Þegar að lífið fölnar í samanburði... Skúli Bragi Geirdal skrifar 9. maí 2023 10:31 Fyrirvari: Þessi grein er skrifuð af manneskju en ekki gervigreind Tíminn er dýrmætur.Tíma sem við sóum getum við ekki fengið aftur.Tímanum er best varið í það sem veitir okkur gleði, ánægju og lífsfyllingu. Á meðal barna í elstu bekkjum grunnskóla og á framhaldsskólaaldri eru 2 af hverjum 3 sem segjast eyða miklum tíma á samfélagsmiðlum* Um 80% barna á aldrinum 9-18 ára spila tölvuleiki. Um þriðjungur þeirra segist eyða miklum tíma í spilun þeirra** Ætlum við að nýta tímann eða drepa hann? Skjátími er ekki eins og reykingar. Hann þarf ekki að vera slæmur ef hann er nýttur vel. Skjátíma getum við nýtt á uppbyggilegan hátt til að læra nýja hluti, tengjast öðrum, tjá okkur, leysa vandamál og margt fleira. Raunin er hinsvegar sú að skjátímann okkar getum við líka notað til að drepa tímann með því að fletta gegnum, eða láta leiða okkur áfram, tímunum saman af heilalausu afþreyingarefni. Þetta gerum við flest of oft og í óhófi, slíkan tíma ættum við að horfa í að takmarka. Ef við hugsum um heilann okkar eins og harðan disk í tölvu, ætlum við þá að fylla allt daglega geymsluplássið með rusli? Heilinn okkar er ekki fullþroskaður fyrr en um 25 ára aldurinn og því mikilvægt að huga að því að aðstoða börn og unglinga í því verkefni að finna sér leiðir til að nýta skjátímann á gagnlegan hátt. Kaupum skjátíma með skjátíma Það sem við sjáum þegar að við lítum upp frá eigin skjá eru aðrir fastir í sínum skjá. Í skjánum komumst við í samband við aðra en um leið eigum við það til að loka á þá sem eru í nánasta umhverfi okkar. Þá sem eru á staðnum og jafnvel að reyna að ná sambandi við okkur. „Ég þarf bara að klára eitt hérna...“ segjum við börnunum okkar á meðan við réttum þeim annan skjá svo við getum sinnt okkar. Við kaupum okkur skammvinnan frið þar til næsta rauða tilkynning dúkkar upp og öskrar af krafti á athygli okkar sama hversu óáríðandi erindið í raun er. Allan daginn alla daga. Á meðan við erum að keyra, borða, vinna, gera þarfir okkar, hitta vini, leika við börnin, horfa á annan skjá eða komin upp í rúm að sofa. „Þetta tekur bara smá stund...“ og við annaðhvort missum athyglina eða reynum með misjöfnum árangri að gera bæði á sama tíma. Þegar að lífið er grátt setjum við á það filter Ímyndum okkur samfélagsmiðil sem enginn notar eða tölvuleik sem enginn spilar. Án okkar eru þeir ekkert, en við eigum samt erfitt með að hugsa okkur lífið án þeirra. Líf þar sem raunveruleikinn okkar og við sjálf erum ekki nógu falleg án filters. Með því að nettengja okkur gegnum skjáinn upplifum við strax spennu og útrás, rússíbana tilfinninga, skjótfengna sigra og viðurkenningu annarra. Litir, hljóð, myndir, grafík o.fl. er nýtt til að grípa athygli okkar og síðan er spilað með taugaboðin í heilanum okkar til að halda okkur við efnið. Það þarf oft gríðarlega sjálfstjórn til að hætta að spila eða leggja símann frá sér. Sérstaklega fyrir börn sem átta sig verr á eigin mörkum en við sem eldri erum. Er grasið grænna hinum megin við skjáinn? Á mínum verstu dögum get ég setið tímunum saman í símanum og horft á bestu augnablik allra í kringum mig. Frá flottasta sjónarhorninu, með fallegustu lýsingunni, tekið með myndavélinni á nýjustu og dýrustu símunum og búið að fínpússa alla flekki og galla af með helstu öppum. Er ég þar að reyna að finna hamingjuna í öðrum því að ég finn hana ekki hjá sjálfum mér? Eða lætur það mér kannski bara líða verr? Líf mitt fölnar í samanburði. En hvað ef ég horfi upp úr símanum og veiti umhverfi mínu eftirtekt? Þar finn ég fólk sem á misjafna daga og lítur út eins og ég þegar að ég horfi í spegilinn. Raunveruleikinn er nefnilega ósvikinn. Samt reynum við stöðugt að flýja hann í von um grasið sé grænna hinum megin við skjáinn. Er kannski bara best að spyrja gervigreindina? „En hvað á ég að gera í staðinn?“ heyri ég gjarnan börnin segja þegar að ég legg það til að fara ekki með símann upp í rúm til þess að laga svefninn. Ef við ætlum að hjálpa þeim að búa til símalausar stundir þá þurfum við að hjálpa þeim að finna eitthvað annað í staðinn. Ef allir eru með síma í frímínútum þá get ég líka allt eins farið í símann minn þar. En ef allir eru að gera eitthvað annað, ætla ég þá að missa af því að vera með til að vera einn í símanum? Við þurfum að leggja tækin frá okkur til að gefa heilanum tækifæri til að hugsa, vinna úr upplýsingum og vera skapandi. Þannig leysum við vandamál og þannig finnum við okkur líka leiðir til að nýta og njóta tímans saman sem við eigum í þessu lífi. En kannski viljum við bara frekar spyrja gervigreindina og láta hana segja okkur hvernig við eigum að lifa lífinu. Höfum í huga að gervigreindin byggir á þeim upplýsingagrunni sem við eigum í dag, þar eru villur, frávik og skekkjur. Þessi tækni er því ekki fullkomin og alvitur. Til að vera frumleg og skapandi þarf hún okkur. Þegar kynlíf hættir að vera spennandi Hvað verður um upplifanir á okkar eigin skinni þegar að allt er alltaf betra og meira spennandi með því að nettengja sig? Verður það óspennandi að fara í sumarfrí með fjölskyldunni, út að leika með vinum, út að borða góðan mat á veitingastað ef engin tæki eru með í för til að magna upplifunina? Allir litlu sigrarnir í daglegu lífi hætta að kalla fram sömu ánægjutilfinningar því heilinn hefur vanist því að fá meira út úr upplifunum á neti, samfélagsmiðlum og í tölvuleikjum. Kynlíf verður leiðinlegt í samanburði við allt heimsins klámefni. Áhuginn á því að mæta í skólann hverfur við hlið tölvuleikja. Það að mæta á staðinn verður tilgangslaust þegar að auðveldara er að tengja sig. Á hvaða stað erum við komin þegar að það ekki lengur skemmtilegt að vera barn og unglingur og fá að upplifa allt í fyrsta skipti? Hvað verður um lífið þegar að það hefur misst allan lit og við getum ekki sótt neitt app til að laga það? Hvernig eyðum við þá tímanum til þess að upplifa gleði, ánægju og lífsfyllingu? Höfundur er verkefnastjóri miðlalæsis hjá Fjölmiðlanefnd. *Börn og netmiðlar - Tækjaeign og virkni á samfélagsmiðlum (2021) Fjölmiðlanefnd og Menntavísindastofnun Háskóla Íslands ** Börn og netmiðlar - Tölvuleikir (2021) Fjölmiðlanefnd og Menntavísindastofnun Háskóla Íslands Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skúli Bragi Geirdal Börn og uppeldi Gervigreind Mest lesið Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason Skoðun Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun 60.000 auðir fermetrar Dagur B. Eggertsson Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson Skoðun Hvar er pabbi? Og aðrir stríðsglæpir Ísraels Þórhildur Sunna Ævarsdóttir Skoðun 76 dagar sem koma aldrei aftur Einar Guðnason Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson Skoðun Skoðun Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar Skoðun Akademískt frelsi og grátur í draumum Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar Skoðun Segðu skilið við sektarkenndina Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar Skoðun Lög um vinnu og virknimiðstöðvar Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Áfram Breiðholt og Kjalarnes! Skúli Helgason skrifar Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Vesturlönd mega ekki leyfa Pútín að skrifa leikreglurnar Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson skrifar Skoðun Gulur september María Heimisdóttir skrifar Skoðun Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason skrifar Skoðun Sakborningur hjá saksóknara Páll Steingrímsson skrifar Skoðun Reiði á tímum allsnægta Jökull Gíslason skrifar Skoðun 60.000 auðir fermetrar Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Tölur segja ekki alla söguna Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Enn úr sömu sveitinni Trausti Hjálmarsson skrifar Skoðun Palestínsk börn eiga betra skilið Anna Lúðvíksdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Öll dýrin í skóginum eiga að vera vinir Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Hvar er pabbi? Og aðrir stríðsglæpir Ísraels Þórhildur Sunna Ævarsdóttir skrifar Skoðun Meira að segja Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 76 dagar sem koma aldrei aftur Einar Guðnason skrifar Skoðun Er popúlismi kenning um siðferði? Einar Gísli Gunnarsson skrifar Sjá meira
Fyrirvari: Þessi grein er skrifuð af manneskju en ekki gervigreind Tíminn er dýrmætur.Tíma sem við sóum getum við ekki fengið aftur.Tímanum er best varið í það sem veitir okkur gleði, ánægju og lífsfyllingu. Á meðal barna í elstu bekkjum grunnskóla og á framhaldsskólaaldri eru 2 af hverjum 3 sem segjast eyða miklum tíma á samfélagsmiðlum* Um 80% barna á aldrinum 9-18 ára spila tölvuleiki. Um þriðjungur þeirra segist eyða miklum tíma í spilun þeirra** Ætlum við að nýta tímann eða drepa hann? Skjátími er ekki eins og reykingar. Hann þarf ekki að vera slæmur ef hann er nýttur vel. Skjátíma getum við nýtt á uppbyggilegan hátt til að læra nýja hluti, tengjast öðrum, tjá okkur, leysa vandamál og margt fleira. Raunin er hinsvegar sú að skjátímann okkar getum við líka notað til að drepa tímann með því að fletta gegnum, eða láta leiða okkur áfram, tímunum saman af heilalausu afþreyingarefni. Þetta gerum við flest of oft og í óhófi, slíkan tíma ættum við að horfa í að takmarka. Ef við hugsum um heilann okkar eins og harðan disk í tölvu, ætlum við þá að fylla allt daglega geymsluplássið með rusli? Heilinn okkar er ekki fullþroskaður fyrr en um 25 ára aldurinn og því mikilvægt að huga að því að aðstoða börn og unglinga í því verkefni að finna sér leiðir til að nýta skjátímann á gagnlegan hátt. Kaupum skjátíma með skjátíma Það sem við sjáum þegar að við lítum upp frá eigin skjá eru aðrir fastir í sínum skjá. Í skjánum komumst við í samband við aðra en um leið eigum við það til að loka á þá sem eru í nánasta umhverfi okkar. Þá sem eru á staðnum og jafnvel að reyna að ná sambandi við okkur. „Ég þarf bara að klára eitt hérna...“ segjum við börnunum okkar á meðan við réttum þeim annan skjá svo við getum sinnt okkar. Við kaupum okkur skammvinnan frið þar til næsta rauða tilkynning dúkkar upp og öskrar af krafti á athygli okkar sama hversu óáríðandi erindið í raun er. Allan daginn alla daga. Á meðan við erum að keyra, borða, vinna, gera þarfir okkar, hitta vini, leika við börnin, horfa á annan skjá eða komin upp í rúm að sofa. „Þetta tekur bara smá stund...“ og við annaðhvort missum athyglina eða reynum með misjöfnum árangri að gera bæði á sama tíma. Þegar að lífið er grátt setjum við á það filter Ímyndum okkur samfélagsmiðil sem enginn notar eða tölvuleik sem enginn spilar. Án okkar eru þeir ekkert, en við eigum samt erfitt með að hugsa okkur lífið án þeirra. Líf þar sem raunveruleikinn okkar og við sjálf erum ekki nógu falleg án filters. Með því að nettengja okkur gegnum skjáinn upplifum við strax spennu og útrás, rússíbana tilfinninga, skjótfengna sigra og viðurkenningu annarra. Litir, hljóð, myndir, grafík o.fl. er nýtt til að grípa athygli okkar og síðan er spilað með taugaboðin í heilanum okkar til að halda okkur við efnið. Það þarf oft gríðarlega sjálfstjórn til að hætta að spila eða leggja símann frá sér. Sérstaklega fyrir börn sem átta sig verr á eigin mörkum en við sem eldri erum. Er grasið grænna hinum megin við skjáinn? Á mínum verstu dögum get ég setið tímunum saman í símanum og horft á bestu augnablik allra í kringum mig. Frá flottasta sjónarhorninu, með fallegustu lýsingunni, tekið með myndavélinni á nýjustu og dýrustu símunum og búið að fínpússa alla flekki og galla af með helstu öppum. Er ég þar að reyna að finna hamingjuna í öðrum því að ég finn hana ekki hjá sjálfum mér? Eða lætur það mér kannski bara líða verr? Líf mitt fölnar í samanburði. En hvað ef ég horfi upp úr símanum og veiti umhverfi mínu eftirtekt? Þar finn ég fólk sem á misjafna daga og lítur út eins og ég þegar að ég horfi í spegilinn. Raunveruleikinn er nefnilega ósvikinn. Samt reynum við stöðugt að flýja hann í von um grasið sé grænna hinum megin við skjáinn. Er kannski bara best að spyrja gervigreindina? „En hvað á ég að gera í staðinn?“ heyri ég gjarnan börnin segja þegar að ég legg það til að fara ekki með símann upp í rúm til þess að laga svefninn. Ef við ætlum að hjálpa þeim að búa til símalausar stundir þá þurfum við að hjálpa þeim að finna eitthvað annað í staðinn. Ef allir eru með síma í frímínútum þá get ég líka allt eins farið í símann minn þar. En ef allir eru að gera eitthvað annað, ætla ég þá að missa af því að vera með til að vera einn í símanum? Við þurfum að leggja tækin frá okkur til að gefa heilanum tækifæri til að hugsa, vinna úr upplýsingum og vera skapandi. Þannig leysum við vandamál og þannig finnum við okkur líka leiðir til að nýta og njóta tímans saman sem við eigum í þessu lífi. En kannski viljum við bara frekar spyrja gervigreindina og láta hana segja okkur hvernig við eigum að lifa lífinu. Höfum í huga að gervigreindin byggir á þeim upplýsingagrunni sem við eigum í dag, þar eru villur, frávik og skekkjur. Þessi tækni er því ekki fullkomin og alvitur. Til að vera frumleg og skapandi þarf hún okkur. Þegar kynlíf hættir að vera spennandi Hvað verður um upplifanir á okkar eigin skinni þegar að allt er alltaf betra og meira spennandi með því að nettengja sig? Verður það óspennandi að fara í sumarfrí með fjölskyldunni, út að leika með vinum, út að borða góðan mat á veitingastað ef engin tæki eru með í för til að magna upplifunina? Allir litlu sigrarnir í daglegu lífi hætta að kalla fram sömu ánægjutilfinningar því heilinn hefur vanist því að fá meira út úr upplifunum á neti, samfélagsmiðlum og í tölvuleikjum. Kynlíf verður leiðinlegt í samanburði við allt heimsins klámefni. Áhuginn á því að mæta í skólann hverfur við hlið tölvuleikja. Það að mæta á staðinn verður tilgangslaust þegar að auðveldara er að tengja sig. Á hvaða stað erum við komin þegar að það ekki lengur skemmtilegt að vera barn og unglingur og fá að upplifa allt í fyrsta skipti? Hvað verður um lífið þegar að það hefur misst allan lit og við getum ekki sótt neitt app til að laga það? Hvernig eyðum við þá tímanum til þess að upplifa gleði, ánægju og lífsfyllingu? Höfundur er verkefnastjóri miðlalæsis hjá Fjölmiðlanefnd. *Börn og netmiðlar - Tækjaeign og virkni á samfélagsmiðlum (2021) Fjölmiðlanefnd og Menntavísindastofnun Háskóla Íslands ** Börn og netmiðlar - Tölvuleikir (2021) Fjölmiðlanefnd og Menntavísindastofnun Háskóla Íslands
Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun
Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson Skoðun
Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar
Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar
Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar
Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar
Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar
Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar
Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar
Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar
Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun
Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson Skoðun