Sjálfsagðir sérfræðingar Friðrik Jónsson skrifar 8. maí 2023 07:00 Það vantar sérfræðinga. Menntaða og þjálfaða sérfræðinga sem staðið geta undir þróun þess hátækni-, hátekju-, lífsgæða- og velferðarsamfélags sem við viljum byggja og búa í. Bæði atvinnulífið og hið opinbera kalla eftir fleiri sérfræðingum. Þegar á hólminn er komið virðist þó takmarkaður vilji til að gera það sem til þarf til að fjölga þeim. Þess vegna hefur verið ánægjulegt að sjá og heyra ráðherra háskóla-, iðnaðar- og nýsköpunar tala tæpitungulaust um það að efla þurfi háskólastigið og fjölga háskólanemum. Eins og fram kom í greiningu sem unnin var fyrir BHM síðasta haust er aðsókn ungs fólks í háskólanám mun minni en í þeim löndum sem við berum okkur saman við og hér borgar sig síður að afla sér háskólamenntunar. Í sömu greiningu kemur jafnframt fram að sérstaklega halli á karlmenn í þessu samhengi. Það blasir því við að það þarf að hefjast handa hér heima til að leysa skort á sérfræðingum og það strax. Tvennt hefur veruleg áhrif á þennan sérfræðingaskort, annars vegar veruleg vanfjármögnun háskólastigsins og hins vegar samdráttur í stuðningi við háskólanema og kostnaðarauki náms. Hungurleikar háskólanna Í áratugi hefur háskólastigið verið fjársvelt og vanfjármagnað – bæði almennt og í samanburði við okkar helstu nágrannalönd. Því er ánægjulegt að sjá að ráðherra hefur boðað verulega aukin framlög til háskólastigsins. Samkvæmt nýrri fjármálaáætlun verður sú aukning 3,5 milljarðar strax á næsta ári og heildaraukning um 6 milljarðar fram til ársins 2028. Sérstök áhersla verður lögð á að auka framlög til svokallaðra STE(A)M greina í þágu menningar og verðmætasköpunar. Þá er mikilvægt að ekki á að draga úr framlögum til annarra þátta háskólastarfsins, sem þó hefði ekki veitt af styrkingu. Þetta aukna famlag er þarft skref en mun þó ekki duga til að koma okkur á sambærilegan stall og nágrannaríkin. Framkvæmdin er um margt óljós. Það verður að vanda til verka og tryggja sátt og samstarf þannig að mikilsverð markmið náist. Hér er rétt að árétta tillögu BHM í aðdraganda nýgerðra kjarasamninga um að stjórnvöld marki atvinnu- og menntastefnu í samstarfi við aðila vinnumarkaðar þar sem litið verði til tengsla menntunar, vinnumarkaðar, lífskjara og hagvaxtar og búa til heilsteypta stefnu til betri lífskjara. Það skiptir gríðarlegu máli að vel takist til og það er mikið undir. Menntasjóður missir marks Meintar umbætur á starfsemi og stuðningskerfi Menntasjóðs námsmanna virðast hafa algerlega misfarist. Í öflugri og mjög athyglisverðri kynningarherferð Landssambands íslenskra stúdenta (LÍS) frá því í vor er vakin athygli á að verulega hafi dregið úr fjölda þeirra sem nýta sér sjóðinn. Skólaárið 2009-2010 tóku 12.393 háskólanemar námslán en tíu árum síðar voru þeir orðnir 4.979. Þessar tölur vekja upp mikilvægar spurningar um aðgengi að háskólamenntun í íslensku samfélagi. Rétt er að taka undir þetta hjá LÍS, enda án efa einn þáttur í því að hér sækja sér mun færri háskóla- og sérfræðimenntun en annars staðar. Lágt framfærsluviðmið, háir vextir, háar afborganir og hlutfallslega takmarkaðir styrkir einkenna íslenska stuðningskerfið við námsmenn og því er von að stúdentar spyrji hvort háskólanám á Íslandi sé einungis fyrir þau sem þurfa ekki fjárhagsaðstoð. Að minnsta kosti virðist æ minna fara fyrir jöfnunarhlutverki sjóðsins og virði þess að tryggja jöfn tækifæri til náms. Menntun sem ekki sést á launaseðlum Ekki er hægt að líta fram hjá þeirri staðreynd að virði menntunar og sérfræðikunnáttu er vanmetin til launa. Hér hallar sérstaklega á konur. Þær sinna í miklum meirihluta þeim opinberu sérfræðistörfum sem eru samkvæmt öllum rannsóknum og mælingum undirverðlögð og vanmetin. Þar hjálpar ekki ofuráhersla á lægstu laun, bæði í kjarasamningum og skattastefnu. Sérfræðingum er ætlað bæði að halda aftur af sér í launakröfum og greiða hlutfallslega mun hærri skatta. Á sama tíma dugar meintur virðisauki vegna menntunar hvorki til að greiða af námslánum né tryggja ævitekjur til samræmis. Er furða þó mönnunarvandi til dæmis í heilbrigðiskerfinu, sem að stærstum hluta byggir á vinnuframlagi sérfræðimenntaðra kvenna, aukist með hverju árinu? Sérfræðingar að sunnan Stjórnvöld hafa kynnt áform um að auðvelda sérfræðingum frá svonefndum þriðju ríkjum að starfa á Íslandi. Það er um margt jákvæð og eðlileg þróun en slík rýmkun mun ekki verða til þess að mæta þeim sérfræðingaskorti sem við búum við. Enn síður getur það komið í veg fyrir að bæta verulega úr stuðningi við háskólastigið og við námsmenn hérlendis. Að auki er hér ákveðin siðferðileg áhætta á ferðum því sérfræðingavandi Íslands getur ekki reitt sig á öfugan spekileka frá öðrum löndum, og þá sérstaklega frá þróunarríkjum, til að leysa þær áskoranir sem við stöndum frammi fyrir í þessum efnum. Ágætis byrjun Aukin fjárframlög til háskólastigsins sem boðuð er í fjármálaáætlun er ágætis byrjun, en mun betur má ef duga skal. Auðveldum endilega erlendum sérfræðingum að flytja til Íslands og bæta í okkar sérfræðingaflóru, en fyrst og fremst verðum við að vera viljug til að fjárfesta í okkar eigin fólki. Búa til jákvæða hvata til menntunar, tryggja að menntun skili sér í launum fólks og byggja þannig undir framtíðarhagvöxt, lífsgæði og velferð. Höfundur er formaður BHM – Bandalags háskólamanna Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Friðrik Jónsson Vinnumarkaður Mest lesið Þegar móðir mín kvaddi okkur fyrir einu ári síðan í dag Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Þegar ómennskan vitnar í lög Bubbi Morthens Skoðun Þessi stórskrítnu norm í óbarnvænu samfélagi Sólveig María Svavarsdóttir Skoðun Góðan daginn, ég ætla að fá … ENGLISH PLEASE! Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir Skoðun Um vaxtahækkanir og verð á hveiti Haukur Skúlason Skoðun Kenningar úr gildi svo að kirkjan þarf að komast á annað stig Matthildur Björnsdóttir Skoðun Samkennd samfélags Guðrún Karls Helgudóttir Skoðun Þeir borga sem nota! Tómas Kristjánsson Skoðun Dansaðu vindur Berglind Ósk Guðmundsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Kenningar úr gildi svo að kirkjan þarf að komast á annað stig Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Dansaðu vindur Berglind Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þessi stórskrítnu norm í óbarnvænu samfélagi Sólveig María Svavarsdóttir skrifar Skoðun Um vaxtahækkanir og verð á hveiti Haukur Skúlason skrifar Skoðun Öryggi byggir á mönnun og launum Jórunn Frímannsdóttir skrifar Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir skrifar Skoðun Mammon hefur náð lífeyrissjóðum á sitt band Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Forgangsorkan verður ekki skert Tinna Traustadóttir skrifar Skoðun Umhyggja - hvað er það? Árný Ingvarsdóttir skrifar Skoðun „Við höfðum öll rangt fyrir okkur“ Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Akureyrarbær greiðir götu kvennaathvarfs á Akureyri eins og kostur er Ásthildur Sturludóttir skrifar Skoðun Þegar móðir mín kvaddi okkur fyrir einu ári síðan í dag Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Íþróttahreyfingin og gerviverktaka Ástþór Jón Ragnheiðarson skrifar Skoðun Tölum um tilfinningar Amanda Ásdís Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Óttinn við íslensku rafkrónuna Birna Guðný Björnsdóttir skrifar Skoðun Áskorun til Sjúkratrygginga Íslands – hugsum í lausnum Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Afnemum launamisrétti Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Hvað hefur Ísland gert? Katla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Viðhorf almennings og neytenda til sjálfbærnimála fyrirtækja og stofnana skiptir miklu máli Soffía Sigurgeirsdóttir,Trausti Haraldsson skrifar Skoðun Ýmislegt um rafmagnsbíla og reiðhjól Valur Elli Valsson skrifar Skoðun Taugatýpísk forréttindi Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Hver er ég og hvert er ég að fara? Ellý Tómasdóttir skrifar Skoðun Þeir borga sem nota! Tómas Kristjánsson skrifar Skoðun Að hjálpa fólki að standa á eigin fótum Jón Þór Kristjánsson skrifar Skoðun Samkennd samfélags Guðrún Karls Helgudóttir skrifar Skoðun „Heimferða- og fylgdadeild“ Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Til varnar mennsku kúgarans Hans Alexander Margrétarson Hansen skrifar Skoðun Þegar ómennskan vitnar í lög Bubbi Morthens skrifar Skoðun Engum til sóma Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Góðan daginn, ég ætla að fá … ENGLISH PLEASE! Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Sjá meira
Það vantar sérfræðinga. Menntaða og þjálfaða sérfræðinga sem staðið geta undir þróun þess hátækni-, hátekju-, lífsgæða- og velferðarsamfélags sem við viljum byggja og búa í. Bæði atvinnulífið og hið opinbera kalla eftir fleiri sérfræðingum. Þegar á hólminn er komið virðist þó takmarkaður vilji til að gera það sem til þarf til að fjölga þeim. Þess vegna hefur verið ánægjulegt að sjá og heyra ráðherra háskóla-, iðnaðar- og nýsköpunar tala tæpitungulaust um það að efla þurfi háskólastigið og fjölga háskólanemum. Eins og fram kom í greiningu sem unnin var fyrir BHM síðasta haust er aðsókn ungs fólks í háskólanám mun minni en í þeim löndum sem við berum okkur saman við og hér borgar sig síður að afla sér háskólamenntunar. Í sömu greiningu kemur jafnframt fram að sérstaklega halli á karlmenn í þessu samhengi. Það blasir því við að það þarf að hefjast handa hér heima til að leysa skort á sérfræðingum og það strax. Tvennt hefur veruleg áhrif á þennan sérfræðingaskort, annars vegar veruleg vanfjármögnun háskólastigsins og hins vegar samdráttur í stuðningi við háskólanema og kostnaðarauki náms. Hungurleikar háskólanna Í áratugi hefur háskólastigið verið fjársvelt og vanfjármagnað – bæði almennt og í samanburði við okkar helstu nágrannalönd. Því er ánægjulegt að sjá að ráðherra hefur boðað verulega aukin framlög til háskólastigsins. Samkvæmt nýrri fjármálaáætlun verður sú aukning 3,5 milljarðar strax á næsta ári og heildaraukning um 6 milljarðar fram til ársins 2028. Sérstök áhersla verður lögð á að auka framlög til svokallaðra STE(A)M greina í þágu menningar og verðmætasköpunar. Þá er mikilvægt að ekki á að draga úr framlögum til annarra þátta háskólastarfsins, sem þó hefði ekki veitt af styrkingu. Þetta aukna famlag er þarft skref en mun þó ekki duga til að koma okkur á sambærilegan stall og nágrannaríkin. Framkvæmdin er um margt óljós. Það verður að vanda til verka og tryggja sátt og samstarf þannig að mikilsverð markmið náist. Hér er rétt að árétta tillögu BHM í aðdraganda nýgerðra kjarasamninga um að stjórnvöld marki atvinnu- og menntastefnu í samstarfi við aðila vinnumarkaðar þar sem litið verði til tengsla menntunar, vinnumarkaðar, lífskjara og hagvaxtar og búa til heilsteypta stefnu til betri lífskjara. Það skiptir gríðarlegu máli að vel takist til og það er mikið undir. Menntasjóður missir marks Meintar umbætur á starfsemi og stuðningskerfi Menntasjóðs námsmanna virðast hafa algerlega misfarist. Í öflugri og mjög athyglisverðri kynningarherferð Landssambands íslenskra stúdenta (LÍS) frá því í vor er vakin athygli á að verulega hafi dregið úr fjölda þeirra sem nýta sér sjóðinn. Skólaárið 2009-2010 tóku 12.393 háskólanemar námslán en tíu árum síðar voru þeir orðnir 4.979. Þessar tölur vekja upp mikilvægar spurningar um aðgengi að háskólamenntun í íslensku samfélagi. Rétt er að taka undir þetta hjá LÍS, enda án efa einn þáttur í því að hér sækja sér mun færri háskóla- og sérfræðimenntun en annars staðar. Lágt framfærsluviðmið, háir vextir, háar afborganir og hlutfallslega takmarkaðir styrkir einkenna íslenska stuðningskerfið við námsmenn og því er von að stúdentar spyrji hvort háskólanám á Íslandi sé einungis fyrir þau sem þurfa ekki fjárhagsaðstoð. Að minnsta kosti virðist æ minna fara fyrir jöfnunarhlutverki sjóðsins og virði þess að tryggja jöfn tækifæri til náms. Menntun sem ekki sést á launaseðlum Ekki er hægt að líta fram hjá þeirri staðreynd að virði menntunar og sérfræðikunnáttu er vanmetin til launa. Hér hallar sérstaklega á konur. Þær sinna í miklum meirihluta þeim opinberu sérfræðistörfum sem eru samkvæmt öllum rannsóknum og mælingum undirverðlögð og vanmetin. Þar hjálpar ekki ofuráhersla á lægstu laun, bæði í kjarasamningum og skattastefnu. Sérfræðingum er ætlað bæði að halda aftur af sér í launakröfum og greiða hlutfallslega mun hærri skatta. Á sama tíma dugar meintur virðisauki vegna menntunar hvorki til að greiða af námslánum né tryggja ævitekjur til samræmis. Er furða þó mönnunarvandi til dæmis í heilbrigðiskerfinu, sem að stærstum hluta byggir á vinnuframlagi sérfræðimenntaðra kvenna, aukist með hverju árinu? Sérfræðingar að sunnan Stjórnvöld hafa kynnt áform um að auðvelda sérfræðingum frá svonefndum þriðju ríkjum að starfa á Íslandi. Það er um margt jákvæð og eðlileg þróun en slík rýmkun mun ekki verða til þess að mæta þeim sérfræðingaskorti sem við búum við. Enn síður getur það komið í veg fyrir að bæta verulega úr stuðningi við háskólastigið og við námsmenn hérlendis. Að auki er hér ákveðin siðferðileg áhætta á ferðum því sérfræðingavandi Íslands getur ekki reitt sig á öfugan spekileka frá öðrum löndum, og þá sérstaklega frá þróunarríkjum, til að leysa þær áskoranir sem við stöndum frammi fyrir í þessum efnum. Ágætis byrjun Aukin fjárframlög til háskólastigsins sem boðuð er í fjármálaáætlun er ágætis byrjun, en mun betur má ef duga skal. Auðveldum endilega erlendum sérfræðingum að flytja til Íslands og bæta í okkar sérfræðingaflóru, en fyrst og fremst verðum við að vera viljug til að fjárfesta í okkar eigin fólki. Búa til jákvæða hvata til menntunar, tryggja að menntun skili sér í launum fólks og byggja þannig undir framtíðarhagvöxt, lífsgæði og velferð. Höfundur er formaður BHM – Bandalags háskólamanna
Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Akureyrarbær greiðir götu kvennaathvarfs á Akureyri eins og kostur er Ásthildur Sturludóttir skrifar
Skoðun Viðhorf almennings og neytenda til sjálfbærnimála fyrirtækja og stofnana skiptir miklu máli Soffía Sigurgeirsdóttir,Trausti Haraldsson skrifar