft sem keppinauta fremur en samferðarfólk. Við finnum iðulega til blygðunar vegna sérkenna okkar í stað þess að una eigin veruleika. Þessi vandi á sér árþúsunda gamla sögu sem fræðafólk hefur greint og rakið með ýmsum hætti. Mér virðast fimm vanvirkar tilfinningar birtast jafnt í samskiptum einstaklinga og þjóða sem samsvara hverjum lið. Þar á ég fyrst við andúðina og ógeðið sem við færum gjarnan yfir á einstaklinga og hópa í þrá okkar eftir því að vera sjálf hreinni og æðri. Næst er ásökunin og sektarkenndin sem við ræktum í margvíslegu samhengi. Í þriðja lagi er það samanburðurinn sem við ástundum líkt og af áráttu í daglegu lífi svo öfund grasserar. Þá er þarna skömmin sem við berum innra með okkur vegna þess að við erum oft svo ein og kvíðin. Loks skortir margt fólk heilbrigða samlíðun með sjálfu sér og situr því uppi með laskað sjálfsmat. Eigi okkur að auðnast að draga úr fátækt og öðrum yfirgangi gagnvart mönnum og náttúru, að kynferðisofbeldi meðtöldu, tel ég að takast verði á við tíðarandann og tilfinningarnar sem eru að verki. Hugarfarið sem veldur kynferðisofbeldi er sama hugarfarið og veldur vistkerfisvanda, fátækt og öllu öðru manngerðu böli. Ég vil horfa á #MeToo í þessu stóra samhengi og hvetja okkur öll til að hætta ekki að hreyfast, breytast og batna því sannleikurinn er sá að við megum engan tíma missa. Kynferðisofbeldi er ævaforn birtingarmynd þess vanvirka ástands sem nú mætir okkur í bráðnandi jöklum og súrnandi hafi. Konur eru staðnar á fætur og segja: Hættið að meiða okkur í nánum tengslum! Á sama tíma bylta viskerfi jarðar sér og segja sama hlut. Reiðin er svo þykk að það mætti skera loftið. Enginn getur gengið fram sem handhafi sannleikans og lausnanna í þessum efnum. Þó vil ég segja að ef við sjáum að vandi heimsins eigi rætur í vanvirku ástandi mannkyns þá munu varanlegar lausnir líklega tengjast huggun og heilun fremur en siðbót og vandlæti. Og þær munu alltaf frekar laðast fram í menningu þar sem opið samtal er ástundað af krafti, ekkert form mannlegrar þekkingar hundsað og raddir ekki þaggaðar. Þannig tekst okkur betur að halda hvert öðru ábyrgu um leið og við þrengjum ekki heimildavalið í leit að svörum. Í þessu ljósi skil ég orð meistarans frá Nasaret: Sannleikurinn mun gera ykkur frjáls. Höfundur er sálgætir og siðfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein MeToo Kynferðisofbeldi Bjarni Karlsson Mest lesið Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun Halldór 4.10.2025 Halldór Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir Skoðun Að búa til aðalsmenn Kolbrún Baldursdóttir Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir skrifar Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði Auður Kjartansdóttir skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Sjá meira
Manst þú Ísland fyrir ósiðaskiptin? Manst þú þegar byrjað var að segja óþægilega hluti hérna; gagnrýna forseta lýðveldisins, hafa ekki bara skoðanir á dómum heldur dómurum, stugga við biskupum? Þetta var svona uppúr því þegar Berlínarmúrinn féll. Ekki fyrr. Umliðin rúm þrjátíu ár höfum við svo verið í óðaönn að ræða óþægilega hluti svo sem misskiptingu og fátækt, hómófóbíu og kynþáttahyggju, flóttamannavanda og kynferðisofbeldi uns vistkerfismálin bættust við með öllum sínum þunga. Umræðan hefur oft verið erfið og hún hefur kostað sitt. Samt hefði ég ekki viljað missa af því að lifa ósiðaskiptin. Í barnsminni mínu er fyrsti kvennafrídagurinn. Þann dag var líkt og stungið væri kíttispaða undir fúna fjöl og byrjað að losa. Löngu síðar birtist Sigrún Pálína Ingvarsdóttir og það sem við þekkjum nú sem #MeToo varð að félagslegum möguleika. Það breytir ekki því að öll þessi átök og umræða er allt í senn leiðinleg, hægfara og slítandi. Verst er öll reiðin og ógeðið sem skaðar svo mörg. Í dag er flestum orðið ljóst að allt manngert böl, frá sárafátækt yfir í hvers kyns ofbeldi og vistkerfisvanda, á rætur í hugarfari okkar. Þess vegna er svo erfitt að breyta. Hugarfar er svo margslungið. Langþróað. Flest myndu samþykkja þá fullyrðingu að mannkyn sé í grunninn skynsamt og úrræðagott. Engu að síður er árangur okkar tamarkaður og ítrekað logar þjóðfélagið okkar í átökum að ekki sé minnst á heimsmálin. Nú eru það stórlaxarnir í heitapottinum. Af hverju er þetta svona? Ég tel ástæðuna vera þá að við séum vanvirk í hugsun og set það fram í fimm liðum: Við veðjum gjarnan á yfirráð fremur en atbeina hins almenna manns. Við sjáum vel einstaklingsbundna sakarábyrgð en greinum síður samábyrgð. Við lítum á forréttindi hinna fáu sem náttúrulögmál frekar en að ástunda jöfnuð. Við skilgreinum okkur oft sem keppinauta fremur en samferðarfólk. Við finnum iðulega til blygðunar vegna sérkenna okkar í stað þess að una eigin veruleika. Þessi vandi á sér árþúsunda gamla sögu sem fræðafólk hefur greint og rakið með ýmsum hætti. Mér virðast fimm vanvirkar tilfinningar birtast jafnt í samskiptum einstaklinga og þjóða sem samsvara hverjum lið. Þar á ég fyrst við andúðina og ógeðið sem við færum gjarnan yfir á einstaklinga og hópa í þrá okkar eftir því að vera sjálf hreinni og æðri. Næst er ásökunin og sektarkenndin sem við ræktum í margvíslegu samhengi. Í þriðja lagi er það samanburðurinn sem við ástundum líkt og af áráttu í daglegu lífi svo öfund grasserar. Þá er þarna skömmin sem við berum innra með okkur vegna þess að við erum oft svo ein og kvíðin. Loks skortir margt fólk heilbrigða samlíðun með sjálfu sér og situr því uppi með laskað sjálfsmat. Eigi okkur að auðnast að draga úr fátækt og öðrum yfirgangi gagnvart mönnum og náttúru, að kynferðisofbeldi meðtöldu, tel ég að takast verði á við tíðarandann og tilfinningarnar sem eru að verki. Hugarfarið sem veldur kynferðisofbeldi er sama hugarfarið og veldur vistkerfisvanda, fátækt og öllu öðru manngerðu böli. Ég vil horfa á #MeToo í þessu stóra samhengi og hvetja okkur öll til að hætta ekki að hreyfast, breytast og batna því sannleikurinn er sá að við megum engan tíma missa. Kynferðisofbeldi er ævaforn birtingarmynd þess vanvirka ástands sem nú mætir okkur í bráðnandi jöklum og súrnandi hafi. Konur eru staðnar á fætur og segja: Hættið að meiða okkur í nánum tengslum! Á sama tíma bylta viskerfi jarðar sér og segja sama hlut. Reiðin er svo þykk að það mætti skera loftið. Enginn getur gengið fram sem handhafi sannleikans og lausnanna í þessum efnum. Þó vil ég segja að ef við sjáum að vandi heimsins eigi rætur í vanvirku ástandi mannkyns þá munu varanlegar lausnir líklega tengjast huggun og heilun fremur en siðbót og vandlæti. Og þær munu alltaf frekar laðast fram í menningu þar sem opið samtal er ástundað af krafti, ekkert form mannlegrar þekkingar hundsað og raddir ekki þaggaðar. Þannig tekst okkur betur að halda hvert öðru ábyrgu um leið og við þrengjum ekki heimildavalið í leit að svörum. Í þessu ljósi skil ég orð meistarans frá Nasaret: Sannleikurinn mun gera ykkur frjáls. Höfundur er sálgætir og siðfræðingur.
Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun