Skoðun

Rétt­læti hins sterka, gildrur í dóms­kerfinu

Jörgen Ingimar Hansson skrifar

Margar gildrur eru til staðar í dómskerfinu sem Alþingi og lögskýrendur hafa sett upp og lögmenn geta nýtt sér á þann hátt sem kallað er að beita lagaklækjum. Sjálfsagt mætti skrifa heila bók um þær. Þegar þær leiða til dóma sem eru á skjön við réttlæti, sanngirni og heilbrigða skynsemi er allt of langt gengið.

Ég benti á tvær þeirra, málskostnaðar­tryggingu og löggeymslu, í grein minni sem birtist hér á Vísi 10. ágúst síðastliðinn.

Athuga þarf að lög eru í meginatriðum búin til í þremur áföngum. Í upphafi sem­ur einn eða fáir aðilar lagafrumvarp. Venjulega er það gert í ein­hverju ráðuneytinu, það er hjá framkvæmdavaldinu. Alþingi fjallar um og afgreiðir lögin í knöppu orða­­lagi eins og alls staðar er gert. Þess vegna getur verið erfitt að átta sig á því hvað lögin þýða ná­kvæm­lega í einhverjum sérstökum tilfellum. Algengt er þess vegna að einhver til þess bær maður, til dæmis prófessor, með mikla reynslu í laga­bálkin­um skrifi ritgerð eða bók þar sem farið er dýpra í málin til skýr­ing­ar á lögun­um sem þá eru oft álitin hin endanlegu lög. Hann hefur þá farið ofan í grein­argerð­ina með lögunum og umræður á Alþingi um þau og örugglega einnig bætt við atr­ið­um frá eigin brjósti.

Farir þú í dómsmál þarft þú að vera viðbúinn því að flest fari á annan veg en ætlað var í upphafi. Að minnsta kosti ef um einhvers konar svikamál er að ræða má búast við því að hinn aðili málsins eða lögmaður hans hafi þegar í upphafi kortlagt veikleika þína með það í huga að vega að þér þar sem þú ert veikastur fyrir og átt síst von á.

Í dómsmálinu sem ég lenti í svaraði hinn aðili málsins stefnu minni með því að leggja fram í dómnum reikn­inga með undirrituðum greiðsluviðurkenn­ingum í mínu nafni sem hann staðhæfði að ég hefði ritað eigin hendi. Ekkert mark var tekið á því að þær væru undarlegar á ýmsan hátt og á skjön við ýmis megin gögn í málinu. Ein­ungis var tekið mark á því að mér tókst ekki á þeim tíma að afsanna að þær væru mínar. Það tókst reyndar síðar.

Ég hafði stefnt í málinu án samþykkis meðeiganda míns sem ég var sannfærður um að hefði aðstoðað hinn aðila málsins við að hafa út úr mér það fé sem málið snérist um. Það varð til þess að hinn aðili málsins hélt því fram að málið stafaði af ósætti milli mín og meðeigandans sem ósanngjarnt væri að hann væri gerður ábyrg­­­ur fyrir. Dómarinn gleypti þá skýringu sem þó var sett fram munnlega án nokkurra gagna til rökstuðnings.

Lögskýringar munu vera á þá leið að eigendur fyrirtækis séu eitt, svip­að og í hjónabandi. Sé hins vegar um glæpsamlega hegðun annars eigend­anna að ræða, eins og mér fannst þarna augljóslega vera að eiga sér stað, er með lögskýringunni í þessu tilfelli, verið að styðja við bakið á þeirri glæpsamlegu hegðun. Dómskerfið hefur til allrar hamingju í einstök­um til­fell­um haft um það frumkvæði að hundsa þessa viðleitni. Ég held reyndar að það hafi yfirleitt verið gert þegar yfir­stéttar­fólk hefur átt í hlut. Almenningur nýtur þess síðar þegar dómafor­dæm­ið er orðið að dómvenju.

Ekki þótti í þessu tilfelli vera ástæða til þess að hafa áhyggjur af því að um glæp­samlegt athæfi gæti verið að ræða enda ég úr röðum almennings.

Dómarinn sá aðeins að nafn félaga míns stóð á reikningnum en ekki fyrirtækis­ins. Engu máli skipti að allir reikningar höfðu verið greiddir úr fyrirtækinu en fél­agi minn hefði að sögn hins aðila málsins hirt tekjurn­ar.

Engu máli skipti þótt hinn aðilinn í málinu neitaði að leggja fram staðfestingar á greiðslum. Ég var svo vitlaus að halda að dómstóllinn myndi ekki geta dæmt hon­um í vil nema að sannanir fyrir raunverulegum greiðslum hefðu ver­ið lagðar fram. Dómstóllinn virtist telja að í undirskriftum væri betra hald sem þær hugsanlega voru fyrir tölvuöld (1950-1970) en þjóðfélagið á þeim tíma er það sem enn er mið­að við í dómskerfinu.

Félagi minn í fyrirtækinu sagðist hafa rekið viðskiptin á eigin spýtur eins og hver annar einkaaðili þrátt fyrir að hann hefði ver­ið titlaður framkvæmdastjóri fyrirtækisins sem allur reksturinn fór í gegnum. Í aug­um dómskerfisins var ekkert athugavert við það enda engin lög sem segja að það sé ólöglegt þó í sumum dóm­um sé það talin gripdeild. Að minnsta kosti er ég viss um að í augum almennings sé þar ástæða til sér­stakr­ar skoðunar. Dómarinn taldi enga þörf á því enda virðist heilbrigð skynsemi ekki koma dómskerfinu við. Í dómnum er kveð­ið upp úr með það að fram­kvæmdastjóri hafi hvort eð er leyfi samkvæmt lögum til þess að taka við peningum og stinga þeim í eigin vasa.

Nafn fyrirtækisins stóð reyndar á síðustu reikningunum. Þá þurfti samkvæmt dómnum gagnaðilinn ekki heldur að inna neinar greiðslur af hendi vegna þess að hann hefði ekki verið látið vita með nægilega tryggum hætti, það er skriflegum, að breyting á kröfuhafa hefði átt sér stað. Það var í samræmi við lögskýringu sem einn af dómurunum í Hæstarétti, sem dæmdu málið, hafði samið. Ekki þurfti hins vegar að sýna fram á breytinguna á kröfuhafanum sem ég taldi augljóst að hefði alls ekki orðið. Engin rök eða gögn voru lögð fram um að þetta fyrirtæki félaga míns hefði yfirleitt verið til annað en munnleg staðhæfing hans sjálfs.

Fram fóru skjalfest miklar greiðslur milli fyrirtækjanna tveggja sem félagi minn fram­kvæmda­stjór­inn sá um. Forráða­menn hins fyrirtækisins sögðu þá einfaldlega að hann hefði gert það í óleyfi sem tekið var gilt hjá dómaranum þrátt fyrir að sam­kvæmt tölvupósti, sem lagður var fram í dómnum, átti hann að vera sérstakur full­trúi þess í þeim gern­ing­­um.

Athuga þarf að Hæstiréttur Íslands staðfesti dóminn að öllu leyti svo varla er vafi á því að hann hafi verið að öllu leyti samkvæmt íslenskum lögum.

Í bók minni: Réttlæti hins sterka. Ádeila á dómskerfið og Alþingi, er nánar fjall­að um þau málefni sem til umræðu eru í þessari grein.

Enn má spyrja hvort almenningi sé óhætt í dómskerfinu. Ég tel augljóst að svo sé ekki. Bæði er hlutverk Alþingis svo augljóslega að verja og hygla þeim sem voldugastir eru og framkvæmd þeirra of tilviljana­kennd og ósam­stæð til þess að óhætt sé að hætta tiltölulega miklu fé í dómsmál að óbreyttu. Er það óháð því hve viðkomandi finnst réttlætið vera augljóslega hans megin.

Höfundur er rekstrarverkfræðingur.




Skoðun

Sjá meira


×