Rétt og rangt um Byrjendalæsi Rannveig Oddsdóttir skrifar 2. nóvember 2022 13:31 Í þeirri umræðu sem undanfarið hefur skapast um læsi og lestrarkennslu meðal annars í kringum þingsályktunartillögu Flokks fólksins um að skylda alla skóla til að nota hljóðaaðferð við lestrarkennslu hefur enn og aftur komið fram gagnrýni á kennsluaðferðina Byrjendalæsi sem byggir á ranghugmyndum um aðferðina. Í umræðunni hefur verið talað eins og Byrjendalæsi sé aðferð úr lausu lofti gripin og hún hafi ekkert verið rannsökuð. Hið rétta er að aðferðin byggir á traustum fræðilegum grunni og það hefur verið rannsakað hvernig skólar sem nota aðferðina útfæra kennsluna. Það liggja hins vegar litlar sem engar rannsóknir fyrir um notkun hljóðaaðferðar í íslenskum skólum eða hve vel hún hentar til lestrarkennslu í fyrstu bekkjum íslenskra grunnskóla. Byrjendalæsi var þróað við Miðstöð skólaþróunar við Háskólann á Akureyri undir forystu Rósu Eggertsdóttur, lestrarfræðings og sérfræðings við stofnunina. Aðferðin byggir á rannsóknum á árangursríkri læsiskennslu og nær ekki aðeins til lestrarkennslu (það er tengsl stafs og hljóðs og að geta lesið) heldur einnig til annarra mikilvægra þátta læsis það er skilnings, ritunar og tjáningar. Byrjendalæsi nær því yfir stærri hluta af læsiskennslu heldur en hljóðaaðferð sem nær aðeins til þess hvernig börnum eru kenndir stafirnir og lestrarfærnin þjálfuð. Byrjendalæsi er oft stillt upp sem andstæðu við hljóðaaðferð og margir halda að börnum séu ekki kenndir stafir og hljóð í aðferðinni heldur læri þau að lesa með einhverjum allt öðrum aðferðum. Það er ekki rétt. Stafa- og hljóðakennsla er fyrirferðamikill þáttur í upphafi lestrarnámsins og er eitt af því sem er tvinnað inn í kennsluna í Byrjendalæsi. Í hverri viku eru lagðir inn tveir stafir og unnið með þá í tengslum við önnur viðfangsefni. Í stað þess að hafa stafakennsluna í forgrunni eins og gert er í hljóðaaðferð er hún tengd við vinnu nemenda með áhugaverðan texta sem yfirleitt er barnabók. Bókin er lesin fyrir börnin og rætt um hana sem þjónar þeim tilgangi að efla lesskilning barnanna og áhuga á bókum. Valið er lykilorð úr bókinni sem inniheldur þá stafi sem unnið er með þá vikuna. Þeir eru kynntir fyrir börnunum og unnið með hljóð þeirra og rithátt. Nemendur vinna fjölbreytt verkefni sem oft eru í formi leikja og spila sem hjálpa þeim að festa stafina og hljóð þeirra í minni. Í þeirri vinnu er líka leitast við að bjóða nemendum upp á misþung verkefni svo allir fái áskoranir við hæfi. Áfram er síðan unnið með bókina og lýkur vinnunni með því að nemendur æfa sig í tjáningu og ritun með því að búa til nýja texta munnlega eða skriflega sem byggja á einhvern hátt á upphaflega textanum. Auk þeirrar kennslu sem fram fer í skólanum æfa börnin lestur heima og þar er notað sama námsefni og í öðrum skólum, það er léttlestrarbækur sem hæfa getu barnanna á hverjum tíma. Þau sem tala fyrir hljóðaaðferð frekar en Byrjendalæsi rökstyðja það oft með því að hljóðaaðferð sé betur til þess fallin að kenna lestrartæknina sem slíka og óttast að aðferðin sé ekki nægilega góð fyrir þá nemendur sem þurfa að hafa mikið fyrir því að ná lestrartækninni. Þau sem þekkja Byrjendalæsi vita hins vegar að innan aðferðarinnar er nægt svigrúm til að setja inn þá viðbótarþjálfun sem hluti nemenda þarf með tengsl stafs og hljóðs til að ná lestrartækninni. Kennarar sem hafa fært sig frá hljóðaaðferð yfir í Byrjendalæsi segjast líka eiga auðveldara með að mæta þörfum allra nemenda í kennslunni eftir að þeir skiptu yfir í Byrjendalæsi því aðferðin gerir ráð fyrir því að nemendur fáist við misþung verkefni. Það segir líka sína sögu að fæstir þeirra kennara sem hafa takið aðferðina upp hafa viljað fara til baka aftur í þær aðferðir sem þeir notuðu áður en þeir kynntust Byrjendalæsi. Þau rök sem Flokkur fólksins notar fyrir því að hljóðaaðferðin skuli vera sú kennsluaðferð sem er notuð í lestrarkennslu eru meðal annars að bæta þurfi læsi íslenskra barna og hífa upp árangur þeirra á PISA. Sá árangur sem þar er vísað til snertir lesskilning og þau atriði sem Byrjendalæsi tekur inn í viðbót við það sem er sameiginlegt með hljóðaaðferð eru einmitt þættir sem er mikilvægt að vinna með til að byggja upp skilning á texta. Meginmarkmið læsis er að vera fær um að lesa sér til gagns og skilnings og geta tekið þátt í málefnalegri umræðu um málefni líðandi stundar. Því miður hefur það ekki verið einkennandi fyrir læsisumræðuna síðustu vikur sem gefur tilefni til að hafa áhyggjur af læsi fullorðinna Íslendinga frekar en barnanna sem eru að vaxa úr grasi. Þau sem vilja taka þátt í umræðunni um læsi og lestrarkennslu á málefnalegum nótum geta horft á kynningarmyndband um Byrjendalæsi á youtube, lesið sér til um Byrjendalæsi í bók Rósu Eggertsdóttur Hið ljúfa læsi sem kom út 2019 og kynnt sér niðurstöður rannsóknarinnar á Byrjendalæsi í bókinni Byrjendalæsi: Rannsókn á innleiðingu og aðferð sem kom út 2017. Höfundur er lektor við Kennaradeild Háskólans á Akureyri. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Grunnskólar Skóla - og menntamál Börn og uppeldi Rannveig Oddsdóttir Mest lesið Má berja blaðamenn? Sigríður Dögg Auðunsdóttir Skoðun Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir Skoðun Hagur hluthafanna alltaf og undantekningarlaust í forgangi Jón Kaldal Skoðun Orðhengilsháttur og lygar Elín Erna Steinarsdóttir Skoðun Að flokka hver vinnur og hver tapar Tryggvi Rúnar Brynjarsson Skoðun Samfélagið innan samfélagsins Sigríður Svanborgardóttir Skoðun Vonir um vopnahlé eins og hálmstrá Sveinn Rúnar Hauksson Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun Hvers vegna hatar SFS smábáta? Svarið tengist veiðigjöldum Kjartan Páll Sveinsson Skoðun „Oft er flagð undir fögru skinni“ Guðmunda G. Guðmundsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Að flokka hver vinnur og hver tapar Tryggvi Rúnar Brynjarsson skrifar Skoðun Hagur hluthafanna alltaf og undantekningarlaust í forgangi Jón Kaldal skrifar Skoðun Má berja blaðamenn? Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar Skoðun Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir skrifar Skoðun Vonir um vopnahlé eins og hálmstrá Sveinn Rúnar Hauksson skrifar Skoðun Samfélagið innan samfélagsins Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Til hamingju Íslendingar með nýja Óperu Andri Björn Róbertsson skrifar Skoðun Hvers vegna hatar SFS smábáta? Svarið tengist veiðigjöldum Kjartan Páll Sveinsson skrifar Skoðun „Oft er flagð undir fögru skinni“ Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Orðhengilsháttur og lygar Elín Erna Steinarsdóttir skrifar Skoðun Fjögurra daga vinnuvika – nýr veruleiki? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Ráðherra gengur fram án laga Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Hagkvæmur kostur utan friðlands Jóna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Gagnsæi og inntak Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Sumargjöf Þórunn Sigurðardóttir skrifar Skoðun Hannað fyrir miklu stærri markaði Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Grafarvogur framtíðar verður til Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Málþófið um veiðigjöldin vekur miskunnsama Samverja Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Menntastefna 2030 Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Ágætu fyrrum samstarfsaðilar á Þjóðminjasafni Íslands Uggi Jónsson skrifar Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson skrifar Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar Skoðun Til varnar jafnlaunavottun Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Barnaræninginn Pútín Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Um þjóð og ríki Gauti Kristmannsson skrifar Sjá meira
Í þeirri umræðu sem undanfarið hefur skapast um læsi og lestrarkennslu meðal annars í kringum þingsályktunartillögu Flokks fólksins um að skylda alla skóla til að nota hljóðaaðferð við lestrarkennslu hefur enn og aftur komið fram gagnrýni á kennsluaðferðina Byrjendalæsi sem byggir á ranghugmyndum um aðferðina. Í umræðunni hefur verið talað eins og Byrjendalæsi sé aðferð úr lausu lofti gripin og hún hafi ekkert verið rannsökuð. Hið rétta er að aðferðin byggir á traustum fræðilegum grunni og það hefur verið rannsakað hvernig skólar sem nota aðferðina útfæra kennsluna. Það liggja hins vegar litlar sem engar rannsóknir fyrir um notkun hljóðaaðferðar í íslenskum skólum eða hve vel hún hentar til lestrarkennslu í fyrstu bekkjum íslenskra grunnskóla. Byrjendalæsi var þróað við Miðstöð skólaþróunar við Háskólann á Akureyri undir forystu Rósu Eggertsdóttur, lestrarfræðings og sérfræðings við stofnunina. Aðferðin byggir á rannsóknum á árangursríkri læsiskennslu og nær ekki aðeins til lestrarkennslu (það er tengsl stafs og hljóðs og að geta lesið) heldur einnig til annarra mikilvægra þátta læsis það er skilnings, ritunar og tjáningar. Byrjendalæsi nær því yfir stærri hluta af læsiskennslu heldur en hljóðaaðferð sem nær aðeins til þess hvernig börnum eru kenndir stafirnir og lestrarfærnin þjálfuð. Byrjendalæsi er oft stillt upp sem andstæðu við hljóðaaðferð og margir halda að börnum séu ekki kenndir stafir og hljóð í aðferðinni heldur læri þau að lesa með einhverjum allt öðrum aðferðum. Það er ekki rétt. Stafa- og hljóðakennsla er fyrirferðamikill þáttur í upphafi lestrarnámsins og er eitt af því sem er tvinnað inn í kennsluna í Byrjendalæsi. Í hverri viku eru lagðir inn tveir stafir og unnið með þá í tengslum við önnur viðfangsefni. Í stað þess að hafa stafakennsluna í forgrunni eins og gert er í hljóðaaðferð er hún tengd við vinnu nemenda með áhugaverðan texta sem yfirleitt er barnabók. Bókin er lesin fyrir börnin og rætt um hana sem þjónar þeim tilgangi að efla lesskilning barnanna og áhuga á bókum. Valið er lykilorð úr bókinni sem inniheldur þá stafi sem unnið er með þá vikuna. Þeir eru kynntir fyrir börnunum og unnið með hljóð þeirra og rithátt. Nemendur vinna fjölbreytt verkefni sem oft eru í formi leikja og spila sem hjálpa þeim að festa stafina og hljóð þeirra í minni. Í þeirri vinnu er líka leitast við að bjóða nemendum upp á misþung verkefni svo allir fái áskoranir við hæfi. Áfram er síðan unnið með bókina og lýkur vinnunni með því að nemendur æfa sig í tjáningu og ritun með því að búa til nýja texta munnlega eða skriflega sem byggja á einhvern hátt á upphaflega textanum. Auk þeirrar kennslu sem fram fer í skólanum æfa börnin lestur heima og þar er notað sama námsefni og í öðrum skólum, það er léttlestrarbækur sem hæfa getu barnanna á hverjum tíma. Þau sem tala fyrir hljóðaaðferð frekar en Byrjendalæsi rökstyðja það oft með því að hljóðaaðferð sé betur til þess fallin að kenna lestrartæknina sem slíka og óttast að aðferðin sé ekki nægilega góð fyrir þá nemendur sem þurfa að hafa mikið fyrir því að ná lestrartækninni. Þau sem þekkja Byrjendalæsi vita hins vegar að innan aðferðarinnar er nægt svigrúm til að setja inn þá viðbótarþjálfun sem hluti nemenda þarf með tengsl stafs og hljóðs til að ná lestrartækninni. Kennarar sem hafa fært sig frá hljóðaaðferð yfir í Byrjendalæsi segjast líka eiga auðveldara með að mæta þörfum allra nemenda í kennslunni eftir að þeir skiptu yfir í Byrjendalæsi því aðferðin gerir ráð fyrir því að nemendur fáist við misþung verkefni. Það segir líka sína sögu að fæstir þeirra kennara sem hafa takið aðferðina upp hafa viljað fara til baka aftur í þær aðferðir sem þeir notuðu áður en þeir kynntust Byrjendalæsi. Þau rök sem Flokkur fólksins notar fyrir því að hljóðaaðferðin skuli vera sú kennsluaðferð sem er notuð í lestrarkennslu eru meðal annars að bæta þurfi læsi íslenskra barna og hífa upp árangur þeirra á PISA. Sá árangur sem þar er vísað til snertir lesskilning og þau atriði sem Byrjendalæsi tekur inn í viðbót við það sem er sameiginlegt með hljóðaaðferð eru einmitt þættir sem er mikilvægt að vinna með til að byggja upp skilning á texta. Meginmarkmið læsis er að vera fær um að lesa sér til gagns og skilnings og geta tekið þátt í málefnalegri umræðu um málefni líðandi stundar. Því miður hefur það ekki verið einkennandi fyrir læsisumræðuna síðustu vikur sem gefur tilefni til að hafa áhyggjur af læsi fullorðinna Íslendinga frekar en barnanna sem eru að vaxa úr grasi. Þau sem vilja taka þátt í umræðunni um læsi og lestrarkennslu á málefnalegum nótum geta horft á kynningarmyndband um Byrjendalæsi á youtube, lesið sér til um Byrjendalæsi í bók Rósu Eggertsdóttur Hið ljúfa læsi sem kom út 2019 og kynnt sér niðurstöður rannsóknarinnar á Byrjendalæsi í bókinni Byrjendalæsi: Rannsókn á innleiðingu og aðferð sem kom út 2017. Höfundur er lektor við Kennaradeild Háskólans á Akureyri.
Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir Skoðun
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun
Skoðun Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir skrifar
Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar
Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar
Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar
Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar
Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir Skoðun
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun