Því miður hefur lítið breyst Áslaug Hulda Jónsdóttir skrifar 8. apríl 2025 07:48 Árangur íslenskra nemenda í PISA er verri en nokkru sinni áður og er undir meðaltali OECD og Norðurlanda í öllum þáttum. Helmingur drengja útskrifast úr grunnskóla án þess að hafa náð grunnfærni í læsi. Námsgögn eru úrelt og standast ekki kröfur samtímans. Í alþjóðlegum samanburði erum við með ágætlega fjármagnað grunnskólakerfi en árangurinn er ekki í neinu samræmi við þá fjármuni sem fara inn í kerfið. Þetta er þróun sem við höfum séð frá aldamótum - og hvernig höfum við brugðist við? Við hættum að mæla árangur með því að leggja samræmd próf af. Við tölum niður alþjóðlegan samanburð hvort sem það eru niðurstöður PISA eða hvað varðar fjármögnun kerfisins. Hvað höfum við gert? Nú er áratugur síðan undirrituð starfaði sem framkvæmdastjóri Hjallastefnunnar og var samhliða formaður Samtaka sjálfstætt starfandi skóla. Því miður hefur lítið breyst. Þá, rétt eins og nú, snerist baráttan um tilverurétt sjálfstætt starfandi skóla óháð eftirspurn eða árangri. Sjálfstætt starfandi skólar hafa staðið sig vel. Þegar við mældum árangur á Íslandi með samræmdum prófum voru oftast þrír sjálfstætt starfandi grunnskólar í topp fimm yfir þá skóla sem skoruðu hæst, bæði í íslensku og stærðfræði. Árangurinn sáum við einnig úttektum, þjónustukönnunum, Skólapúlsi og eftirspurn eftir skólavist. Þrátt fyrir ánægju nemenda, foreldra og forráðamanna, kennara og starfsfólks er staða þessara sjálfstætt starfandi grunnskóla slæm. Barnaskóli Hjallastefnunnar í Reykjavík er í húsnæðisvandræðum þrátt fyrir fögur fyrirheit borgarinnar um aðstoð síðan skólinn var stofnaður árið 2008. Rekstur Landakotsskóla er í uppnámi vegna uppbyggingar alþjóðlegrar deildar sem ekki er valkostur í öðrum grunnskólum og mikil eftirspurn er eftir nú þegar alþjóðlegum sérfræðingum sem hér starfa hefur fjölgað svo um munar. Borgin afþakkar líka þjónustu Ásgarðsskóla sem býður upp á fjarnám í elstu bekkjum grunnskóla fyrir nemendur sem eru langveikir, haldnir skólaforðun eða hafa átt erfitt félagslega - og mikil þörf er á. Það er nefnilega oft þannig hjá hinu opinbera að það er ekki sama hvaðan gott kemur. Það er engin tilviljun að 97% íslenskra grunnskóla eru reknir af hinu opinbera en aðeins 3% af einkaaðilum. Sjálfstætt starfandi grunnskólar eiga sér langa sögu á Íslandi. Landakotsskóli var stofnaður árið 1896 og Ísaksskóli árið 1926 og verður því 100 ára á næsta ári. Hjallastefnan er á fertugsaldri og hefur rekið grunnskóla síðan árið 1999. Þessir skólar og aðrir spennandi valkostir eins og NÚ í Hafnarfirði eða Ásgarður - skóli í skýinu hafa orðið að veruleika vegna elju frumkvöðla sem fylgja eftir hugsjón sinni til að bæta menntakerfið og hafa jákvæð áhrif á samfélagið. Þessir skólar eru ekki til vegna hvatningar og stuðnings frá yfirvöldum. Engin framtíð án fólks Meiri fjölbreytni og ólíkari valkosti vantar í íslenskt skólakerfi, ekki aðeins til að auka gæði og efla menntakerfið, sem hefur svo áhrif á verðmætasköpun og lífsgæði okkar, heldur fyrir nemendur og fjölskyldur þeirra. Líka fyrir alla þá sem starfa eða vilja starfa í grunnskóla. Við þurfum fleira öflugt fólk inn í skólakerfið - og við verðum að halda í þann mikla mannauð sem við eigum þar í dag. Staðreyndin er sú að fjórðungur kennara sér ekki fyrir sér framtíð í kennslu. En hvaða kerfisbreytingar eða hvatar eru í kerfinu til að snúa þessari þróun við? Hvernig náum við inn meiri fjölbreytni og ólíkari valkostum? Hvernig gerum við starf kennarans eftirsóknarverðara. Erum við samkeppnishæf í alþjóðlegu samhengi með nýsköpun í kennsluháttum og námsgögnum. Erum við að nýta gervigreind og innleiða nýja tækni af fullum krafti? Grunnskólar á Íslandi eru reknir með fjármagni úr sameiginlegum sjóðum, óháð rekstrarformi. Eini munurinn er sá að sjálfstætt starfandi skólar fá 75% af landsmeðaltali með hverjum nemanda. Hvernig væri að hið opinbera hætti að gera upp á milli rekstrarforma - og léti fé fylgja barni óháð því hver borgar laun kennarans? Þá fyrst verða skólarnir raunverulegt val fyrir alla, óháð efnahag. Samkeppni hefur áhrif á gæði Eins er það þannig að ef skólar fá nemendur alltaf í áskrift, óháð því hvernig þeir standa sig eða hvaða árangri þeir ná því nemendur og fjölskyldur þeirra hafa ekkert val, er hætta á að metnaður og gæði minnki. Hlutverk hins opinbera er ekki að velja fyrir okkur og gera upp á milli rekstrarforma heldur að tryggja að við, skattgreiðendurnir, höfum valið. Treystum fjölskyldum til að velja þann skóla sem þau trúa að sé bestur fyrir barnið sitt. Treystum skólafólki til að velja hvort það starfi hjá einkaaðilum eða hinu opinbera. Treystum þeim líka til að skapa sín eigin tækifæri með nýjungum í íslensku menntakerfi. Lífsgæði byggjast á verðmætasköpun í samfélaginu og þar er menntun í lykilhlutverki. En gleymum aldrei að fyrst og síðast snýst þetta um börn og ungmenni. Þau eru jafn ólík og þau eru mörg - og eiga að fá að vera ólík. Þess vegna þurfum við fjölbreyttari skóla og ólíka valkosti. Framtíð okkar byggir á menntun og tækifærum komandi kynslóða. Höfundur var framkvæmdastjóri Hjallastefnunnar og fyrrum formaður Samtaka sjálfstætt starfandi skóla Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Áslaug Hulda Jónsdóttir PISA-könnun Skóla- og menntamál Grunnskólar Mest lesið Púslið sem passar ekki Ingibjörg Isaksen Skoðun Kemur þín háskólagráða úr kornflakes pakka? Davíð Már Sigurðsson Skoðun Ríkisstofnun forherðist við gagnrýni Björn Ólafsson Skoðun Nei, það verður ekki að vera Ísrael, það er Ísrael Einar Ólafsson Skoðun Íslenski fáninn fyrir samstöðu ekki mismunun Ása Berglind Hjálmarsdóttir Skoðun Þér er boðið með, kæri félagi Trausti Breiðfjörð Magnússon Skoðun Eru smáþjóðir stikkfríar? Snæbjörn Guðmundsson Skoðun Á að leyfa eða halda áfram að banna? Sigurður G. Guðjónsson Skoðun Ákall Valdimar Júlíusson Skoðun Hinn óseðjandi Eiríkur Ólafsson Skoðun Skoðun Skoðun Kvótaverð, veiðigjald, fjárfesting og arðsemi í sjávarútvegi Ásgeir Daníelsson skrifar Skoðun Getur Seljaskóli núna orðið símalaus skóli, Jóhanna? Kristín Jónsdóttir skrifar Skoðun Gagnsæi og traust á raforkumarkaði Einar S Einarsson skrifar Skoðun Ef þetta er rétt – hvað er þá rangt? Anna Berg Samúelsdóttir skrifar Skoðun Hvað er þetta MG? Júlíana Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sjúkraþyrlu sem allra fyrst, kerfi sem veitir lífsbjörg Gunnar Svanur Einarsson skrifar Skoðun Ríkisstofnun forherðist við gagnrýni Björn Ólafsson skrifar Skoðun Bylting, bóla, bölvun - bull? Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Eru smáþjóðir stikkfríar? Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Ákall Valdimar Júlíusson skrifar Skoðun Á að leyfa eða halda áfram að banna? Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Íslenski fáninn fyrir samstöðu ekki mismunun Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Jafnlaunabarnið og baðvatnið Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Þér er boðið með, kæri félagi Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Púslið sem passar ekki Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Nei, það verður ekki að vera Ísrael, það er Ísrael Einar Ólafsson skrifar Skoðun Kemur þín háskólagráða úr kornflakes pakka? Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Hinn óseðjandi Eiríkur Ólafsson skrifar Skoðun Þéttari byggð: Hver nýtur ábatans — og hver borgar brúsann? Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Það ætti ekki vera í boði að útskifa fólk úr viðtalstímum hjá geðlæknum Atli Már Haraldsson Zebitz skrifar Skoðun Ef þið þurfið að segja upphátt að þið séuð ekki rasistar... Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Hugleiðingar og skoðanaskipti um rasisma og útlendingahatur Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun 56.000 krónur í vasa Kópavogsbúa Ásdís Kristjánsdóttir skrifar Skoðun NordAN: Vegið að norrænni forvarnarstefnu Siv Friðleifsdóttir skrifar Skoðun Af hverju byggjum við innan gróinna hverfa? Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Gigt, vinnumarkaðurinn, fjölgun hlutastarfa og viðeigandi aðlögun Hrönn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Er stríðsglæpamaður í rútunni? Ragnhildur Hólmgeirsdóttir, Hrönn Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Til hamingju með sjómannadaginn Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Er ekki tími til kominn að tengja? Kristín María Birgisdóttir skrifar Sjá meira
Árangur íslenskra nemenda í PISA er verri en nokkru sinni áður og er undir meðaltali OECD og Norðurlanda í öllum þáttum. Helmingur drengja útskrifast úr grunnskóla án þess að hafa náð grunnfærni í læsi. Námsgögn eru úrelt og standast ekki kröfur samtímans. Í alþjóðlegum samanburði erum við með ágætlega fjármagnað grunnskólakerfi en árangurinn er ekki í neinu samræmi við þá fjármuni sem fara inn í kerfið. Þetta er þróun sem við höfum séð frá aldamótum - og hvernig höfum við brugðist við? Við hættum að mæla árangur með því að leggja samræmd próf af. Við tölum niður alþjóðlegan samanburð hvort sem það eru niðurstöður PISA eða hvað varðar fjármögnun kerfisins. Hvað höfum við gert? Nú er áratugur síðan undirrituð starfaði sem framkvæmdastjóri Hjallastefnunnar og var samhliða formaður Samtaka sjálfstætt starfandi skóla. Því miður hefur lítið breyst. Þá, rétt eins og nú, snerist baráttan um tilverurétt sjálfstætt starfandi skóla óháð eftirspurn eða árangri. Sjálfstætt starfandi skólar hafa staðið sig vel. Þegar við mældum árangur á Íslandi með samræmdum prófum voru oftast þrír sjálfstætt starfandi grunnskólar í topp fimm yfir þá skóla sem skoruðu hæst, bæði í íslensku og stærðfræði. Árangurinn sáum við einnig úttektum, þjónustukönnunum, Skólapúlsi og eftirspurn eftir skólavist. Þrátt fyrir ánægju nemenda, foreldra og forráðamanna, kennara og starfsfólks er staða þessara sjálfstætt starfandi grunnskóla slæm. Barnaskóli Hjallastefnunnar í Reykjavík er í húsnæðisvandræðum þrátt fyrir fögur fyrirheit borgarinnar um aðstoð síðan skólinn var stofnaður árið 2008. Rekstur Landakotsskóla er í uppnámi vegna uppbyggingar alþjóðlegrar deildar sem ekki er valkostur í öðrum grunnskólum og mikil eftirspurn er eftir nú þegar alþjóðlegum sérfræðingum sem hér starfa hefur fjölgað svo um munar. Borgin afþakkar líka þjónustu Ásgarðsskóla sem býður upp á fjarnám í elstu bekkjum grunnskóla fyrir nemendur sem eru langveikir, haldnir skólaforðun eða hafa átt erfitt félagslega - og mikil þörf er á. Það er nefnilega oft þannig hjá hinu opinbera að það er ekki sama hvaðan gott kemur. Það er engin tilviljun að 97% íslenskra grunnskóla eru reknir af hinu opinbera en aðeins 3% af einkaaðilum. Sjálfstætt starfandi grunnskólar eiga sér langa sögu á Íslandi. Landakotsskóli var stofnaður árið 1896 og Ísaksskóli árið 1926 og verður því 100 ára á næsta ári. Hjallastefnan er á fertugsaldri og hefur rekið grunnskóla síðan árið 1999. Þessir skólar og aðrir spennandi valkostir eins og NÚ í Hafnarfirði eða Ásgarður - skóli í skýinu hafa orðið að veruleika vegna elju frumkvöðla sem fylgja eftir hugsjón sinni til að bæta menntakerfið og hafa jákvæð áhrif á samfélagið. Þessir skólar eru ekki til vegna hvatningar og stuðnings frá yfirvöldum. Engin framtíð án fólks Meiri fjölbreytni og ólíkari valkosti vantar í íslenskt skólakerfi, ekki aðeins til að auka gæði og efla menntakerfið, sem hefur svo áhrif á verðmætasköpun og lífsgæði okkar, heldur fyrir nemendur og fjölskyldur þeirra. Líka fyrir alla þá sem starfa eða vilja starfa í grunnskóla. Við þurfum fleira öflugt fólk inn í skólakerfið - og við verðum að halda í þann mikla mannauð sem við eigum þar í dag. Staðreyndin er sú að fjórðungur kennara sér ekki fyrir sér framtíð í kennslu. En hvaða kerfisbreytingar eða hvatar eru í kerfinu til að snúa þessari þróun við? Hvernig náum við inn meiri fjölbreytni og ólíkari valkostum? Hvernig gerum við starf kennarans eftirsóknarverðara. Erum við samkeppnishæf í alþjóðlegu samhengi með nýsköpun í kennsluháttum og námsgögnum. Erum við að nýta gervigreind og innleiða nýja tækni af fullum krafti? Grunnskólar á Íslandi eru reknir með fjármagni úr sameiginlegum sjóðum, óháð rekstrarformi. Eini munurinn er sá að sjálfstætt starfandi skólar fá 75% af landsmeðaltali með hverjum nemanda. Hvernig væri að hið opinbera hætti að gera upp á milli rekstrarforma - og léti fé fylgja barni óháð því hver borgar laun kennarans? Þá fyrst verða skólarnir raunverulegt val fyrir alla, óháð efnahag. Samkeppni hefur áhrif á gæði Eins er það þannig að ef skólar fá nemendur alltaf í áskrift, óháð því hvernig þeir standa sig eða hvaða árangri þeir ná því nemendur og fjölskyldur þeirra hafa ekkert val, er hætta á að metnaður og gæði minnki. Hlutverk hins opinbera er ekki að velja fyrir okkur og gera upp á milli rekstrarforma heldur að tryggja að við, skattgreiðendurnir, höfum valið. Treystum fjölskyldum til að velja þann skóla sem þau trúa að sé bestur fyrir barnið sitt. Treystum skólafólki til að velja hvort það starfi hjá einkaaðilum eða hinu opinbera. Treystum þeim líka til að skapa sín eigin tækifæri með nýjungum í íslensku menntakerfi. Lífsgæði byggjast á verðmætasköpun í samfélaginu og þar er menntun í lykilhlutverki. En gleymum aldrei að fyrst og síðast snýst þetta um börn og ungmenni. Þau eru jafn ólík og þau eru mörg - og eiga að fá að vera ólík. Þess vegna þurfum við fjölbreyttari skóla og ólíka valkosti. Framtíð okkar byggir á menntun og tækifærum komandi kynslóða. Höfundur var framkvæmdastjóri Hjallastefnunnar og fyrrum formaður Samtaka sjálfstætt starfandi skóla
Skoðun Það ætti ekki vera í boði að útskifa fólk úr viðtalstímum hjá geðlæknum Atli Már Haraldsson Zebitz skrifar
Skoðun Gigt, vinnumarkaðurinn, fjölgun hlutastarfa og viðeigandi aðlögun Hrönn Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir skrifar