Heilbrigðari notkun á samfélagsmiðlum Mikael Lind skrifar 3. apríl 2023 07:00 „Það er orðið skelfilega augljóst að tæknin okkar hefur farið fram úr mannkyninu” Albert Einstein. Líf þar sem manni þarf aldrei að leiðast, það hlýtur að vera algjör blessun. Eða hvað? Það fer eftir því hvað kemur í staðinn. Bókin Veröld ný og góð eftir Aldous Huxley (1932) fjallar um dystópískt samfélag sem er ekki stjórnað af ótta heldur gert þægt af hamingju. Boðskapurinn er að líf án tilbreytinga er líka óæskilegt, því mannfólkið í bók Huxleys er í raun bara hamingjusamt á yfirborðskenndan hátt en í staðinn vantar það dýpri merkingu og sköpunarkraft. Sumir fræðimenn eru farnir sjá samsvörun í okkar samfélagi þar sem afþreying er nánast orðin að trúarbrögðum. Síminn hefur tekið að sér hlutverk stafræns nammipoka sem við opnum í hvert skipti sem okkur leiðist. Dagdreymi og íhugun virðist vera á leið út, og þess í stað kemur skyndiyndið, stöðug leit að skammgóðri unun. Vissulega er síminn eitthvað meira en bara afþreyingartæki en við verðum samt að gera okkur grein fyrir að hann er ekki beint að stuðla að djúphugulli notkun og sérstaklega ekki að meiri lestri. Þrátt fyrir bjartsýni í fyrstu um getu fólks að lesa lengri greinar í tækjunum sínum virðast margar rannsóknir í dag sýna að venjulegur notandi lesi ónákvæmara og grynnra á skjá en á blaði. Það reynist allt fleirum erfitt að útiloka umhverfið og ná hugarró frá stafrænu áreiti og áhrifin sjást víða. Hugurinn getur einfaldlega ekki einbeitt sér að mörgu í einu (s.k. “multitasking”) heldur færir fókusinn fram og til baka á milli athafna, með afgerandi tapi á einbeitingu og hugarorku í kjölfarið. Rannsókn frá Háskólanum í London sýndi fram á að þegar starfsmenn gerðu próf á sama tíma og það var verið að trufla þá með tölvupóstum og símtölum misstu þeir að meðaltali 10 greindarvísitölustig, sem er hægt að bera saman við að kannabisneysla veldur 5 stiga tapi. Á TikTok horfa notendur að meðaltali 15 sekúndur á hvert myndband, og við eyðum 15 sekúndum eða minna á yfir 55% af heimasíðunum sem við heimsækjum. Samkvæmt nýrri rannsókn yfirgefur helmingur notenda heimasíðu sem er lengri en 6 sekúndur að hlaðast. Það segir sig sjálft að við hegðum okkur öðruvísi þegar við dveljumst í þessum stafræna heimi en þegar við náum að aftengja okkur og lesa bók. Skáldsögur láta okkur ferðast inn í hugarheim annarra og skynja heiminn frá þeirra sjónarhorni, og rannsóknir sýna að þetta hefur jákvæð áhrif á samkennd og meðlíðan. Samfélagsmiðlar geta hins vegar haft öfug áhrif á okkur þar sem tæknirisarnir sem hanna þá græða á skautun, því við eigum það til að eyða meiri tíma í að skoða efni sem móðgar eða pirrar okkur frekar en eitthvað jákvætt. Sálfræðingar útskýra þetta þannig að heilinn setur okkur í varnarstöðu þegar eitthvað alvarlegt gerist í umhverfinu, og þess vegna eiga slys og hamfarir það til að gleypa athygli okkar. Tæknirisarnir misnota þessa staðreynd sér í hag. Við eyðum gríðarlegum tíma í tækjunum okkar og eru flestir meðvitaðir um þetta. Í staðinn fyrir að stara 4 klukkutíma á símann eftir skóla eða vinnu segja margir að þeir hefðu frekar viljað notað mínúturnar í að lesa bók, hreyfa sig, eyða tíma með fjölskyldunni eða æfa sig á hljóðfæri, svo eitthvað sé nefnt. Samt finnst mörgum erfitt að koma þessu í verk vegna þess að símafíknin nær að yfirgnæfa allar iðjur sem krefjast meiri einbeitingar. Það er sem sagt ekki þannig að mikil símanotkun gerir okkur hamingjusama; samkvæmt nýjum tölum er hið gagnstæða nærri sannleikanum, og sálfræðingar eru farnir að sjá alvarlegar afleiðingar á andlega líðan sérstaklega hjá ungu fólki þar sem heilinn er ennþá að þróast. Það sem er gert til að gera okkur háða er að öppin senda stöðugt frá sér tilkynningar til notendanna til að láta þeim líða eins og þeir þurfi að bregðast við strax, þó svo að innihaldið sé sjaldnast mjög mikilvægt. Frítíminn okkar er orðinn að söluvöru tæknirisa sem hafa það sem viðskiptamódel að selja upplýsingar um okkur svo að önnur fyrirtæki geta síðan sérhannað auglýsingar sem birtast í flæðinu hjá okkur. Við kaupum meira ef allt gengur hratt fyrir sig; ef við höfum tíma til umhugsunar hættum við gjarnan við því oft vantar okkur í raun ekkert. Tæknin er frábær en við verðum að læra að nota hann á heilbrigðan hátt og reyna að forðast þær venjur sem stela frá okkur mikilvægum tíma í lífinu. Þessi viðhorfsbreyting til samfélagsmiðla getur ekki bara átt sér stað á einstaklingsplani heldur verða stjórnmálamenn og aðrir í áhrifamiklum stöðum að reyna að finna leiðir til að stuðla að heilbrigðari venjum. Markmiðið er auðvitað ekki að henda tækninni út um gluggann heldur frekar að finna betur út hvenær tæknin er hagkvæm og sparar okkur tíma, og hvenær hún er óhollur tímaþjófur. Þar að auki er lýðræðisvinkill í þessu þar sem falsfréttir eru sagðar dreifast út um sex sinnum hraðar en venjulegar fréttir. Þetta er vegna þess að þær vekja upp sterkar tilfinningar hjá fólki. Ógnarhratt upplýsingaflæði nútímans kemur í veg fyrir að fólki finnst það hafa tíma að skoða sanngildi frétta í dag og netið er oft algjör ormagryfja þar sem fólk öskrar í eyrað hvert á annað og núanseruð umræða er þá víðsfjarri. Að lokum enda ég á því sem Peter Gibbons sagði í myndinni Office Space, sem á enn betur við í dag en þegar myndin kom út: „Við höfum ekki mikinn tíma á þessari jörð! Okkur var ekki ætlað að sóa honum með þessum hætti! Mönnum var ekki ætlað að sitja í litlum klefum og glápa á tölvuskjái allan daginn.“ Höfundur er háskólakennari og tónskáld. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Samfélagsmiðlar Börn og uppeldi Mest lesið Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson Skoðun Skoðun Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson skrifar Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson skrifar Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Stöndum saman gegn fjölþáttaógnum Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey skrifar Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall skrifar Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson skrifar Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar Skoðun Stjórnendur sem mega ekki stjórna Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Stokkhólmseinkenni sem við ættum að forðast Aðalsteinn Júlíus Magnússon skrifar Skoðun Eflum iðnlöggjöfina og stöðvum brotin Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Pjattkratar taka til Þorsteinn Sæmundsson skrifar Sjá meira
„Það er orðið skelfilega augljóst að tæknin okkar hefur farið fram úr mannkyninu” Albert Einstein. Líf þar sem manni þarf aldrei að leiðast, það hlýtur að vera algjör blessun. Eða hvað? Það fer eftir því hvað kemur í staðinn. Bókin Veröld ný og góð eftir Aldous Huxley (1932) fjallar um dystópískt samfélag sem er ekki stjórnað af ótta heldur gert þægt af hamingju. Boðskapurinn er að líf án tilbreytinga er líka óæskilegt, því mannfólkið í bók Huxleys er í raun bara hamingjusamt á yfirborðskenndan hátt en í staðinn vantar það dýpri merkingu og sköpunarkraft. Sumir fræðimenn eru farnir sjá samsvörun í okkar samfélagi þar sem afþreying er nánast orðin að trúarbrögðum. Síminn hefur tekið að sér hlutverk stafræns nammipoka sem við opnum í hvert skipti sem okkur leiðist. Dagdreymi og íhugun virðist vera á leið út, og þess í stað kemur skyndiyndið, stöðug leit að skammgóðri unun. Vissulega er síminn eitthvað meira en bara afþreyingartæki en við verðum samt að gera okkur grein fyrir að hann er ekki beint að stuðla að djúphugulli notkun og sérstaklega ekki að meiri lestri. Þrátt fyrir bjartsýni í fyrstu um getu fólks að lesa lengri greinar í tækjunum sínum virðast margar rannsóknir í dag sýna að venjulegur notandi lesi ónákvæmara og grynnra á skjá en á blaði. Það reynist allt fleirum erfitt að útiloka umhverfið og ná hugarró frá stafrænu áreiti og áhrifin sjást víða. Hugurinn getur einfaldlega ekki einbeitt sér að mörgu í einu (s.k. “multitasking”) heldur færir fókusinn fram og til baka á milli athafna, með afgerandi tapi á einbeitingu og hugarorku í kjölfarið. Rannsókn frá Háskólanum í London sýndi fram á að þegar starfsmenn gerðu próf á sama tíma og það var verið að trufla þá með tölvupóstum og símtölum misstu þeir að meðaltali 10 greindarvísitölustig, sem er hægt að bera saman