Lilja Alfreðsdóttir úti á túni með seðlabankastjóra Örn Karlsson skrifar 27. nóvember 2023 08:01 Þeim mun oftar sem hagfræðingurinn og ráðherrann Lilja Alfreðsdóttir tjáir sig um hagræn málefni kemur betur í ljós hvað íslensk hagfræðimenntun og uppeldi í Seðlabankanum gefur haldlítið vegarnesti til hagstjórnar með verðstöðugleika að markmiði. Grein ráðherrans í Morgunblaðinu 25. nóvember sl. er lýsandi dæmi. Greinilegt er að Íslenski hagskólinn er fastur í fræðum áttunda áratugar síðustu aldar. Það er því ekki að furða að allt gangi hér á afturfótum. Veruleikinn sem Lilja lifir í og lýsir í grein sinni er ákaflega einfaldur, efnislega nokkurn veginn á þessa leið; Verðbólga er sama sem breytingar á vísitölu neysluverðs, ef hún er há er það merki um miklar verðbólguvæntingar í samfélaginu og ber þá að keyra stýrivexti hart fram eins og Volker gerði í Bandaríkjunum í kringum 1980. Vel að merkja þá er málflutningur Lilju samstiga handarbakarvinnubrögðum Ásgeirs Jónssonar og fylgifólks hans í Seðlabanka Íslands og til stuðnings meðalinu sem okkur Íslendingum er gefið, kreppuvaldandi eiturpillu frá 1980. Það virðist hafa farið framhjá íslenska hagskólanum uppfærsla peningahagvísindanna á tíunda áratug síðustu aldar. Sú uppfærsla fór fram beggja vegna Atlantsála. Í USA varð stefnubreyting samfara þeirri niðurstöðu Ben Bernanke o.fl. að olíukreppurnar á áttunda áratug síðustu aldar hefðu ekki stafað frá hækkuðu olíuverði heldur hertri peningastefnu sem svar við hækkaðri neysluvísitölu. Peningahagfræðingar áttuðu sig á að það er andstætt markmiðum um verðstöðugleika að rjúka upp með vexti þegar neysluverðsvísitölur taka kipp til hækkunar vegna atvika óháðra breytingum á innra virði greiðslumyntar. Peningahagfræðin lagðist í greiningarvinnu á verðlagsbreytingum. Ýmsar aðferðir litu dagsins ljós við greiningu á kjarnaverðbólgunni, þeim þætti verðlagsbreytinganna sem er sameiginlegur í vöruflórunni. Peningahagfræðingar áttuðu sig á að besta nálgun á peningaþætti verðbreytinganna væri einmitt þessi sameiginlegi þráður verðbreytinganna. Og þeir áttuðu sig á að seðlabankar yrðu að hafa fókusinn á þessum þætti því stjórntæki seðlabanka væru eingöngu tæk á þann þátt. Við Íslendingar erum hins vegar enn á þeirri blaðsíðu í peningahagfræðinni að rjúka bara upp með vextina ef vísitala neysluverðs siglir upp alveg óháð því hvort orsakanna er að leita í breytingum á innra virði greiðslumyntarinnar eða hvort þeirra er að leita í raun hnykkjum óháðum peningum. Þess vegna fer ennþá allt í skrúfuna hjá okkur alveg eins og gerðist í olíukreppum síðustu aldar á heimsvísu. Við rjúkum bara upp með vextina, brjótum allt og brömlum ef vísitala neysluverðs rís, jafnvel þótt engin hreyfing sé sýnilega á innra virði krónunnar. Þetta háttalag vinnur gegn verðstöðugleika því það grefur undan greiðslumyntinni til meðal langs tíma. Seðlabankinn reiknar undirliggjandi verðbólgu þótt hann geri í raun ekkert með niðurstöðuna. Þessi undirliggjandi verðbólga Seðlabankans er þó alls engin nálgun á peningaþætti verðlagsbreytinganna eins og hún ætti að vera því hún er meðaltal einhverra kjarnavísitalna sem Hagstofan tekur saman og reiknar. Takið eftir, meðaltal! Þegar verkefnið er að finna samnefnara verðlagsbreytinganna má fullyrða að það finnst aldrei með meðaltali hinna svokölluðu kjarnavísitalna. Aldrei. Samfélagið hefur háar verðbólguvæntingar því samfélagið veit að stjórnvöld og Seðlabankinn kunna ekki til verka eins og viðvarandi rýrnun greiðslumyntarinnar minnir stöðugt á. Hróp ráðamanna á láglaunastéttir sem ná ekki endum saman og spjall um verðbólguvæntingar er súr brandari. Hvernig væri fyrst að líta sér nær? Getur verið að verðbólguþrýstingurinn sé af því að peningamagnið er þanið umfram það sem hentar raunhagkerfinu? 500 milljarðarnir sem ráðamenn sáldruðu yfir samfélagið í Covid leiddu í mörgum tilfellum til mikils hagnaðarauka fyrirtækja. Af hverju var sá hluti ekki skattlagður til baka? Mikil útlánaaukning bankakerfisins síðan viðheldur þrýstingnum. Ráðherra virðist ekki koma auga á að allt er gert af hálfu stjórnvalda og Seðlabankans, einu nafni ráðamanna, til að viðhalda þrýstingnum og þess vegna ílengist verðbólgan og þess vegna styttist í eða jafnvel þegar hafið að greiðslumyntin okkar gefi eftir á gjaldeyrismörkuðum. Hvert er verkefnið ef peningamagnið er umfram það sem passar raunhagkerfinu? Er þá ekki verkefnið að leyfa verðbólgunni að sneiða aðeins af peningamagninu? Bara rétt eins og Danir gerðu síðustu misseri með frábærum árangri? En hvað gerum við? Við gerum allt öfugt við Dani og erum þess vegna með bullandi verðbólguþrýsting ennþá. Öllum okkar kröftum, sem stjórnað er af ráðamönnum, er beitt í að passa að peningamagnið í höndum fjármálakerfisins skerðist ekkert. Ráðamenn klappa verðtryggingunni og troða sem mest inn í hana. Verðtryggður peningur rýrnar ekki í verðbólgu. Ráðamenn kyrja raunvaxtamöntruna og keyra stýrivexti upp fyrir verðbólgu í miðjum verðbólguskelli svo lánastabbinn sem er á breytilegum vöxtum skerðist ekkert heldur. Ráðamenn auka vaxtamun við útlönd með þeirri afleiðingu að peningamagnið fær aukinn kaupmátt á heimsvísu til skamms tíma sem auðvitað jafngildir peningaprentun og ýtir undir vöruskiptahalla. Aðgerðir yfirvalda leiða til fjármálalegs óstöðugleika og leiða þess að peningaleg aðlögun til léttingar verðbólguþrýstings fer fram í gegnum minni hluta peningamagnsins. Samanlögð verðbólga og þar með verðrýrnun greiðslumyntarinnar verður því mun meiri en ef aðlögunin færi í gegnum allt peningamagnið. Laun rýrna því meira og hraðar en þörf væri á ef allt peningamagnið tæki þátt. Þess vegna þarf verkafólk að sýna þá festu sem ráðamenn kveinka sér undan. Með íslensku aðferðinni eykst hagnaður fjármálakerfisins í verðbólgu. Fjármálakerfið fær stærri tök í raunhagkerfinu og útlánageta þess eykst. Möguleikar banka til peningaprentunar vaxa að öðru jöfnu. Íslensku bankarnir nýta þessa stöðu óhikað. Þetta þekkist ekki meðal siðaðra vestrænna þjóða sem fremstar standa hvað verðstöðugleika varðar. Í fyrsta lagi er verðbólgan greind og varlega stigið. Fastvaxtakerfi húsnæðislána sneiðir hratt af peningamagninu og heldur aftur af fjármálastofnunum í verðbólgu. Stýrivextir eru heldur ekki keyrðir upp fyrir verðbólgu eins og hér í miðjum verðbólguskelli og þess vegna sneiðist einnig af útlánum með breytilegum vöxtum. Allt peningamagnið skerðist og leggur til aðlögunarinnar. Verðbólguþrýstingur fellur því öruggum skrefum. Á meðan Íslenskir ráðamenn velta fyrir sér kjölfestu verðbólguvæntinga og launakröfum láglaunastétta en sjá ekki frelsisskerðandi misskiptingarspillinguna sem þrífst í skjóli þeirra sjálfra, breytist ekkert. Höfundur er vélaverkfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Örn Karlsson Mest lesið Þegar móðir mín kvaddi okkur fyrir einu ári síðan í dag Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Þegar ómennskan vitnar í lög Bubbi Morthens Skoðun Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt Skoðun Framlengjum séreignarleiðina til að vernda heimilin Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Líf án ótta og gjöfin í andlegri vakningu Birna Guðný Björnsdóttir Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir Skoðun Búðu til pláss – fyrir öll börn Birna Þórarinsdóttir Skoðun Áherslur ráðherra skipta máli Heimir Örn Árnason Skoðun Snúum hjólunum áfram Andrés Ingi Jónsson Skoðun Þessi stórskrítnu norm í óbarnvænu samfélagi Sólveig María Svavarsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Viðskiptaþvinganir gegn Ísrael Steinunn Þóra Árnadóttir skrifar Skoðun Áherslur ráðherra skipta máli Heimir Örn Árnason skrifar Skoðun Snúum hjólunum áfram Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Búðu til pláss – fyrir öll börn Birna Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Framlengjum séreignarleiðina til að vernda heimilin Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Líf án ótta og gjöfin í andlegri vakningu Birna Guðný Björnsdóttir skrifar Skoðun Kenningar úr gildi svo að kirkjan þarf að komast á annað stig Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Dansaðu vindur Berglind Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þessi stórskrítnu norm í óbarnvænu samfélagi Sólveig María Svavarsdóttir skrifar Skoðun Um vaxtahækkanir og verð á hveiti Haukur Skúlason skrifar Skoðun Öryggi byggir á mönnun og launum Jórunn Frímannsdóttir skrifar Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir skrifar Skoðun Mammon hefur náð lífeyrissjóðum á sitt band Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Forgangsorkan verður ekki skert Tinna Traustadóttir skrifar Skoðun Umhyggja - hvað er það? Árný Ingvarsdóttir skrifar Skoðun „Við höfðum öll rangt fyrir okkur“ Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Akureyrarbær greiðir götu kvennaathvarfs á Akureyri eins og kostur er Ásthildur Sturludóttir skrifar Skoðun Þegar móðir mín kvaddi okkur fyrir einu ári síðan í dag Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Íþróttahreyfingin og gerviverktaka Ástþór Jón Ragnheiðarson skrifar Skoðun Tölum um tilfinningar Amanda Ásdís Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Óttinn við íslensku rafkrónuna Birna Guðný Björnsdóttir skrifar Skoðun Áskorun til Sjúkratrygginga Íslands – hugsum í lausnum Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Afnemum launamisrétti Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Hvað hefur Ísland gert? Katla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Viðhorf almennings og neytenda til sjálfbærnimála fyrirtækja og stofnana skiptir miklu máli Soffía Sigurgeirsdóttir,Trausti Haraldsson skrifar Skoðun Ýmislegt um rafmagnsbíla og reiðhjól Valur Elli Valsson skrifar Skoðun Taugatýpísk forréttindi Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Hver er ég og hvert er ég að fara? Ellý Tómasdóttir skrifar Skoðun Þeir borga sem nota! Tómas Kristjánsson skrifar Sjá meira
Þeim mun oftar sem hagfræðingurinn og ráðherrann Lilja Alfreðsdóttir tjáir sig um hagræn málefni kemur betur í ljós hvað íslensk hagfræðimenntun og uppeldi í Seðlabankanum gefur haldlítið vegarnesti til hagstjórnar með verðstöðugleika að markmiði. Grein ráðherrans í Morgunblaðinu 25. nóvember sl. er lýsandi dæmi. Greinilegt er að Íslenski hagskólinn er fastur í fræðum áttunda áratugar síðustu aldar. Það er því ekki að furða að allt gangi hér á afturfótum. Veruleikinn sem Lilja lifir í og lýsir í grein sinni er ákaflega einfaldur, efnislega nokkurn veginn á þessa leið; Verðbólga er sama sem breytingar á vísitölu neysluverðs, ef hún er há er það merki um miklar verðbólguvæntingar í samfélaginu og ber þá að keyra stýrivexti hart fram eins og Volker gerði í Bandaríkjunum í kringum 1980. Vel að merkja þá er málflutningur Lilju samstiga handarbakarvinnubrögðum Ásgeirs Jónssonar og fylgifólks hans í Seðlabanka Íslands og til stuðnings meðalinu sem okkur Íslendingum er gefið, kreppuvaldandi eiturpillu frá 1980. Það virðist hafa farið framhjá íslenska hagskólanum uppfærsla peningahagvísindanna á tíunda áratug síðustu aldar. Sú uppfærsla fór fram beggja vegna Atlantsála. Í USA varð stefnubreyting samfara þeirri niðurstöðu Ben Bernanke o.fl. að olíukreppurnar á áttunda áratug síðustu aldar hefðu ekki stafað frá hækkuðu olíuverði heldur hertri peningastefnu sem svar við hækkaðri neysluvísitölu. Peningahagfræðingar áttuðu sig á að það er andstætt markmiðum um verðstöðugleika að rjúka upp með vexti þegar neysluverðsvísitölur taka kipp til hækkunar vegna atvika óháðra breytingum á innra virði greiðslumyntar. Peningahagfræðin lagðist í greiningarvinnu á verðlagsbreytingum. Ýmsar aðferðir litu dagsins ljós við greiningu á kjarnaverðbólgunni, þeim þætti verðlagsbreytinganna sem er sameiginlegur í vöruflórunni. Peningahagfræðingar áttuðu sig á að besta nálgun á peningaþætti verðbreytinganna væri einmitt þessi sameiginlegi þráður verðbreytinganna. Og þeir áttuðu sig á að seðlabankar yrðu að hafa fókusinn á þessum þætti því stjórntæki seðlabanka væru eingöngu tæk á þann þátt. Við Íslendingar erum hins vegar enn á þeirri blaðsíðu í peningahagfræðinni að rjúka bara upp með vextina ef vísitala neysluverðs siglir upp alveg óháð því hvort orsakanna er að leita í breytingum á innra virði greiðslumyntarinnar eða hvort þeirra er að leita í raun hnykkjum óháðum peningum. Þess vegna fer ennþá allt í skrúfuna hjá okkur alveg eins og gerðist í olíukreppum síðustu aldar á heimsvísu. Við rjúkum bara upp með vextina, brjótum allt og brömlum ef vísitala neysluverðs rís, jafnvel þótt engin hreyfing sé sýnilega á innra virði krónunnar. Þetta háttalag vinnur gegn verðstöðugleika því það grefur undan greiðslumyntinni til meðal langs tíma. Seðlabankinn reiknar undirliggjandi verðbólgu þótt hann geri í raun ekkert með niðurstöðuna. Þessi undirliggjandi verðbólga Seðlabankans er þó alls engin nálgun á peningaþætti verðlagsbreytinganna eins og hún ætti að vera því hún er meðaltal einhverra kjarnavísitalna sem Hagstofan tekur saman og reiknar. Takið eftir, meðaltal! Þegar verkefnið er að finna samnefnara verðlagsbreytinganna má fullyrða að það finnst aldrei með meðaltali hinna svokölluðu kjarnavísitalna. Aldrei. Samfélagið hefur háar verðbólguvæntingar því samfélagið veit að stjórnvöld og Seðlabankinn kunna ekki til verka eins og viðvarandi rýrnun greiðslumyntarinnar minnir stöðugt á. Hróp ráðamanna á láglaunastéttir sem ná ekki endum saman og spjall um verðbólguvæntingar er súr brandari. Hvernig væri fyrst að líta sér nær? Getur verið að verðbólguþrýstingurinn sé af því að peningamagnið er þanið umfram það sem hentar raunhagkerfinu? 500 milljarðarnir sem ráðamenn sáldruðu yfir samfélagið í Covid leiddu í mörgum tilfellum til mikils hagnaðarauka fyrirtækja. Af hverju var sá hluti ekki skattlagður til baka? Mikil útlánaaukning bankakerfisins síðan viðheldur þrýstingnum. Ráðherra virðist ekki koma auga á að allt er gert af hálfu stjórnvalda og Seðlabankans, einu nafni ráðamanna, til að viðhalda þrýstingnum og þess vegna ílengist verðbólgan og þess vegna styttist í eða jafnvel þegar hafið að greiðslumyntin okkar gefi eftir á gjaldeyrismörkuðum. Hvert er verkefnið ef peningamagnið er umfram það sem passar raunhagkerfinu? Er þá ekki verkefnið að leyfa verðbólgunni að sneiða aðeins af peningamagninu? Bara rétt eins og Danir gerðu síðustu misseri með frábærum árangri? En hvað gerum við? Við gerum allt öfugt við Dani og erum þess vegna með bullandi verðbólguþrýsting ennþá. Öllum okkar kröftum, sem stjórnað er af ráðamönnum, er beitt í að passa að peningamagnið í höndum fjármálakerfisins skerðist ekkert. Ráðamenn klappa verðtryggingunni og troða sem mest inn í hana. Verðtryggður peningur rýrnar ekki í verðbólgu. Ráðamenn kyrja raunvaxtamöntruna og keyra stýrivexti upp fyrir verðbólgu í miðjum verðbólguskelli svo lánastabbinn sem er á breytilegum vöxtum skerðist ekkert heldur. Ráðamenn auka vaxtamun við útlönd með þeirri afleiðingu að peningamagnið fær aukinn kaupmátt á heimsvísu til skamms tíma sem auðvitað jafngildir peningaprentun og ýtir undir vöruskiptahalla. Aðgerðir yfirvalda leiða til fjármálalegs óstöðugleika og leiða þess að peningaleg aðlögun til léttingar verðbólguþrýstings fer fram í gegnum minni hluta peningamagnsins. Samanlögð verðbólga og þar með verðrýrnun greiðslumyntarinnar verður því mun meiri en ef aðlögunin færi í gegnum allt peningamagnið. Laun rýrna því meira og hraðar en þörf væri á ef allt peningamagnið tæki þátt. Þess vegna þarf verkafólk að sýna þá festu sem ráðamenn kveinka sér undan. Með íslensku aðferðinni eykst hagnaður fjármálakerfisins í verðbólgu. Fjármálakerfið fær stærri tök í raunhagkerfinu og útlánageta þess eykst. Möguleikar banka til peningaprentunar vaxa að öðru jöfnu. Íslensku bankarnir nýta þessa stöðu óhikað. Þetta þekkist ekki meðal siðaðra vestrænna þjóða sem fremstar standa hvað verðstöðugleika varðar. Í fyrsta lagi er verðbólgan greind og varlega stigið. Fastvaxtakerfi húsnæðislána sneiðir hratt af peningamagninu og heldur aftur af fjármálastofnunum í verðbólgu. Stýrivextir eru heldur ekki keyrðir upp fyrir verðbólgu eins og hér í miðjum verðbólguskelli og þess vegna sneiðist einnig af útlánum með breytilegum vöxtum. Allt peningamagnið skerðist og leggur til aðlögunarinnar. Verðbólguþrýstingur fellur því öruggum skrefum. Á meðan Íslenskir ráðamenn velta fyrir sér kjölfestu verðbólguvæntinga og launakröfum láglaunastétta en sjá ekki frelsisskerðandi misskiptingarspillinguna sem þrífst í skjóli þeirra sjálfra, breytist ekkert. Höfundur er vélaverkfræðingur.
Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Skoðun Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Akureyrarbær greiðir götu kvennaathvarfs á Akureyri eins og kostur er Ásthildur Sturludóttir skrifar
Skoðun Viðhorf almennings og neytenda til sjálfbærnimála fyrirtækja og stofnana skiptir miklu máli Soffía Sigurgeirsdóttir,Trausti Haraldsson skrifar
Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt Skoðun