Harmleikurinn í Úkraínu: Svör við nokkrum spurningum Hilmar Þór Hilmarsson skrifar 5. janúar 2025 11:01 Stríðið í Úkraínu hefur nú staðið yfir í hér um bil 3 ár sé miðað er við innrás Rússa inní Úkraínu 24. febrúar 2022, en í rúm 10 ár ef miðað er við yfirtöku Krímskagans 2014. Það er eðlilegt að margir spyrji spurninga um þetta stríð og Andri Þorvarðarson sendi mér nokkrar í grein á visir.is 1. janúar 2025 sem ég þakka honum fyrir. Í þessari grein leitast ég við að svara þó ekki endilega í sömu röð og hann spyr og ég nefni líka ýmis önnur atriði sem aðrir hafa rætt við mig um að undanförnu og skipta líka máli. Ég hef ekki áhuga á umræðum um „afnasistavæðingu“ Úkraínu frekar en fáránlegri umræðu um hvort Pútin sé eins og Hitler. Sumt af því sem Andri spyr um hef ég áður fjallað um í greinasafni mínu á visir.is. Hefði Úkraína átt að verða sambandsríki (e. federal state)? Úkraína varð sjálfstætt ríki 1991 þegar Sovétríkin féllu. Eins og Jack F. Matlock síðasti sendiherra Bandaríkjanna í Sovétríkjunum hefur bent á var Úkraína frá stofnun sem sjálfstætt ríki mjög skipt eftir tungumálum og menningarlega. Rússar (e. Ethnic Russians) og Rússneskumælandi fólk bjó frekar í austurhlutanum en Úkraínumenn í vesturhlutanum. Við þessar aðstæður má segja að heppilegra hefði verði að stofan sambandsríki (e. federal state) sem leyfði ákveðið sjálfræði vissra héraða í landinu. Þannig hefði verið auðveldara að tryggja frið og halda landinu saman. Efnahagsleg stöðnun og svo algert hrun Eftir sjálfstæði 1991 náði Úkraína sér aldrei á strik efnahagslega. Verg landsframleiðsla á mann var lægri árið 2021 en hún var þegar Úkraína varð sjálfstætt ríki 1991. Enginn hagvöxtur í 30 ár. Nú er hagkerfið hrunið. Árið 1991 voru íbúar Úkraínu 52 milljónir manna árið 2021 um 41 milljón. Staðan er enn verri nú, kannski í kringum 30 milljónir. Eftir sjálfstæði tapaði Úkraína mörgu að sínu yngsta og best menntaða fólki, hafði veikar stofnanir, spilling var útbreidd og margt ungt fólk sá ekki framtíð í landinu. Land í þessari stöðu hefði þurft á handleiðslu að halda um hvernig best væri að fikra sig áfram í átt til bætts stjórnarfars og efnahags. Eystrasaltsríkin fengu slíka aðstoð frá Norðurlöndunum og því kynntist ég vel þegar ég vann hjá Alþjóðabankanum þar frá 1999 til 2003. Úkraína er auðlindaríkt land en framtíðin er ekki björt. Sameinuðu þjóðirnar spá því að um næstu aldamót verði fólksfjöldi Úkraínu um 15 milljónir. Mistök vesturlanda og ólögleg innrás Rússlands Innrás Rússa inn í Úkraínu var ólögleg og hana ber að fordæma. Afleiðingarnar skelfilegar fyrir Úkraínu og mörg Evrópulönd eru í vanda stödd. En vesturlönd hafa líka gert sín mistök í samskiptum sínum við landið. Vil ég í því sambandi nefna tvö atriði: (1) Svokallað Búdapest Memorandum frá 1994 og (2) yfirlýsingu leiðtogafundar NATO í Búkarest í apríl 2008 þegar ályktað var að Úkraína yrði aðili að NATO. 1. Með svokölluðu Búdapest Memorandum sem Andri nefnir í grein sinni var Úkraínu gert að láta af hendi sín kjarnorkuvopn til Rússlands í skiptum fyrir að landamærin frá 1991 yrðu virt. Ég er sjálfur ekki hrifinn af kjarnorkuvopnum, en það má spyrja hversu skynsamlegt þetta var í ljósi þess að Úkraína á löng austurlandamæri við Rússland. Líklegt mátti teljast að Rússland myndi fyrr eða síðar banka á dyr Úkraínu. Öryggistryggingin sem Bandaríkin og Bretland gáfu skipti engu þegar til kom. Bill Clinton sem var forseti Bandaríkjanna þegar Budapest Memorandum var undirritað sagði nýlega: "I feel a personal stake because I got them [Ukraine] to agree to give up their nuclear weapons," 2. Á leiðtogafundi NATO í Búkarest í apríl 2008 var bókað í fundargerð að Úkraína myndi verða aðildarríki NATO. Fundargerðin sagði orðrétt „NATO welcomes Ukraine’s and Georgia’s Euro-Atlantic aspirations for membership in NATO. We agreed today that these countries will become members of NATO” sjá https://www.nato.int/cps/en/natolive/official_texts_8443.htm Helsti hvatamaður þessa var George W. Bush þá forseti Bandaríkjanna. Angela Merkel þá kanslari Þýskalands var andvíg þessu og lét þau orð falla að þetta jafngilti stríðsyfirlýsingu gegn Rússlandi, “declaration of war.” Með fullri virðingu fyrir Bush þekkti Merkel aðstæður í Evrópu betur. Forseti Frakklands Nicolas Sarkozy var sama sinnis og Merkel. Vitað er að stækkun NATO getur ekki átt sér stað án samþykkis allra aðildarríkjanna. Nú eru liðin hér um bil 17 ár frá þessi yfirlýsing var gefin út og Úkraína er enn ekki í NATO. Zelensky hefur ítrekað beðið um tímatöflu fyrir aðild en aldrei fengið hana. Hefði Úkraínu verið hleypt inn fljótalega eftir NATO fundinn í apríl 2008 er hæpið að Rússar hefðu gert innrás í Úkraínu. Það voru að mínum dómi alvarleg mistök að álykta á NATO fundinum 2008 um aðild Úkraínu ef ekki var raunhæfur möguleiki að veita aðild að bandalaginu. Allir vissu þó að Úkraína var ekki tilbúin fyrir aðild. Rússar töldu vesturlönd hafa svikið loforðið um að NATO myndi ekki færast lengra austur en sem næmi Austur Þýskalandi. James Baker þá utanríkisráðherra Bandaríkjanna er sagður hafa lofað Mikhail Gorbachevþá leiðtoga Sovétríkjanna árið 1990 að NATO myndi ekki stækka frekar “not an inch to the east.” Við þessar aðstæður hafa Rússar eflaust ekki talið sig bundna af svokölluðu Budapest Memorandum sem ég nefndi hér að ofan þar sem aðstæður gjörbreyttust við stækkun NATO til austurs. NATO hefur stækkað 7 sinnum síðan Sovétríkin féllu þ.e. 1999, 2004, 2009, 2017, 2020, 2023 og 2024, sjá https://www.visir.is/g/20242571666d/a-island-framtid-i-nato- Rússar líta á stækkun NATO upp að landamærum sínum, oft með tilheyrandi hernarðaruppbyggingu, sem ógn við sitt þjóðaröryggi. Ísland og Úkraína - óraunhæfur samanburður Andri ber í grein sinni stundum saman stöðu Íslands og Úkraínu sem að mínum dómi er algerlega óraunhæfur samanburður. Ísland er eyja útí miðju Norður-Atlantshafi sem er með tvíhliða varnarsamning við Bandaríkin frá 1951 og er eitt að stofnríkjum NATO frá 1949. Ísland hefur ekki landamæri við stórveldi eins og Úkraína, eða nokkuð annað ríki. Ísland hefur mér vitanlega aldrei átt í hörðum deilum við Rússland eða Sovétríkin þó landið hafi réttilega fordæmt ínnrás Rússlands inní Úkraínu. Ísland hefur líka átt góð samskipti við Kína. Þó Ísland sé sjálfstætt ríki eru takmörk fyrir því hvað við getum gert. Þegar Mike Pence varaforseti Bandaríkjanna heimsótti Ísland árið 2019 þakkaði hann Íslenskum stjórnvöldum fyrr að taka ekki þátt í Belti og braut (e. Belt and road initiative) Kínverja. Þetta var áður en stjórnvöld hérlendis höfðu tekið nokkra ákvörðun um málið. Staðreyndin er sú að land eins og Ísland verður að taka visst tillit til þess ríkis sem það hefur tvíhliða varnarsamning við og einnig þeirra ríkja sem það er í varnarbandalagi með. Við getum ekki gert hvað sem er. Ef Bandaríkin tortryggja Belti og braut þurfa Íslensk stjórnvöld að hafa visst samráð við Washington. Það er best fyrir smáríki eins og Ísland að tala fyrir friði í heiminum og eiga ekki í útistöðum við neitt stórveldi að óþörfu. Finnland og Úkraína og austurlandamæri við Rússland Það væri miklu nær að bera saman stöðu Úkraínu við Finnland. Finnland hefur lengi ýmist lifað í skugga Rússlands eða Sovétríkjanna en varð samt ríkt land. Líkt og Úkraína hefur Finnland löng austurlandamæri við Rússland og þess vegan hefur Finnland alltaf farið varlega í samskiptum sínum við Rússland. Finnar gengu í ESB árið 1995. Tímasetningin var engin tilviljun. Þegar Sovétríkin féllu 1991 og Rússland var veikt, sáu Finnar sér færi og hófu aðildarviðræður sem lauk í lok árs 1994 og svo með fullri ESB aðild í upphafi árs 1995. Þeir völdu tímann sjálfir og unnu á eigin forsendum. Finnar gengu svo í NATO 2023. Þetta var á þeim tíma sem Rússar höfðu gert innrás í Úkraínu og gekk ekki vel á vígvellinum í fyrstu. Finnar tóku stökkið á réttum tíma og voru með undirbúning uppá 10 eins og þegar þeir sóttu um ESB aðild. Tímasetning skiptir öllu máli í alþjóðasamskiptum. Að mínu mati hefði verið skynsamlegra fyrir Úkraínu að sækjast fyrst eftir ESB aðild áður en aðild að varnarbandalagi væri skoðuð eins og Finnar gerðu. Úkraína var komin með Association Agreement við ESB árið 2017 og hefði getað haldið áfram með Evrópusamrunann. Samningaviðræðurnar í Istanbúl Í fundargerðinni sem New York Times birti eftir samningafundi Rússlands og Úkraínu í Istanbúl í mars 2022, kemur fram að ESB aðild Úkraínu hafi komið til greina. Það eru Evrópuríki innan ESB sem eru ekki í NATO eins og Austurríki, Írland og Malta. Samningaviðræðum milli Úkraínu og Rússlands í Istanbúl árið 2022 lauk ekki með samkomulagi og því óvíst hver endanleg niðurstaða hefði orðið. Sumir vestrænir leiðtogar töldu að Úkraína yrði að vinna stríðið við Rússland á vígvellinum. Síðan hefur Úkraína tapað enn meira landi og með gríðarlegu mannfalli og eyðileggingu, sem leitt hefur til efnahagshruns. Það hefði vissulega verið erfitt að ljúka samningi í Istanbúl 2022 en það er enn erfiðara nú. Staða Úkraínu miklu verri nú en í mars 2022 Staðan í Úkarínu er nú skelfileg og miklu verri nú en hún var í mars 2022. Vladimir Putin forseti Rússlands hefur sett skilyrði fyrir að setjast að samningaborðinu. Meðal skilyrðanna er að Úkraína láti af hendi fjögur héruð (Donetsk, Luhansk, Kherson and Zaporizhzhia oblasts) og Krímskagann. Einnig að landið verði hlutlaust og gangi ekki í NATO. Donald Trump var spurður að því hvort þetta væru aðgengileg skilyrði í kappræðunum við keppinaut sinn um forsetaembættið og hann svaraði því neitandi. Þessar kröfur eru óásættanlegar að mati vesturlanda og að mati stjórnvalda í Úkraínu. Nú segir Volodymyr Zelensky að her Úkraínu geti ekki náð því landi til baka sem Rússar hafa tekið og að aðeins diplómatískur þrýstingur frá vesturlöndum geti þvingað Rússa burt. Það hefði verið betra að beita þessum diplómatíska þrýstingi að fullum krafti miklu fyrr og þegar staðan var betri á vígvellinum. Það er lítið traust milli Rússlands og vesturlanda þessa dagana. Við þessar aðstæður óttast ég að þeir samningar sem gerðir verða að lokum verði á forsendum Rússalands frekar en Úkraínu. Úkraína hefur varla úthald í áframhaldandi stríð út þetta ár. Svo má spyrja hvers vegna sumir leiðtogar vesturlanda héldu því fram að Úkraína gæti unnið Rússland á vígvellinum? Því verða þeir sjálfir að svara. Og hvers vegna var Úkraínu aldrei hleypt í NATO þrátt fyrir endurteknar bókanir á leiðtogafundum NATO um það síðast liðin 17 ár? Hver var hinn raunverulegi tilgangur með þessum bókunum? Höfundur er prófessor við Háskólann á Akureyri. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Innrás Rússa í Úkraínu Hilmar Þór Hilmarsson Mest lesið Halldór 09.08.2025 Halldór Lagaleg réttindi skipta máli Kári Garðarsson Skoðun Hver rödd skiptir máli! Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir Skoðun Pride and Progress: Advancing Equality Through Unity Clara Ganslandt Skoðun Baráttan um þjóðarsálina Alexandra Briem Skoðun Til ritstjóra DV Ívar Halldórsson Skoðun Sjö staðreyndir í útlendingamálum Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir Skoðun Sumarorlofið fór í baráttuna fyrir barni - er það sanngjarnt? Sigríður Auðunsdóttir Skoðun Við stöndum þeim næst en fáum ekki rödd Svava Bjarnadóttir Skoðun Svargrein: Ísland á víst að íhuga aðild að ESB Ágúst Ólafur Ágústsson Skoðun Skoðun Skoðun Baráttan um þjóðarsálina Alexandra Briem skrifar Skoðun Lagaleg réttindi skipta máli Kári Garðarsson skrifar Skoðun Pride and Progress: Advancing Equality Through Unity Clara Ganslandt skrifar Skoðun Hver rödd skiptir máli! Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Sýnum þeim frelsið Þorbjörg Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Endurhæfing skiptir öllu máli í Parkinson Helga G Halldórsdóttir skrifar Skoðun Hinsegin í vinnunni Halla Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Við stöndum þeim næst en fáum ekki rödd Svava Bjarnadóttir skrifar Skoðun Sumarorlofið fór í baráttuna fyrir barni - er það sanngjarnt? Sigríður Auðunsdóttir skrifar Skoðun Sjálfstæðisstefnan og frelsið Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Sjö staðreyndir í útlendingamálum Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Þegar fjölbreytileikinn verður ógn: Afneitun, andstaða og ótti við hið mannlega Haukur Logi Jóhannsson skrifar Skoðun Einmanaleiki: Skortir þig tengsl við þig eða aðra? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar Skoðun Svargrein: Ísland á víst að íhuga aðild að ESB Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Fjölbreytni í endurhæfingu skiptir máli Hólmfríður Einarsdóttir skrifar Skoðun Sumarfríinu aflýst Sigurður Helgi Pálmason skrifar Skoðun Úr skotgröfum í netkerfin: Netárásir á innviði Vesturlanda Ýmir Vigfússon skrifar Skoðun Fordómar gagnvart hinsegin fólki – Reynslusaga Geir Gunnar Markússon skrifar Skoðun „Er allt í lagi?“ Olga Björt Þórðardóttir skrifar Skoðun Göngum í Haag hópinn Þórhildur Sunna Ævarsdóttir skrifar Skoðun Kirkjuklukkur hringja Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Gerir háskólanám þig að grunnskólakennara? Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Stríð skapar ekki frið Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Íslenska stóðhryssan og Evrópa Hallgerður Ljósynja Hauksdóttir skrifar Skoðun Hvammsvirkjun – Skyldur ráðherra og réttur samfélagsins Eggert Valur Guðmundsson skrifar Skoðun Norska leiðin er fasismi Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Um mýkt, menntun og von Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Höfum alla burði til þess Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Tímabær rannsókn dómsmálaráðuneytisins Sigmundur Davíð Gunnlaugsson skrifar Skoðun Umsókn krefst ákvörðunar – ekki ákalls Erna Bjarnadóttir skrifar Sjá meira
Stríðið í Úkraínu hefur nú staðið yfir í hér um bil 3 ár sé miðað er við innrás Rússa inní Úkraínu 24. febrúar 2022, en í rúm 10 ár ef miðað er við yfirtöku Krímskagans 2014. Það er eðlilegt að margir spyrji spurninga um þetta stríð og Andri Þorvarðarson sendi mér nokkrar í grein á visir.is 1. janúar 2025 sem ég þakka honum fyrir. Í þessari grein leitast ég við að svara þó ekki endilega í sömu röð og hann spyr og ég nefni líka ýmis önnur atriði sem aðrir hafa rætt við mig um að undanförnu og skipta líka máli. Ég hef ekki áhuga á umræðum um „afnasistavæðingu“ Úkraínu frekar en fáránlegri umræðu um hvort Pútin sé eins og Hitler. Sumt af því sem Andri spyr um hef ég áður fjallað um í greinasafni mínu á visir.is. Hefði Úkraína átt að verða sambandsríki (e. federal state)? Úkraína varð sjálfstætt ríki 1991 þegar Sovétríkin féllu. Eins og Jack F. Matlock síðasti sendiherra Bandaríkjanna í Sovétríkjunum hefur bent á var Úkraína frá stofnun sem sjálfstætt ríki mjög skipt eftir tungumálum og menningarlega. Rússar (e. Ethnic Russians) og Rússneskumælandi fólk bjó frekar í austurhlutanum en Úkraínumenn í vesturhlutanum. Við þessar aðstæður má segja að heppilegra hefði verði að stofan sambandsríki (e. federal state) sem leyfði ákveðið sjálfræði vissra héraða í landinu. Þannig hefði verið auðveldara að tryggja frið og halda landinu saman. Efnahagsleg stöðnun og svo algert hrun Eftir sjálfstæði 1991 náði Úkraína sér aldrei á strik efnahagslega. Verg landsframleiðsla á mann var lægri árið 2021 en hún var þegar Úkraína varð sjálfstætt ríki 1991. Enginn hagvöxtur í 30 ár. Nú er hagkerfið hrunið. Árið 1991 voru íbúar Úkraínu 52 milljónir manna árið 2021 um 41 milljón. Staðan er enn verri nú, kannski í kringum 30 milljónir. Eftir sjálfstæði tapaði Úkraína mörgu að sínu yngsta og best menntaða fólki, hafði veikar stofnanir, spilling var útbreidd og margt ungt fólk sá ekki framtíð í landinu. Land í þessari stöðu hefði þurft á handleiðslu að halda um hvernig best væri að fikra sig áfram í átt til bætts stjórnarfars og efnahags. Eystrasaltsríkin fengu slíka aðstoð frá Norðurlöndunum og því kynntist ég vel þegar ég vann hjá Alþjóðabankanum þar frá 1999 til 2003. Úkraína er auðlindaríkt land en framtíðin er ekki björt. Sameinuðu þjóðirnar spá því að um næstu aldamót verði fólksfjöldi Úkraínu um 15 milljónir. Mistök vesturlanda og ólögleg innrás Rússlands Innrás Rússa inn í Úkraínu var ólögleg og hana ber að fordæma. Afleiðingarnar skelfilegar fyrir Úkraínu og mörg Evrópulönd eru í vanda stödd. En vesturlönd hafa líka gert sín mistök í samskiptum sínum við landið. Vil ég í því sambandi nefna tvö atriði: (1) Svokallað Búdapest Memorandum frá 1994 og (2) yfirlýsingu leiðtogafundar NATO í Búkarest í apríl 2008 þegar ályktað var að Úkraína yrði aðili að NATO. 1. Með svokölluðu Búdapest Memorandum sem Andri nefnir í grein sinni var Úkraínu gert að láta af hendi sín kjarnorkuvopn til Rússlands í skiptum fyrir að landamærin frá 1991 yrðu virt. Ég er sjálfur ekki hrifinn af kjarnorkuvopnum, en það má spyrja hversu skynsamlegt þetta var í ljósi þess að Úkraína á löng austurlandamæri við Rússland. Líklegt mátti teljast að Rússland myndi fyrr eða síðar banka á dyr Úkraínu. Öryggistryggingin sem Bandaríkin og Bretland gáfu skipti engu þegar til kom. Bill Clinton sem var forseti Bandaríkjanna þegar Budapest Memorandum var undirritað sagði nýlega: "I feel a personal stake because I got them [Ukraine] to agree to give up their nuclear weapons," 2. Á leiðtogafundi NATO í Búkarest í apríl 2008 var bókað í fundargerð að Úkraína myndi verða aðildarríki NATO. Fundargerðin sagði orðrétt „NATO welcomes Ukraine’s and Georgia’s Euro-Atlantic aspirations for membership in NATO. We agreed today that these countries will become members of NATO” sjá https://www.nato.int/cps/en/natolive/official_texts_8443.htm Helsti hvatamaður þessa var George W. Bush þá forseti Bandaríkjanna. Angela Merkel þá kanslari Þýskalands var andvíg þessu og lét þau orð falla að þetta jafngilti stríðsyfirlýsingu gegn Rússlandi, “declaration of war.” Með fullri virðingu fyrir Bush þekkti Merkel aðstæður í Evrópu betur. Forseti Frakklands Nicolas Sarkozy var sama sinnis og Merkel. Vitað er að stækkun NATO getur ekki átt sér stað án samþykkis allra aðildarríkjanna. Nú eru liðin hér um bil 17 ár frá þessi yfirlýsing var gefin út og Úkraína er enn ekki í NATO. Zelensky hefur ítrekað beðið um tímatöflu fyrir aðild en aldrei fengið hana. Hefði Úkraínu verið hleypt inn fljótalega eftir NATO fundinn í apríl 2008 er hæpið að Rússar hefðu gert innrás í Úkraínu. Það voru að mínum dómi alvarleg mistök að álykta á NATO fundinum 2008 um aðild Úkraínu ef ekki var raunhæfur möguleiki að veita aðild að bandalaginu. Allir vissu þó að Úkraína var ekki tilbúin fyrir aðild. Rússar töldu vesturlönd hafa svikið loforðið um að NATO myndi ekki færast lengra austur en sem næmi Austur Þýskalandi. James Baker þá utanríkisráðherra Bandaríkjanna er sagður hafa lofað Mikhail Gorbachevþá leiðtoga Sovétríkjanna árið 1990 að NATO myndi ekki stækka frekar “not an inch to the east.” Við þessar aðstæður hafa Rússar eflaust ekki talið sig bundna af svokölluðu Budapest Memorandum sem ég nefndi hér að ofan þar sem aðstæður gjörbreyttust við stækkun NATO til austurs. NATO hefur stækkað 7 sinnum síðan Sovétríkin féllu þ.e. 1999, 2004, 2009, 2017, 2020, 2023 og 2024, sjá https://www.visir.is/g/20242571666d/a-island-framtid-i-nato- Rússar líta á stækkun NATO upp að landamærum sínum, oft með tilheyrandi hernarðaruppbyggingu, sem ógn við sitt þjóðaröryggi. Ísland og Úkraína - óraunhæfur samanburður Andri ber í grein sinni stundum saman stöðu Íslands og Úkraínu sem að mínum dómi er algerlega óraunhæfur samanburður. Ísland er eyja útí miðju Norður-Atlantshafi sem er með tvíhliða varnarsamning við Bandaríkin frá 1951 og er eitt að stofnríkjum NATO frá 1949. Ísland hefur ekki landamæri við stórveldi eins og Úkraína, eða nokkuð annað ríki. Ísland hefur mér vitanlega aldrei átt í hörðum deilum við Rússland eða Sovétríkin þó landið hafi réttilega fordæmt ínnrás Rússlands inní Úkraínu. Ísland hefur líka átt góð samskipti við Kína. Þó Ísland sé sjálfstætt ríki eru takmörk fyrir því hvað við getum gert. Þegar Mike Pence varaforseti Bandaríkjanna heimsótti Ísland árið 2019 þakkaði hann Íslenskum stjórnvöldum fyrr að taka ekki þátt í Belti og braut (e. Belt and road initiative) Kínverja. Þetta var áður en stjórnvöld hérlendis höfðu tekið nokkra ákvörðun um málið. Staðreyndin er sú að land eins og Ísland verður að taka visst tillit til þess ríkis sem það hefur tvíhliða varnarsamning við og einnig þeirra ríkja sem það er í varnarbandalagi með. Við getum ekki gert hvað sem er. Ef Bandaríkin tortryggja Belti og braut þurfa Íslensk stjórnvöld að hafa visst samráð við Washington. Það er best fyrir smáríki eins og Ísland að tala fyrir friði í heiminum og eiga ekki í útistöðum við neitt stórveldi að óþörfu. Finnland og Úkraína og austurlandamæri við Rússland Það væri miklu nær að bera saman stöðu Úkraínu við Finnland. Finnland hefur lengi ýmist lifað í skugga Rússlands eða Sovétríkjanna en varð samt ríkt land. Líkt og Úkraína hefur Finnland löng austurlandamæri við Rússland og þess vegan hefur Finnland alltaf farið varlega í samskiptum sínum við Rússland. Finnar gengu í ESB árið 1995. Tímasetningin var engin tilviljun. Þegar Sovétríkin féllu 1991 og Rússland var veikt, sáu Finnar sér færi og hófu aðildarviðræður sem lauk í lok árs 1994 og svo með fullri ESB aðild í upphafi árs 1995. Þeir völdu tímann sjálfir og unnu á eigin forsendum. Finnar gengu svo í NATO 2023. Þetta var á þeim tíma sem Rússar höfðu gert innrás í Úkraínu og gekk ekki vel á vígvellinum í fyrstu. Finnar tóku stökkið á réttum tíma og voru með undirbúning uppá 10 eins og þegar þeir sóttu um ESB aðild. Tímasetning skiptir öllu máli í alþjóðasamskiptum. Að mínu mati hefði verið skynsamlegra fyrir Úkraínu að sækjast fyrst eftir ESB aðild áður en aðild að varnarbandalagi væri skoðuð eins og Finnar gerðu. Úkraína var komin með Association Agreement við ESB árið 2017 og hefði getað haldið áfram með Evrópusamrunann. Samningaviðræðurnar í Istanbúl Í fundargerðinni sem New York Times birti eftir samningafundi Rússlands og Úkraínu í Istanbúl í mars 2022, kemur fram að ESB aðild Úkraínu hafi komið til greina. Það eru Evrópuríki innan ESB sem eru ekki í NATO eins og Austurríki, Írland og Malta. Samningaviðræðum milli Úkraínu og Rússlands í Istanbúl árið 2022 lauk ekki með samkomulagi og því óvíst hver endanleg niðurstaða hefði orðið. Sumir vestrænir leiðtogar töldu að Úkraína yrði að vinna stríðið við Rússland á vígvellinum. Síðan hefur Úkraína tapað enn meira landi og með gríðarlegu mannfalli og eyðileggingu, sem leitt hefur til efnahagshruns. Það hefði vissulega verið erfitt að ljúka samningi í Istanbúl 2022 en það er enn erfiðara nú. Staða Úkraínu miklu verri nú en í mars 2022 Staðan í Úkarínu er nú skelfileg og miklu verri nú en hún var í mars 2022. Vladimir Putin forseti Rússlands hefur sett skilyrði fyrir að setjast að samningaborðinu. Meðal skilyrðanna er að Úkraína láti af hendi fjögur héruð (Donetsk, Luhansk, Kherson and Zaporizhzhia oblasts) og Krímskagann. Einnig að landið verði hlutlaust og gangi ekki í NATO. Donald Trump var spurður að því hvort þetta væru aðgengileg skilyrði í kappræðunum við keppinaut sinn um forsetaembættið og hann svaraði því neitandi. Þessar kröfur eru óásættanlegar að mati vesturlanda og að mati stjórnvalda í Úkraínu. Nú segir Volodymyr Zelensky að her Úkraínu geti ekki náð því landi til baka sem Rússar hafa tekið og að aðeins diplómatískur þrýstingur frá vesturlöndum geti þvingað Rússa burt. Það hefði verið betra að beita þessum diplómatíska þrýstingi að fullum krafti miklu fyrr og þegar staðan var betri á vígvellinum. Það er lítið traust milli Rússlands og vesturlanda þessa dagana. Við þessar aðstæður óttast ég að þeir samningar sem gerðir verða að lokum verði á forsendum Rússalands frekar en Úkraínu. Úkraína hefur varla úthald í áframhaldandi stríð út þetta ár. Svo má spyrja hvers vegna sumir leiðtogar vesturlanda héldu því fram að Úkraína gæti unnið Rússland á vígvellinum? Því verða þeir sjálfir að svara. Og hvers vegna var Úkraínu aldrei hleypt í NATO þrátt fyrir endurteknar bókanir á leiðtogafundum NATO um það síðast liðin 17 ár? Hver var hinn raunverulegi tilgangur með þessum bókunum? Höfundur er prófessor við Háskólann á Akureyri.
Skoðun Sumarorlofið fór í baráttuna fyrir barni - er það sanngjarnt? Sigríður Auðunsdóttir skrifar
Skoðun Þegar fjölbreytileikinn verður ógn: Afneitun, andstaða og ótti við hið mannlega Haukur Logi Jóhannsson skrifar