við að kannabisneysla veldur 5 stiga tapi. Á TikTok horfa notendur að meðaltali 15 sekúndur á hvert myndband, og við eyðum 15 sekúndum eða minna á yfir 55% af heimasíðunum sem við heimsækjum. Samkvæmt nýrri rannsókn yfirgefur helmingur notenda heimasíðu sem er lengri en 6 sekúndur að hlaðast. Það segir sig sjálft að við hegðum okkur öðruvísi þegar við dveljumst í þessum stafræna heimi en þegar við náum að aftengja okkur og lesa bók. Skáldsögur láta okkur ferðast inn í hugarheim annarra og skynja heiminn frá þeirra sjónarhorni, og rannsóknir sýna að þetta hefur jákvæð áhrif á samkennd og meðlíðan. Samfélagsmiðlar geta hins vegar haft öfug áhrif á okkur þar sem tæknirisarnir sem hanna þá græða á skautun, því við eigum það til að eyða meiri tíma í að skoða efni sem móðgar eða pirrar okkur frekar en eitthvað jákvætt. Sálfræðingar útskýra þetta þannig að heilinn setur okkur í varnarstöðu þegar eitthvað alvarlegt gerist í umhverfinu, og þess vegna eiga slys og hamfarir það til að gleypa athygli okkar. Tæknirisarnir misnota þessa staðreynd sér í hag. Við eyðum gríðarlegum tíma í tækjunum okkar og eru flestir meðvitaðir um þetta. Í staðinn fyrir að stara 4 klukkutíma á símann eftir skóla eða vinnu segja margir að þeir hefðu frekar viljað notað mínúturnar í að lesa bók, hreyfa sig, eyða tíma með fjölskyldunni eða æfa sig á hljóðfæri, svo eitthvað sé nefnt. Samt finnst mörgum erfitt að koma þessu í verk vegna þess að símafíknin nær að yfirgnæfa allar iðjur sem krefjast meiri einbeitingar. Það er sem sagt ekki þannig að mikil símanotkun gerir okkur hamingjusama; samkvæmt nýjum tölum er hið gagnstæða nærri sannleikanum, og sálfræðingar eru farnir að sjá alvarlegar afleiðingar á andlega líðan sérstaklega hjá ungu fólki þar sem heilinn er ennþá að þróast. Það sem er gert til að gera okkur háða er að öppin senda stöðugt frá sér tilkynningar til notendanna til að láta þeim líða eins og þeir þurfi að bregðast við strax, þó svo að innihaldið sé sjaldnast mjög mikilvægt. Frítíminn okkar er orðinn að söluvöru tæknirisa sem hafa það sem viðskiptamódel að selja upplýsingar um okkur svo að önnur fyrirtæki geta síðan sérhannað auglýsingar sem birtast í flæðinu hjá okkur. Við kaupum meira ef allt gengur hratt fyrir sig; ef við höfum tíma til umhugsunar hættum við gjarnan við því oft vantar okkur í raun ekkert. Tæknin er frábær en við verðum að læra að nota hann á heilbrigðan hátt og reyna að forðast þær venjur sem stela frá okkur mikilvægum tíma í lífinu. Þessi viðhorfsbreyting til samfélagsmiðla getur ekki bara átt sér stað á einstaklingsplani heldur verða stjórnmálamenn og aðrir í áhrifamiklum stöðum að reyna að finna leiðir til að stuðla að heilbrigðari venjum. Markmiðið er auðvitað ekki að henda tækninni út um gluggann heldur frekar að finna betur út hvenær tæknin er hagkvæm og sparar okkur tíma, og hvenær hún er óhollur tímaþjófur. Þar að auki er lýðræðisvinkill í þessu þar sem falsfréttir eru sagðar dreifast út um sex sinnum hraðar en venjulegar fréttir. Þetta er vegna þess að þær vekja upp sterkar tilfinningar hjá fólki. Ógnarhratt upplýsingaflæði nútímans kemur í veg fyrir að fólki finnst það hafa tíma að skoða sanngildi frétta í dag og netið er oft algjör ormagryfja þar sem fólk öskrar í eyrað hvert á annað og núanseruð umræða er þá víðsfjarri. Að lokum enda ég á því sem Peter Gibbons sagði í myndinni Office Space, sem á enn betur við í dag en þegar myndin kom út: „Við höfum ekki mikinn tíma á þessari jörð! Okkur var ekki ætlað að sóa honum með þessum hætti! Mönnum var ekki ætlað að sitja í litlum klefum og glápa á tölvuskjái allan daginn.“ Höfundur er háskólakennari og tónskáld.
Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun
Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun
Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun
Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar
Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar
Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar
Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun
Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun
Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun