Sama tóbakið Skúli S. Ólafsson skrifar 14. janúar 2025 13:00 Mér verður oft hugsað til þeirra ára þegar tóbakið var hér allt um kring, reykjarmökkur mætti manni á ólíklegustu stöðum og þótti eðlilegt. Það var talinn dónaskapur og biðja um að rúður væru dregnar niður þótt kófið væri kæfandi inni í bílum. Allt hafði þetta afleiðingar. Banvænir sjúkdómar plöguðu fólk sem ýmist reykti eða eyddi löngum stundum í reykmettuðu umhverfi. Nú horfir vissulega til betri vegar og miklu færri eru ánetjaðir þessum afurðum. Í þessu tilviki hafði fræðslan áhrif þótt framleiðendur hafi veitt kraftmikið viðnám og haldið vörum sínum að neytendum með beinum og óbeinum auglýsingum. Hvað varð um tóbakið? Ég gerði það fyrir forvitnissakir að kanna hvað hefði eiginlega orðið um þessa tóbaksrisa sem á blómaskeiði sínu, menguðu öll mannamót. Þetta var jú gríðarlegur iðnaður og hagsmunirnir óskaplegir. Viti menn, þeir hafa fundið aðra tekjulind og ekki síður ábatasama: ,,Gerðu tóbaksframleiðendur okkur háð ruslfæði?” spyr greinarhöfundur á því virta viðskiptablaði Forbes. Já, þangað hafa þeir beint kröftum sínum. Þeir hafa keypt matvælafyrirtækin stóru. Vísindamenn sem starfa á þeirra vegum umbreyta hráefninu, spilla því með aukaefnum og hafa gert okkur ánetjuð öllu þessu sulli sem þeir setja í matinn okkar. Með klókustu markaðsmenn gera þeir óspillta gróskuna óspennandi, hið óunna og óspillta fær lítinn gaum. Samkvæmt greininni falla vestanhafs tæp 70% allra matvæla í flokk unninna matvara. Og tollurinn er hár í skertum lífsgæðum og mannslífum að því ógleymdu hversu illa sú vinnsla fer með sjálfa náttúruna. Svo er það annað sem einkennir þessa neysluvöru. Stór hluti þeirra matvæla sem hefur verið breytt með þessum hætti er hannaður með það í huga að fólk snæði í einrúmi, meðan það sýslar við eitthvað annað, til dæmis ekur í bíl eða situr við skjáinn. Það er svo önnur hlið á þeim skaða sem hinar unnu matvörur valda. Máltíð Matarvenjur skipta máli. Þær þjóðir sem njóta lengstrar meðalævi eiga það sameiginlegt að fólk gefur sér góðan tíma við að borða. Máltíðin er þá samfélag þar sem einstaklingar á öllum aldri setjast að snæðingi og deila sögum og reynslu hver með öðrum. Ýmis trúarbrögð gera þeirri iðju hátt undir höfði. Þegar höfundar Biblíunnar reyna til að mynda að koma orðum að „himnaríki“ nota þeir gjarnan líkingu að málsverði. Þar setjast kynslóðirnar saman og yfir öllu er hið ákjósanlega jafnvægi og sátt. Þar er hvorki hungur né einsemd. Hjá fyrstu söfnuðum kristinna manna var máltíðin kennd við kærleika (gr. agape) og hún var ómissandi þáttur í helgihaldinu. Fólk kom með mat að heiman og deildi með öðrum. Það bauð fátækum með og að sumra mati liggur þar skýringin á ótrúlegum vexti kristninnar á fyrstu öldum. Þessi helga stund var staðfesting á því að þau væru öll í sama liðinu ef svo má að orði komast. Altarisgangan, sem fer fram í messunni, á rætur að rekja til þessa borðsamfélags. Sama tóbakið Þegar kemur að grósku og náttúrulegum afurðum er ekki úr vegi að víkja að sjálfum aldingarðinum, þeim sem kallaður var Eden og sagt er frá á fyrstu blaðsíðum Biblíunnar. Sú helgisögn lýsir hinu ákjósanlega ástandi með vísan í garð, fullan af litum og lífi. Líf mannsins kann að vera á köflum þrautarganga en sennilega eigum við einhverja hugmynd um það hvernig lífið ætti að vera. Já það er þessi litríki garður. Svo túlkar Biblían það sem er brotið í tilverunni sem brottrekstur úr þessum fagra aldingarði. Maðurinn átti ekki þangað afturkvæmt þótt vitundin um hann blundaði í hugskotinu. Þar mætir okkur önnur vídd kristinnar trúar, nefnilega að því fer fjarri að allt stefni fram til hins betra. Nei, margt er það í veröldinni sem brýtur niður og skaðar. Sú afstaða birtist okkur með ýmsum hætti. Í þessu sambandi má hugleiða það hvernig hreinar afurðir komnar beint úr moldinni verða alltaf minni og minni hluti af þeim matvælum sem við neytum. Þar skortir næringuna, hvort heldur er til líkama eða samfélags. Já, hvað varð um tóbakið? Það er víst allt í kringum okkur. „Já, þetta er allt sama tóbakið“ eins og við segjum stundum! Við ættum að gefa þessu gaum. Reynsla kynslóðanna talar til okkar og sagan sýnir að við getum komið á breytingum ef viljinn er fyrir hendi. Höfundur er prestur í Neskirkju Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Áfengi og tóbak Matur Skúli S. Ólafsson Mest lesið „Ef hún hefði haft val, hefði konan mín þá kosið að láta heilabilunina hafa sinn gang?” Ingrid Kuhlman Skoðun Er sanngjarnt að hækka virðisaukaskatt á mat og gistingu til að láta erlenda ferðamenn borga meira? Þórir Garðarsson Skoðun Vér erum úr sömu sveit Steinþór Logi Arnarsson Skoðun Heiðmörk: Gaddavír og girðingar Auður Kjartansdóttir Skoðun Réttlát leiðrétting veiðigjalda Elín Íris Fanndal Skoðun Að vera eða ekki vera – hvað er raunverulegur árangur? Ásta Kristín Sigurjónsdóttir,Inga Hlín Pálsdóttir Skoðun Stéttarkerfi Halldóra Lillý Jóhannsdóttir Skoðun Sósíalistaflokkurinn kaus breytingar Karl Héðinn Kristjánsson Skoðun Hamas og átökin við Ísrael – hvað er ekki sagt upphátt? Einar G Harðarson Skoðun Halldór 24.05.2025 Halldór Skoðun Skoðun Sósíalistaflokkurinn kaus breytingar Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Vér erum úr sömu sveit Steinþór Logi Arnarsson skrifar Skoðun „Ef hún hefði haft val, hefði konan mín þá kosið að láta heilabilunina hafa sinn gang?” Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Réttlát leiðrétting veiðigjalda Elín Íris Fanndal skrifar Skoðun Að vera eða ekki vera – hvað er raunverulegur árangur? Ásta Kristín Sigurjónsdóttir,Inga Hlín Pálsdóttir skrifar Skoðun Er sanngjarnt að hækka virðisaukaskatt á mat og gistingu til að láta erlenda ferðamenn borga meira? Þórir Garðarsson skrifar Skoðun Heiðmörk: Gaddavír og girðingar Auður Kjartansdóttir skrifar Skoðun Tuttugu ár af röddum sem áður voru þaggaðar, og framtíðin er okkar Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun #blessmeta - önnur grein Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvers virði er lambakjöt? Hafliði Halldórsson skrifar Skoðun Lífið er eins og konfektkassi, þú veist aldrei hvernig mola þú færð Elín Íris Fanndal skrifar Skoðun Þjóðareign, trú og skattar Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Hamas og átökin við Ísrael – hvað er ekki sagt upphátt? Einar G Harðarson skrifar Skoðun Gjaldfrjálsar máltíðir fyrir leikskólabörn Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Næstu sólarhringar á Gaza skipta sköpum Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir skrifar Skoðun Huglæg réttlætiskennd og skattar á verðmætasköpun Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Loksins fær þyrlan heimili fyrir norðan Njáll Trausti Friðbertsson skrifar Skoðun Opið bréf til stjórnvalda Elín Ýr Arnar Hafdísardóttir skrifar Skoðun Við skuldum þeim að hlusta Ólafur Adolfsson skrifar Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson skrifar Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar Skoðun Alvarleg staða í umhverfi fréttamiðla Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Stéttarkerfi Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Stöðvum Hamas. Einungis þannig getum við stöðvað hryllinginn á Gaza BIrgir Finnsson skrifar Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Æfingin skapar meistarann! Sigurjón Már Fox Gunnarsson skrifar Skoðun 140 sinnum líklegra að verða fyrir eldingu Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar Sjá meira
Mér verður oft hugsað til þeirra ára þegar tóbakið var hér allt um kring, reykjarmökkur mætti manni á ólíklegustu stöðum og þótti eðlilegt. Það var talinn dónaskapur og biðja um að rúður væru dregnar niður þótt kófið væri kæfandi inni í bílum. Allt hafði þetta afleiðingar. Banvænir sjúkdómar plöguðu fólk sem ýmist reykti eða eyddi löngum stundum í reykmettuðu umhverfi. Nú horfir vissulega til betri vegar og miklu færri eru ánetjaðir þessum afurðum. Í þessu tilviki hafði fræðslan áhrif þótt framleiðendur hafi veitt kraftmikið viðnám og haldið vörum sínum að neytendum með beinum og óbeinum auglýsingum. Hvað varð um tóbakið? Ég gerði það fyrir forvitnissakir að kanna hvað hefði eiginlega orðið um þessa tóbaksrisa sem á blómaskeiði sínu, menguðu öll mannamót. Þetta var jú gríðarlegur iðnaður og hagsmunirnir óskaplegir. Viti menn, þeir hafa fundið aðra tekjulind og ekki síður ábatasama: ,,Gerðu tóbaksframleiðendur okkur háð ruslfæði?” spyr greinarhöfundur á því virta viðskiptablaði Forbes. Já, þangað hafa þeir beint kröftum sínum. Þeir hafa keypt matvælafyrirtækin stóru. Vísindamenn sem starfa á þeirra vegum umbreyta hráefninu, spilla því með aukaefnum og hafa gert okkur ánetjuð öllu þessu sulli sem þeir setja í matinn okkar. Með klókustu markaðsmenn gera þeir óspillta gróskuna óspennandi, hið óunna og óspillta fær lítinn gaum. Samkvæmt greininni falla vestanhafs tæp 70% allra matvæla í flokk unninna matvara. Og tollurinn er hár í skertum lífsgæðum og mannslífum að því ógleymdu hversu illa sú vinnsla fer með sjálfa náttúruna. Svo er það annað sem einkennir þessa neysluvöru. Stór hluti þeirra matvæla sem hefur verið breytt með þessum hætti er hannaður með það í huga að fólk snæði í einrúmi, meðan það sýslar við eitthvað annað, til dæmis ekur í bíl eða situr við skjáinn. Það er svo önnur hlið á þeim skaða sem hinar unnu matvörur valda. Máltíð Matarvenjur skipta máli. Þær þjóðir sem njóta lengstrar meðalævi eiga það sameiginlegt að fólk gefur sér góðan tíma við að borða. Máltíðin er þá samfélag þar sem einstaklingar á öllum aldri setjast að snæðingi og deila sögum og reynslu hver með öðrum. Ýmis trúarbrögð gera þeirri iðju hátt undir höfði. Þegar höfundar Biblíunnar reyna til að mynda að koma orðum að „himnaríki“ nota þeir gjarnan líkingu að málsverði. Þar setjast kynslóðirnar saman og yfir öllu er hið ákjósanlega jafnvægi og sátt. Þar er hvorki hungur né einsemd. Hjá fyrstu söfnuðum kristinna manna var máltíðin kennd við kærleika (gr. agape) og hún var ómissandi þáttur í helgihaldinu. Fólk kom með mat að heiman og deildi með öðrum. Það bauð fátækum með og að sumra mati liggur þar skýringin á ótrúlegum vexti kristninnar á fyrstu öldum. Þessi helga stund var staðfesting á því að þau væru öll í sama liðinu ef svo má að orði komast. Altarisgangan, sem fer fram í messunni, á rætur að rekja til þessa borðsamfélags. Sama tóbakið Þegar kemur að grósku og náttúrulegum afurðum er ekki úr vegi að víkja að sjálfum aldingarðinum, þeim sem kallaður var Eden og sagt er frá á fyrstu blaðsíðum Biblíunnar. Sú helgisögn lýsir hinu ákjósanlega ástandi með vísan í garð, fullan af litum og lífi. Líf mannsins kann að vera á köflum þrautarganga en sennilega eigum við einhverja hugmynd um það hvernig lífið ætti að vera. Já það er þessi litríki garður. Svo túlkar Biblían það sem er brotið í tilverunni sem brottrekstur úr þessum fagra aldingarði. Maðurinn átti ekki þangað afturkvæmt þótt vitundin um hann blundaði í hugskotinu. Þar mætir okkur önnur vídd kristinnar trúar, nefnilega að því fer fjarri að allt stefni fram til hins betra. Nei, margt er það í veröldinni sem brýtur niður og skaðar. Sú afstaða birtist okkur með ýmsum hætti. Í þessu sambandi má hugleiða það hvernig hreinar afurðir komnar beint úr moldinni verða alltaf minni og minni hluti af þeim matvælum sem við neytum. Þar skortir næringuna, hvort heldur er til líkama eða samfélags. Já, hvað varð um tóbakið? Það er víst allt í kringum okkur. „Já, þetta er allt sama tóbakið“ eins og við segjum stundum! Við ættum að gefa þessu gaum. Reynsla kynslóðanna talar til okkar og sagan sýnir að við getum komið á breytingum ef viljinn er fyrir hendi. Höfundur er prestur í Neskirkju
„Ef hún hefði haft val, hefði konan mín þá kosið að láta heilabilunina hafa sinn gang?” Ingrid Kuhlman Skoðun
Er sanngjarnt að hækka virðisaukaskatt á mat og gistingu til að láta erlenda ferðamenn borga meira? Þórir Garðarsson Skoðun
Að vera eða ekki vera – hvað er raunverulegur árangur? Ásta Kristín Sigurjónsdóttir,Inga Hlín Pálsdóttir Skoðun
Skoðun „Ef hún hefði haft val, hefði konan mín þá kosið að láta heilabilunina hafa sinn gang?” Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Að vera eða ekki vera – hvað er raunverulegur árangur? Ásta Kristín Sigurjónsdóttir,Inga Hlín Pálsdóttir skrifar
Skoðun Er sanngjarnt að hækka virðisaukaskatt á mat og gistingu til að láta erlenda ferðamenn borga meira? Þórir Garðarsson skrifar
Skoðun Tuttugu ár af röddum sem áður voru þaggaðar, og framtíðin er okkar Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar
Skoðun Lífið er eins og konfektkassi, þú veist aldrei hvernig mola þú færð Elín Íris Fanndal skrifar
Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir skrifar
Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson skrifar
Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar
Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar
Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar
Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar
„Ef hún hefði haft val, hefði konan mín þá kosið að láta heilabilunina hafa sinn gang?” Ingrid Kuhlman Skoðun
Er sanngjarnt að hækka virðisaukaskatt á mat og gistingu til að láta erlenda ferðamenn borga meira? Þórir Garðarsson Skoðun
Að vera eða ekki vera – hvað er raunverulegur árangur? Ásta Kristín Sigurjónsdóttir,Inga Hlín Pálsdóttir Skoðun